Η πληθυσμιακή συρρίκνωση της Ελλάδας την τελευταία εικοσαετία πλήττει κυρίως τις εργασιακά ενεργές γενιές των 20άρηδων και 30άρηδων, ο αριθμός των οποίων βαίνει μειούμενος κάθε χρόνο, ενώ αυξάνονται οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Η υπογεννητικότητα και η μετανάστευση των νέων στο εξωτερικό (που κορυφώθηκε στα χρόνια της κρίσης) επιδείνωσαν το δημογραφικό πρόβλημα, με δραματικές επιπτώσεις για την αγορά εργασίας αλλά και την βιωσιμότητα του ασφαλιστικού μας συστήματος.
Πλέον η αναλογία μισθωτών - συνταξιούχων στην Ελλάδα διαμορφώνεται στο 1,7 προς 1 και θέτει σε κατάσταση επιφυλακής το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας, δεδομένου ότι για να είναι βιώσιμο η αναλογία θα έπρεπε να είναι 4 εργαζόμενοι για κάθε έναν συνταξιούχο.
Πρόσφατες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ageing Report, 2024) προσδιορίζουν τον δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων σε 39 στη χώρα μας, όταν σε επίπεδο ΕΕ είναι στο 36,1, ενώ ο δείκτης οικονομικής εξάρτησης των ηλικιωμένων ήταν περίπου δέκα μονάδες υψηλότερος στην Ελλάδα το 2022 (56,2 έναντι 45,7), σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η ίδια έκθεση προβλέπει ότι οι δείκτες εξάρτησης ηλικιωμένων θα αυξηθούν τα επόμενα έτη, φτάνοντας το 46% το 2030 στην Ελλάδα και το 42% στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μειώθηκε ο πληθυσμός κατά 720.000 άτομα
Η σωρευτική μείωση του πληθυσμού της χώρας κατά την περίοδο 2008-2025 έφτασε το 8,5%, ξεπερνώντας οριακά τα 720.000 άτομα. Παρά το γεγονός ότι η μείωση συνεχίζεται και τους πρώτους μήνες του 2025, αυτή είναι σαφώς μικρότερη σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Με κάποιες παροδικές εξάρσεις, η μείωση του πληθυσμού έχει επιβραδυνθεί και φαίνεται να έχει πτωτική τάση, σύμφωνα με τον επιστημονικό συνεργάτη του ΚΕΠΕ, Ιωάννη Χολέζα.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα:
- Η μείωση του πληθυσμού άνω των 15 ετών το 2024 έφτασε τις 22,14 χιλ. άτομα. Η μεγαλύτερη μείωση καταγράφηκε για την ηλικιακή ομάδα 30-44 ετών (78,3 χιλ. ή 4%) και η δεύτερη μεγαλύτερη στην ομάδα 20-24 ετών (15,1 χιλ. ή 3,1%).
- Αντίθετα, αυξήθηκε το μέγεθος της ομάδας 15-19 ετών (29,5 χιλ. ή 5,1%) και τα άτομα άνω των 65 ετών (32,9 χιλ. ή 1,3%). Ισχυρότερη μείωση εμφάνισαν οι γυναίκες έναντι των ανδρών (13 χιλ. έναντι 9,1 χιλ.), ενώ διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων είναι εμφανείς σε κάποιες ηλικιακές ομάδες, όπως η ομάδα 15-19 ετών, όπου ο αριθμός των ανδρών παρέμεινε σχετικά σταθερός (0,7%), ενώ των γυναικών κατέγραψε ισχυρή αύξηση (9,9%).
- Συγκρίνοντας το τέλος του 2024 με το τέλος του 2008, η μείωση του πληθυσμού άνω των 15 ετών ξεπέρασε τις 425 χιλ. (ή 4,5%). Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μείωσης είναι περίπου 0,7% την περίοδο 2008-2024.
- Τρεις ηλικιακές ομάδες εμφανίζονται διευρυμένες (15-19, 45-64 και 65+) και τρεις ηλικιακές ομάδες ευθύνονται για αναλογικά σημαντικές μειώσεις (20-24, 25-29 και 30-44), οι οποίες ξεπερνούν το 25% και αγγίζουν το 30% κατά περίπτωση (25-29). Στην ηλικιακή ομάδα 30-44 ετών καταγράφεται η μεγαλύτερη μείωση που αγγίζει τα 683 χιλ. άτομα, ενώ στην ηλικιακή ομάδα 65+ η μεγαλύτερη αύξηση, η οποία αγγίζει τα 405 χιλ. άτομα.
Οι αρνητικές προοπτικές εξέλιξης του πληθυσμού στη χώρα μας αντικατοπτρίζονται σε πρόσφατη έκδοση του Ageing Report της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εκεί εκτιμάται ότι ο πληθυσμός της χώρας θα μειωθεί σε περίπου 10 εκατ. άτομα ως το 2030 καταγράφοντας σωρευτική μείωση άνω του 4% την περίοδο 2022-2030 ή μέσο όρο ετήσιας μείωσης άνω του 0,5%.
Φεύγουν οι αλλοδαποί, επιστρέφουν οι πτυχιούχοι
Με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού, οι θάνατοι αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα έτη, παρά την επέκταση του προσδόκιμου ζωής κατά 1,7 έτη για τους άνδρες ως το 2030 (σε 80,5 έτη) και κατά 1,3 έτη για τις γυναίκες (σε 85,5 έτη). Αυτό αναμένεται να πιέσει το ασφαλιστικό σύστημα και να προκαλέσει διάλογο για την προοπτική αύξησης των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης ή/ και ενίσχυση της συμμετοχής πληθυσμιακών ομάδων που ακόμη έχουν χαμηλά ποσοστά συμμετοχής και απασχόλησης, όπως οι γυναίκες, οι νέοι και τα άτομα με αναπηρία, σύμφωνα με την μελέτη του ΚΕΠΕ.
Παρά την κατά περιόδους έντονη συζήτηση γύρω από την απώλεια πληθυσμού που μεταναστεύει στο εξωτερικό αναζητώντας καλύτερες προοπτικές απασχόλησης, ειδικά των περισσότερο μορφωμένων, φαίνεται ότι το ισοζύγιο των μεταναστευτικών ροών είναι κατά κανόνα θετικό. Αυτό σημαίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι εισέρχονται στη χώρα από αυτούς που φεύγουν. Εξαίρεση αποτελούν τα έτη γύρω από την κρίση, δηλαδή η περίοδος 2010-2015, και η περίοδος έξαρσης του κορονοϊού το 2021.
Πάντως, το τελευταίο τρίμηνο του 2024 το ποσοστό του πληθυσμού χωρίς ελληνική υπηκοότητα ήταν 3%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2008 ήταν υπερδιπλάσιο (6,5%). Επομένως, φαίνεται ότι πολλοί αλλοδαποί έφυγαν από τη χώρα.
Αντίστοιχα, οι κάτοχοι πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ως ποσοστό του πληθυσμού αυξήθηκαν από 34,4% το 2008 σε 40,2% το 2024. Ενδεχομένως, το ποσοστό αυτό να ήταν ακόμη μεγαλύτερο, αν δεν υπήρχε η μετανάστευση προς το εξωτερικό των τελευταίων χρόνων.
