Τη «χαρτογράφηση» των εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων της Δύσης με την Κίνα επιχειρούν με ιδιαίτερη προσοχή στην κοινή τους τριμηνιαία έκθεση τα 6 σημαντικότερα γερμανικά οικονομικά think tanks.
Σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση, μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009, το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών δεν αυξάνεται πλέον ταχύτερα από την παγκόσμια παραγωγή και η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να έχει σταματήσει.
Μπορεί να υπάρχουν τεχνολογικοί λόγοι για αυτό, σημειώνεται. Αυτό σημαίνει πως οι δυνατότητες διάσπασης των παραγωγικών διαδικασιών και της χωροθέτησής τους όπου μπορούν να πραγματοποιηθούν πιο αποτελεσματικά, µπορεί να έχουν εξαντληθεί σε µεγάλο βαθµό.
Παράλληλα, εδώ και αρκετό καιρό η πολιτική που ασκείται ανά το κόσμο επιδιώκει να σταματήσει ή ακόμη και να αντιστρέψει τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης προκειμένου να αποφύγει γεωπολιτικές ή οικονομικές οικονομικές εξαρτήσεις από μεμονωμένες χώρες.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ από τη μια μεριά, και της Κίνας, η οποία είναι πλέον η μεγαλύτερη οικονομία μετά τις ΗΠΑ, από την άλλη.
Στο πεδίο του διμερούς εμπορίου και των άμεσων επενδύσεων, τα στοιχεία δείχνουν ήδη την αρχή της αποσύνδεσης των δύο προαναφερθέντων οικονομικών πόλων.
Οι ΗΠΑ επέβαλαν δασμούς στις εισαγωγές από την Κίνα σε μεγάλη κλίμακα το 2018, ως απάντηση στις κινεζικές πολιτικές που θεωρήθηκαν άδικες και αντίθετες με τους κανόνες της παγκόσμιας εμπορικής τάξης.
Η κινεζική κυβέρνηση απάντησε με δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα. Πλέον το 60 % των κινεζικών εισαγωγών έχουν υποβληθεί σε δασμούς κατά μέσο όρο 25% κατά μέσο όρο.
Η αμερινο-κινεζική εμπορική συμφωνία που συνήφθη στις αρχές του 2020, η οποία προβλέπει μείωση των αμερικανικών δασμών και μαζική των κινεζικών εισαγωγών από τις ΗΠΑ δεν έχει εφαρμοστεί. Μία επόμενη συμφωνία, η οποία υποτίθεται ότι θα αντιμετώπιζε τα προβλήματα στο ψηφιακό εμπόριο και την κυκλοφορία δεδομένων, δεν υλοποιήθηκε επίσης.
Ένας από τους λόγους γι' αυτό ήταν οι αλλαγές στην οικονομική πολιτική και τις γεωστρατηγικές προτεραιότητες κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την πανδημία του κορονοϊού.
Τι κάνει η Δύση
Η κυβέρνηση Μπάιντεν άλλαξε τη «γλώσσα» της και τόνισε ότι ο στόχος δεν ήταν η αποσύνδεση της αμερικανικής οικονομίας από την Κίνα ("de-coupling"), αλλά η αποφυγή κινδύνων με τη μείωση των εξαρτήσεων και την προστασία των συμφερόντων ασφαλείας των ΗΠΑ («de-risking»). Όσον αφορά το περιεχόμενο, όμως, συνεχίζει μία πολιτική, η οποία αποσκοπεί στη μείωση της σημασίας της Κίνας ως προμηθευτή της αμερικανικής οικονομίας και στη δυσκολότερη πρόσβαση της Κίνας σε τεχνολογία αιχμής.
Ένα πιο πρόσφατο μέτρο που αποσκοπεί στη διεύρυνση της βάσης των προμηθευτών είναι μια συμφωνία για την αλυσίδα εφοδιασμού στο πλαίσιο του Οικονομικού Πλαισίου Ινδο-Ειρηνικού (IPEF), το οποίο δρομολογήθηκε από τις ΗΠΑ και καλύπτει 14 χώρες (εκτός της Κίνας).
Ωστόσο, ακόμη και αν ήταν δυνατόν να μεταφερθεί μεγάλος όγκος αμερικανικών εισαγωγών από την Κίνα στις χώρες αυτές, το κέρδος το κέρδος από την ανεξαρτησία από την Κίνα θα ήταν πιθανότατα περιορισμένο.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι χώρες του IPEF, από την πλευρά τους, έχουν επεκτείνει μαζικά τις εμπορικές τους σχέσεις με την Κίνα τα τελευταία χρόνια. Προκειμένου να καταστεί δύσκολη η πρόσβαση της Κίνας σε τεχνολογίες αιχμής, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποφάσισε τον Αύγουστο του 2023 να αυστηροποιήσει τους ελέγχους στην Κίνα και να τους απαγορεύσει σε μέρη όπου έρχονται σε αντίθεση με συμφέροντα της αμερικανικής ασφάλειας.
Οι τομείς που επηρεάζονται άμεσα, ωστόσο, είναι πολύ στενά καθορισμένοι και περιλαμβάνουν επί του παρόντος, ιδίως, τον σχεδιασμό τσιπ υπολογιστών, την κβαντική πληροφορική και την τεχνητή νοημοσύνη. Όσον αφορά τις άμεσες επενδύσεις της Κίνας στις ΗΠΑ, οι οποίες είχαν αυξηθεί απότομα τη δεκαετία του 2010 , το 2018 ψηφίστηκε ο νόμος για τον εκσυγχρονισμό της αναθεώρησης του κινδύνου ξένων επενδύσεων. ο οποίος στοχεύει ειδικά στις επενδύσεις από "εχθρικές" και χώρες και «χώρες που προκαλούν ανησυχία», στις οποίες περιλαμβάνεται και η Κίνα.
Ωστόσο, δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί συμφωνία για συγκεκριμένα μέτρα έναντι της Κίνας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, καθώς οι χώρες έχουν διαφορετική έκθεση στην Κίνα.
Η Κίνα είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη Γερμανία ως χώρα εξαγωγής και ως τόπος παραγωγής για την εγχώρια για τις γερμανικές επιχειρήσεις, ενώ άλλες χώρες όπως η Ουγγαρία ή η Ελλάδα αποτελούν ιδιαίτερο στόχο των άμεσων επενδύσεων από την Κίνα.
Από την άποψη αυτή, ιδίως στις διμερείς σχέσεις, οι προσπάθειες για την επίτευξη οικονομικής συνεργασίας εξακολουθούν να βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στο προσκήνιο.
Σε επίπεδο ΕΕ υπάρχει οδηγία για τον έλεγχο των άμεσων ξένων, αλλά η απόφαση για το ζήτημα αυτό λαμβάνεται σε εθνικό επίπεδο και με βάση τους εθνικούς κανόνες. Αυτοί οι κανόνες έχουν πρόσφατα αυστηροποιηθεί σε ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας.
Πολιτικές αποφάσεις που αποσκοπούν στο μετριασμό της επιρροής της Κίνας στην οικονομία και, συνεπώς, το δυναμικό απειλής της κινεζικής κυβέρνησης, έχουν σε μεμονωμένες περιπτώσεις στο παρελθόν, υπάρξει αποτελεσματικές βραχυπρόθεσμα. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, ο κρατικός θεσμός που είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια των εμπορευμάτων JOGMEC (Japan Oil, Gas and Metals National Corporation) κατάφερε να μειώσει το μερίδιο της Κίνας στις εισαγωγές σπάνιων γαιών από 80% σε στο 40 % μέσα σε λίγα χρόνια.
Η Αυστραλία αυστηροποίησε σημαντικά τους κανόνες της για τις άμεσες επενδύσεις το 2017 για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη επιρροή των κινεζικών εταιρειών στην αυστραλιανή οικονομία και και ιδίως στον τομέα των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Ως αποτέλεσμα, οι άμεσες κινεζικές άμεσες επενδύσεις στην Αυστραλία μειώθηκαν δραστικά και ανέρχονται μόνο στο 1/10 του προηγούμενου όγκου τους εδώ και αρκετά χρόνια.
Τι κάνει η Κίνα
Στην Κίνα, επίσης, η μείωση της οικονομικών εξαρτήσεων αποτελεί κεντρικό πολιτικό στόχο.
Το στρατηγικό σχέδιο "Made in China 2025" που δημοσιεύθηκε το 2015 , προβλέπει τη χρήση επιδοτήσεων και την απόκτηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για να επιτευχθεί η τεχνολογική ηγεσία σε βασικούς βιομηχανικούς τομείς και η απεξάρτηση από τους ξένους προμηθευτές.
Έτσι, μέχρι το 2025, ζητούμενη είναι η ηγετική θέση στην αγορά της πληροφορικής (ιδίως στην τεχνητή νοημοσύνη και κβαντική πληροφορική), στις ελεγχόμενες από υπολογιστή μηχανές, στην κατασκευή αεροσκαφών, στα οχήματα εξοικονόμησης ενέργειας και στον ιατρικό εξοπλισμό, δηλαδή σε τομείς που μέχρι σήμερα κυριαρχούνται από τις βιομηχανικές χώρες.
Στο επίκεντρο της συζήτησης για τους κινδύνους και τις ευκαιρίες των στενών οικονομικών σχέσεων μεταξύ της Δύσης και της Κίνας βρίσκονται ορισμένοι τομείς και τεχνολογίες-κλειδιά, που θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικοί για την οικονομία του μέλλοντος, όπως η εξόρυξη σπάνιων γαιών και η παραγωγή μπαταριών, ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών συστημάτων.
Παραπέρα εξετάζεται κατά πόσον τα μέτρα οικονομικής πολιτικής για τον περιορισμό της εξάρτησης από την Κίνα έχουν ήδη αντίκτυπο.
Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται δύο δείκτες:
- Το μερίδιο της Κίνας στο εξωτερικό εμπόριο των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
-Οι άμεσες επενδύσεις μεταξύ των οικονομικών περιοχών, οι οποίες είναι ενδεικτικές της αλληλεξάρτησης των επιχειρηματικών αποφάσεων.
Αναλυτικά:
Α) Εμπόριο
- Το μερίδιο της Κίνας στις εισαγωγές αγαθών των ΗΠΑ μειώνεται σημαντικά από το 2018.
- Το μερίδιο των εξαγωγών αγαθών των ΗΠΑ έχει τουλάχιστον σταματήσει να αυξάνεται από το 2017.
- Το μερίδιο της Κίνας στις εισαγωγές της ΕΕ έχει επίσης μειωθεί πρόσφατα και ανήλθε σε 21% το 2022.
Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η εισαγωγή ορυκτών καυσίμων έγινε σημαντικά ακριβότερη το 2021 και το 2022. Εξαιρουμένου του εμπορίου ορυκτών καυσίμων, το μερίδιο της Κίνας στις συνολικές εισαγωγές της ΕΕ συνέχισε να αυξάνεται μέχρι πιο πρόσφατα (2022), σε λίγο κάτω από το 29 %.
- Το μερίδιο της Κίνας στις εξαγωγές της ΕΕ είχε ανοδική τάση τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αλλά μειώθηκε τα τελευταία δύο χρόνια.
Η πληροφοριακή αξία των διμερών εμπορικών δεδομένων έχει τα όριά της:
- Οι ΗΠΑ, η ΕΕ και η Κίνα, ως οι τρεις μεγάλες οικονομικές περιοχές, αποτελούν κόμβους σε ένα δίκτυο διεθνών σχέσεων εφοδιασμού.
Επομένως, είναι επίσης έντονα διασυνδεδεμένες μέσω τρίτων χωρών, οποίες αγοράζουν μεγάλες ποσότητες ενδιάμεσων προϊόντων από τη μία οικονομική περιοχή και τα πωλούν στην άλλη.
Τέτοιες παρακάμψεις είναι πιθανό να γίνουν πιο σημαντικές εάν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παράκαμψη δασμών, όπως αυτοί που θεσπίστηκαν κατά τη διάρκεια της διοίκησης Τραμπ. Μέσω των κινήσεων εκτροπής του διεθνούς εμπορίου θα μπορούσαν διεθνείς πίνακες εισροών-εκροών να παρέχουν πληροφορίες, οι οποίοι δεν είναι ακόμη διαθέσιμοι για τα πιο πρόσφατα έτη.
Β) Άμεσες ξένες επενδύσεις
Οι ετήσιες ροές άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) είναι πολύ πιο ευμετάβλητες από τις εμπορικές ροές, και σε ορισμένα έτη οι άμεσες επενδύσεις από μια χώρα μπορεί επίσης να είναι αρνητικές, εάν η αποεπένδυση γίνεται ως αποτέλεσμα πωλήσεων μετοχών.
Από το 2018, το άθροισμα όλων των άμεσων επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν παγκοσμίως είναι σημαντικά χαμηλότερο από ό,τι τα προηγούμενα 20 χρόνια και από το δεύτερο τρίμηνο του 2022, ο συνολικός όγκος των συνολικού όγκου των άμεσων επενδύσεων της Κίνας έχει μειωθεί κατακόρυφα από το δεύτερο τρίμηνο του 2022 (τελευταία τιμή το δεύτερο τρίμηνο του 2023, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Κίνας).
- Οι άμεσες επενδύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας είναι ποσοτικά ασήμαντες: Το 2022, το μερίδιο των της Κίνας στο «απόθεμα» των ΑΞΕ που κατέχουν ξένες χώρες στις ΗΠΑ ήταν μόλις 0,5 %, ενώ το μερίδιο των άμεσων επενδύσεων που κατέχει η Κίνα στο συνολικό απόθεμα των ΑΞΕ των ΗΠΑ ήταν μόλις 2 %, (στοιχεία από το Bureau of Economic Analysis).
Δεν υπάρχει σαφής πτωτική τάση των αμερικανικών άμεσων επενδύσεων στην Κίνα μέχρι το 2022.
Ωστόσο, η σημασία της Κίνας ως ως προορισμού για επενδύσεις "πράσινου πεδίου" (σε αντίθεση με τις εταιρικές εξαγορές) από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχει μειωθεί.
Οι άμεσες επενδύσεις από την Κίνα προς τις ΗΠΑ είναι ακόμη και αρνητικές από το 2020.
Το μερίδιο της Κίνας στο απόθεμα των ΑΞΕ που κατέχονται από χώρες εκτός της ΕΕ ήταν λίγο κάτω από 1 %, σύμφωνα με τη Eurostat, ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ ήταν αντίθετα, 33 %. Από το σύνολο των μετοχών άμεσων επενδύσεων που κατέχονται στην ΕΕ, η Κίνα αντιπροσωπεύει το 2,5 %, αλλά 27% στις ΗΠΑ.
Οι ροές άμεσων επενδύσεων μεταξύ των ΕΕ και της Κίνας έχουν πρόσφατα μειωθεί και προς τις δύο κατευθύνσεις. Το 2021 ήταν ακόμη και αρνητικές, αν και αυτό θα μπορούσε να οφείλεται και στην πανδημία.
Συνολικά, η σημασία της Κίνας ως εταίρου φαίνεται πως στους τομείς του διεθνούς εμπορίου αγαθών και των άμεσων ξένων επενδύσεων από τις ΗΠΑ και την ΕΕ να έχει μειωθεί λίγο. Ωστόσο, δεν μπορεί ακόμη να εντοπιστεί μια γενική πτωτική τάση. Από την άλλη πλευρά, οι εισαγωγές της ΕΕ από την Κίνα αυξάνονται.
