Υπάρχει ένα οικονομικό παράδοξο που εκτυλίσσεται καθημερινά μπροστά στα μάτια μας. Από τη μία, ο αγρότης βρίσκεται σε οικονομική ασφυξία, διαμαρτύρεται ότι το κόστος παραγωγής του (ενέργεια, εφόδια, εργατικά) είναι υψηλότερο από την τιμή που πουλάει. Από την άλλη, ο καταναλωτής στέκεται μπροστά στο ράφι και βλέπει τις τιμές των ίδιων αυτών προϊόντων να είναι απαγορευτικές, απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος του διαθέσιμου εισοδήματός του.
Και οι δύο έχουν δίκιο. Πώς είναι δυνατόν;
Η απάντηση βρίσκεται στη διαδρομή από το χωράφι στο ράφι. Η κρίση ρευστότητας του παραγωγού δεν είναι η αιτία της ακρίβειας. Είναι το καύσιμο που ρίχνεται σε έναν μηχανισμό που ευνοεί την αδιαφάνεια και την τεράστια ψαλίδα μεταξύ της τιμής παραγωγού και της τελικής τιμής καταναλωτή.
Ας ακολουθήσουμε τη διαδρομή του χρήματος.
1. Ο Παραγωγός: Μηδενική Διαπραγματευτική Ισχύς
Ο παραγωγός είναι ο «αιώνιος όμηρος». Λόγω της κρίσης ρευστότητας, του αποκλεισμού του από τις τράπεζες και των καθυστερήσεων στις πληρωμές, δεν έχει καμία απολύτως διαπραγματευτική δύναμη.
Το βασικότερο εμπόδιο που στερεί από τους παραγωγούς τη δυνατότητα να διαπραγματευτούν αποτελεσματικά τις τιμές των προϊόντων τους είναι η λειτουργία τους σε ολιγοπωλιακές αγορές. Σε αυτές τις αγορές, ο αριθμός των παραγωγών είναι ιδιαίτερα μεγάλος, ενώ οι αγοραστές που ενδιαφέρονται να αποκτήσουν τα προϊόντα τους είναι συγκριτικά λίγοι. Το αποτέλεσμα αυτής της ανισορροπίας είναι πως οι παραγωγοί, παρά την πολυπληθή παρουσία τους, δεν έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν τους όρους τους ή να διαπραγματευτούν υψηλότερες τιμές. Αντίθετα, αναγκάζονται να αποδεχθούν τις τιμές που τους προσφέρονται, συχνά κάτω από το πραγματικό κόστος παραγωγής, γεγονός που τους οδηγεί σε οικονομική ασφυξία και μειωμένη βιωσιμότητα.
Ποια όμως είναι η θέση του παραγωγού στην αγορά;
- Πουλάει για να Επιβιώσει: Δεν πουλάει όταν η τιμή είναι καλή, πουλάει όταν χρειάζεται άμεσα μετρητά για να πληρώσει το πετρέλαιο, τους εργάτες ή οποιαδήποτε άλλη άμεση ανάγκη προκύπτει.
- Είναι Price-Taker: Δεν ορίζει την τιμή. Τη δέχεται. Ο έμπορος ή ο μεταποιητής συχνά προσφέρει μια τιμή που καλύπτει οριακά το κόστος παραγωγής του, αφήνοντας μικρά περιθώρια κέρδους.
2. Οι «Ενδιάμεσοι»: Μεταποίηση και Χονδρεμπόριο
Εδώ η εικόνα αρχίζει να γίνεται θολή. Αυτός ο κρίκος κατηγορείται συχνά για «αισχροκέρδεια», αλλά αντιμετωπίζει και ο ίδιος πραγματικές πιέσεις.
- Μεταποίηση: Μια γαλακτοβιομηχανία ή μια κονσερβοποιία έχει τεράστιο ενεργειακό κόστος, κόστος συσκευασίας και εργατικά. Αυτές οι αυξήσεις προστίθενται στην τιμή.
- Χονδρεμπόριο: Ο κλασικός «μεσάζων». Ο ρόλος του είναι να σπάει τα μεγάλα φορτία σε μικρότερα για τους λιανέμπορους. Κάθε σταθμός προσθέτει το δικό του περιθώριο κέρδους.
Και οι δύο, ωστόσο, λειτουργούν σε ένα περιβάλλον όπου η τιμολόγηση είναι αδιαφανής. Κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά πόσο αγόρασαν και με τι περιθώριο πούλησαν στον επόμενο κρίκο.
3. Το Λιανεμπόριο – Ο ισχυρός παίκτης
Ο τελευταίος και ισχυρότερος παίκτης της αλυσίδας είναι το λιανεμπόριο. Τα μεγάλα σούπερ μάρκετ έχουν αποκτήσει μια τεράστια συγκέντρωση δύναμης που τους επιτρέπει να καθορίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού.
- Η Άμυνά τους: Δικαιολογημένα επικαλούνται το τεράστιο λειτουργικό κόστος: ενοίκια, μισθοί και, κυρίως, το ενεργειακό κόστος για τη λειτουργία χιλιάδων ψυγείων 24/7.
- Η Δύναμή τους: Ως οι τελικοί «θυρωροί» προς τον καταναλωτή, έχουν τη δύναμη να πιέζουν ασφυκτικά τους προμηθευτές τους (τους μεταποιητές) για χαμηλότερες τιμές, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν τις δικές τους τιμές στο ράφι υψηλές.
- Private Labels: Ελέγχουν απόλυτα το περιθώριο κέρδους στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας, τα οποία συχνά αντικαθιστούν τα επώνυμα, βγάζοντας εντελώς από το παιχνίδι πολλούς παραδοσιακούς παραγωγούς.
- Το Κόστος "Ραφιού": Πολλές φορές, για να μπει ένα προϊόν στο ράφι, ο προμηθευτής πληρώνει «τέλη εισόδου», κόστη προβολής και marketing, τα οποία έχουν ήδη ενσωματωθεί στην τιμή που πληρώνουμε.
Γενικότερα τα τελικά σημεία πώλησης είναι αυτά που έχουν και τη σημαντικότερη διαπραγματευτική δύναμη σε αυτό τον «πόλεμο» τιμών.
Συμπέρασμα: Ένα σύστημα που τρέφεται από την κρίση
Η κρίση ρευστότητας του αγρότη δεν προκαλεί απλώς τον πληθωρισμό τροφίμων. Επιδεινώνει ένα ήδη στρεβλό σύστημα.
Όταν ο μικρός, Έλληνας παραγωγός καταρρέει οικονομικά παύει να είναι ανταγωνιστικός. Το σούπερ μάρκετ ή ο μεταποιητής απλώς στρέφεται σε έναν μεγαλύτερο, συχνά πολυεθνικό, προμηθευτή ή σε φθηνότερες εισαγωγές, προσθέτοντας, τελικά, κι άλλους μεσάζοντες.
Στο τέλος όλης αυτής της διαδρομής του χρήματος, ο αγρότης χάνει το εισόδημά του, ο καταναλωτής χάνει τα χρήματά του, και η αξία χάνεται σε μια αλυσίδα όπου κερδίζουν όσοι έχουν τη μεγαλύτερη συγκέντρωση δύναμης: οι μεγάλοι μεταποιητές και, κυρίως, το οργανωμένο λιανεμπόριο.
Η κατάσταση που περιγράφεται δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα, αλλά είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο και σε όλους σχεδόν τους τομείς της οικονομίας. Όταν λίγοι παίκτες αποκτούν δυσανάλογη διαπραγματευτική δύναμη, έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν καθοριστικά τους όρους της αγοράς, να διαμορφώνουν τιμές και να καθορίζουν ποιες επιχειρήσεις ή παραγωγοί θα επιβιώσουν. Το αποτέλεσμα είναι να περιορίζεται ο ανταγωνισμός, να ενισχύεται η εξάρτηση των μικρών παραγωγών ή προμηθευτών από τους μεγάλους «παίκτες» και, τελικά, να διαμορφώνεται ένα περιβάλλον όπου η ισχύς συγκεντρώνεται στους λίγους, εις βάρος των πολλών.
Η έρευνα για το περιθώριο κέρδους σε κάθε έναν από αυτούς τους κρίκους δεν είναι απλώς αναγκαία είναι ο μόνος τρόπος να κατανοήσουμε πού πραγματικά πηγαίνουν τα χρήματά του καταναλωτή.
