Ροή
Το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία, αλλά η χρηματοοικονομική παιδεία σίγουρα μπορεί… Αυτό ενστερνίζονται πλέον όχι μόνο μεμονωμένες οντότητες, αλλά και οι στόχοι του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου Ανάκαμψης, το οποίο στις δράσεις του για τον χρηματοπιστωτικό τομέα που θα χρηματοδοτηθούν από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας, περιλαμβάνει και τον χρηματοοικονομικό εγγραμματισμό.
Με την οδυνηρή εμπειρία της διαχρονικής υπερχρέωσης για την Ελλάδα και τους πολίτες της, αλλά και το νέο πολύπλοκο χρηματοοικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνεται, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ανάγεται πλέον σε δεξιότητα επιβίωσης.
«Η χρηματοοικονομική γνώση θα συμβάλει στην κατανόηση των προβλημάτων της Ελληνικής Οικονομίας, των λύσεων και των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για μια κοινωνία με περισσότερη ευημερία και μέλλον», λέει στο insider.gr o κ. Νικόλαος Δ. Φίλιππας, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιά και Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.
- Κύριε Φίλιππα θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η χρηματοοικονομική γνώση έχει καταστεί βασική δεξιότητα των πολιτών για τον 21ο αιώνα;
Καθόλου! Υπάρχουν μια σειρά από σοβαρούς λόγους που συνηγορούν στο ότι η χρηματοοικονομική γνώση είναι απαραίτητη δεξιότητα για τον 21ο αιώνα για όλες τις ομάδες του πληθυσμού, αλλά ιδιαίτερα για τους νέους .
Αρχικά, η πολυπλοκότητα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών (fintech) δημιουργεί νέες προκλήσεις αλλά και προβλήματα στους πολίτες.
Η άμεση πρόσβαση των πολιτών στα επενδυτικά προϊόντα, μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, δημιουργεί αυξημένους κινδύνους απώλειας περιουσίας, και η χρηματοοικονομική γνώση είναι πλέον απαραίτητη.
Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος είναι η υπερχρέωση. Το παγκόσμιο χρέος στο τέλος του 2020 έφθασε τα 281 τρις δολάρια, στο υψηλότερο σημείο της ιστορίας της ανθρωπότητας. Μόνο για την περίοδο της πανδημίας και για την αντιμετώπιση των επιπτώσεών της, οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά δανείστηκαν 24 τρις δολάρια. Την ίδια περίοδο ή ύφεση που έπληξε τις Δυτικές οικονομίες ήταν μοναδική. Η Ευρωζώνη για παράδειγμα κινήθηκε γύρω στο -8% , η Μεγάλη Βρετανία στο -9,9% και οι ΗΠΑ στο -3,5%.
Η υπερχρέωση έχει σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις στους πολίτες και ιδιαίτερα στους νέους, αφού τα χρέη μετακυλίονται σε αυτούς.
Ένας τρίτος λόγος είναι το αυξημένο άγχος των πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά ιδιαίτερα στην Δύση. Οι νέες δεξιότητές που απαιτεί η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, οι εργασιακές αλλαγές που θα γίνουν κανόνας μετά το πέρας της πανδημίας και η ταχύτατη διείσδυση των Robots σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό με τους προηγούμενους παράγοντες απαιτεί την σωστή διαχείριση των χρημάτων.
Tέλος, για έναν λόγο που αφορά αποκλειστικά τους νέους:
Σύμφωνα με μια σημαντική μελέτη του Πανεπιστημίου του Stanford (2016) οι νέοι των 35-40 ετών, τα άτομα δηλαδή που αποτελούν τους millennials, έχουν μόλις 50% πιθανότητα να ξεπεράσουν την χρηματοοικονομική κατάσταση των γονιών τους, παρά το γεγονός ότι είναι η καλύτερα εκπαιδευμένη γενιά στην ανθρώπινη ιστορία.
Να σημειωθεί ότι οι γονείς τους είχαν 90% αντίστοιχη πιθανότητα να ξεπεράσουν τους δικούς του γονείς.
Η έλευση της πανδημίας χειροτέρεψε την θέση των νέων οι οποίοι μαζί με τις γυναίκες αποτέλεσαν τους μεγάλους χαμένους της υγειονομικής αυτής κρίσης.
- Για πρώτη φορά, ενόψει των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας, υπάρχει πρόβλεψη για τη χρηματοδότηση της χρηματοοικονομικής παιδείας στη χώρα μας, όπως αποτυπώνεται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης. Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να χαραχθεί η εθνική στρατηγική στον τομέα αυτό; Ποια κομμάτια της κοινωνίας θεωρείτε ότι χρήζουν «κατά προτεραιότητα» χρηματοοικονομικού… φροντιστηρίου;
Το γνωρίζω και το θεωρώ ιδιαίτερης σπουδαιότητας. Όλες οι ομάδες του πληθυσμού θα ωφεληθούν από την χρηματοοικονομική γνώση. Να αναφέρω ενδεικτικά τους δανειολήπτες και την δύσκολη θέση που ήρθαν αυτοί και οι οικογένειές τους από την υπερβολική ανάληψη κινδύνου και χρέους.
Οι συνταξιούχοι, λόγω του λεγόμενου κινδύνου μακροβιότητας (longevity risk), θεωρώ ότι πρέπει να είναι η ομάδα με άμεση προτεραιότητα, τόσο για τον χρηματοοικονομικό όσο και για τον ψηφιακό αλφαβητισμό.
Η νέα γενιά που θα κληθεί να δώσει μάχη για μια αξιοπρεπή θέση απασχόλησης σε ένα δύσκολο εγχώριο και παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον.
Μια επαγγελματική ομάδα που χρήζει των βασικών χρηματοοικονομικών γνώσεων είναι οι δικηγόροι και οι δικαστικοί, οι οποίοι πρέπει να μπορούν να αξιολογούν θέματα οικονομικών εγκλημάτων και σκανδάλων που έχουν παρατηρηθεί στο Χρηματιστήριο των Αθηνών και όχι μόνο.
Και φυσικά μια μεγάλη μερίδα δημοσιογράφων και πολιτικών που επηρεάζουν συνειδητά ή ασυνείδητα την κοινή γνώμη.
Ιδιαίτερης σπουδαιότητας θεωρώ, όμως, και το γεγονός ότι η υλοποίηση του έργου πρέπει να γίνει από εξειδικευμένους Καθηγητές Χρηματοοικονομικής από ολόκληρο τον κόσμο παρουσιάζοντας την καλύτερη «Εθνική ομάδα» και όχι όπως συνήθως γίνεται από εταιρίες ή Οργανισμούς που δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις και υποδομές και σίγουρα την απαιτούμενη ολιστική χρηματοοικονομική προσέγγιση για ένα τόσο πολύπλοκο εγχείρημα.
- Έχει μετρηθεί το ποσοστό του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού στη χώρα μας; Μπορούμε να αποδώσουμε την εκρηκτική αύξηση του ιδιωτικού χρέους στην χρηματοοικονομική άγνοια;
Δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη έρευνα για την χώρα μας και είναι κάτι που στα πλαίσια της Εθνικής Στρατηγικής για την χώρα μας θα πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα .
Υπάρχει μόνο μια μελέτη, αυτή της Standards and Poor ‘s (2015) για 140 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και η χώρα μας. Η έρευνα έδειξε ότι δύο στους τρεις πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο χαρακτηρίζονται ως χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι, αφού δεν μπορούσαν να απαντήσουν σε απλές ερωτήσεις ανατοκισμού, πληθωρισμού και διασποράς του κινδύνου.
Τα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην χώρα μας ανήλθαν στο 45% και κινήθηκαν λίγο χαμηλότερα από τα αντίστοιχα της Ιταλίας και της Ισπανίας.
Φυσικά οι ερωτήσεις της μελέτης ήταν απλοϊκές και κυρίως αριθμητικές, ως εκ τούτου διαφωνώ στην μέτρηση της μεθοδολογίας αυτής.
Στην μεθοδολογία που έχουμε χρησιμοποιήσει στις μελέτες του Χρηματοοικονομικού Ινστιτούτου έχουμε χρησιμοποιήσει την μεθοδολογία που χρησιμοποιεί ο ΟΟΣΑ και περιλαμβάνει ερωτήσεις χρηματοοικονομικών γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών.
Όσο για την αύξηση του ιδιωτικού χρέους, είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων όπως τα χαμηλά επιτόκια του ευρώ, η επιθετική πολιτική των τραπεζών και φυσικά η χρηματοοικονομική άγνοια των πολιτών για τους κινδύνους του χρέους. Η ολιστική και ουσιαστική χρηματοοικονομική γνώση θα βοηθήσει τους πολίτες να ελαχιστοποιήσουν τα καταναλωτικά ή και τα επενδυτικά τους λάθη, να μειώσουν το χρηματοοικονομικό τους άγχος και να ζήσουν μια πιο ευτυχισμένη ζωή.
Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη η έλλειψη χρηματοοικονομικών γνώσεων κοστίζει στους Αμερικανούς πολίτες συνολικά πάνω από 2,3 τρις. δολάρια σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Ορισμένες αρνητικές συνέπειες του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού είναι οι παρακάτω:
- Αδυναμία διαχωρισμού των εννοιών ονομαστικού και πραγματικού επιτοκίου, αλλά και σταθερού - κυμαινόμενου.
- Άγνοια του θεσμικού πλαισίου των επενδυτικών προϊόντων και υπηρεσιών.
- Άγνοια για τους αναλαμβανόμενους κινδύνους από επενδύσεις σε απλά, αλλά και σε σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα.
- Έλλειψη διαφοροποίησης των επενδυτικών χαρτοφυλακίων.
- Αδυναμία αναχρηματοδότησης χρέους σε χαμηλότερο επιτόκιο.
- Αδυναμία κατανόησης των επιπτώσεων από το αναλαμβανόμενο χρέος.
- Αδυναμία κατάρτισης ατομικού ή οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού.
- Μηδενική αποταμίευση για συνταξιοδότηση ή ασθένεια.
- Αναποτελεσματική διαχείριση κεφαλαίου κίνησης.
- Πληρωμή τεράστιων προμηθειών χρηματιστηριακών συναλλαγών.
- Πληρωμή τεράστιων εξόδων για ενεργητική διαχείριση αμοιβαίων κεφαλαίων.
- Μη ορθολογική συμπεριφορά σε χρηματιστηριακές επενδύσεις ή επενδύσεις ακίνητης περιουσίας.
- Πώς εμπνευστήκατε την ίδρυση του Χρηματοοικονομικού Ινστιτούτου, ποιο είναι το έργο και ο σκοπός του;
Από την αρχή της χρηματοοικονομικής κρίσης προβληματίστηκα από τις χρηματοοικονομικές ανοησίες ακόμα και από Καθηγητές Πανεπιστημίου - πολλοί από αυτούς κάνανε πολιτικές καριέρες-. Όλοι θυμόμαστε την άμεση διάλυση του Ευρώ και της Ευρωζώνης, την περίφημη σεισάχθεια των χρεών, το ξεπούλημα των αεροδρομίων όταν ένα πτωχευμένο και ανίκανο κράτος δεν μπορούσε να τα αξιοποιήσει ώστε να δεχθεί τους τουρίστες που χρειαζόμαστε και άλλες λαϊκίστικες αναφορές οι οποίες έφεραν την χώρα πολλά χρόνια πίσω.
Η χρηματοοικονομική γνώση θα συμβάλει στην κατανόηση των προβλημάτων της Ελληνικής Οικονομίας, των λύσεων και των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για μια κοινωνία με περισσότερη ευημερία και μέλλον .
Το Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού έχει υλοποιήσει εναλλακτικές δράσεις από επισκέψεις και μαθήματα σε δημοτικά σχολεία μέχρι διεθνή συνέδρια .
Σημαντική είναι η συνεργασία του Ινστιτούτου με την Τράπεζα της Ελλάδας, το Χρηματιστήριο των Αθηνών και τα Πανεπιστήμια . Αξίζει να αναφερθεί η στενή συνεργασία του Ινστιτούτου με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και τον ΟΟΣΑ.
Το Ινστιτούτο έχει συμβάλει αποφασιστικά και σε παγκόσμια επίπεδο στην χρηματοοικονομική γνώση και ενδυνάμωση των παιδιών ηλικίας 9 με 11 ετών, έχοντας ήδη τρία βιβλία στο ενεργητικό του που αποτελούν σοβαρή παρακαταθήκη γνώσης στην χώρα μας.
- Πόσες φορές έχουμε ακούσει τα τελευταία χρόνια από τα χείλη πολιτικών ότι το λεφτόδεντρο δεν υπάρχει; Μία αλήθεια που ένας ολόκληρος λαός είχε «γαλουχηθεί» να απορρίπτει επί δεκαετίες, έστω και αν είναι προφανής και έγινε απόλυτα και επώδυνα αισθητή με τα μνημόνια. Εσείς, με το βιβλίο σας «Τα χρήματα δεν φυτρώνουν στα δέντρα» απευθυνθήκατε σε παιδιά 10 – 12 ετών για να… γκρεμίσετε την ψευδαίσθηση από τα «γεννοφάσκια» της. Και εκδώσατε το πρώτο βιβλίο χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης για παιδιά ηλικίας από 10 έως 12 ετών στην Ευρώπη. Τι σας ώθησε να απευθυνθείτε σε αυτές τις ηλικίες;
Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δεν είναι έτοιμοι να ακούσουν κάτι διαφορετικό από αυτό που νομίζουν ότι είναι σωστό ή αυτό που τους εξυπηρετεί.
Οπότε αποφάσισα να ρίξω όλο το βάρος στην νέα γενιά βοηθώντας να αποκτήσουν από νωρίς καλές συνήθειες οι οποίες δεν περιορίζονται στα οικονομικά, αλλά και στην φυσική άσκηση και στην διατροφή.
Η αποταμίευση από μικρή ηλικία, η γνώση για την κατάρτιση ενός προϋπολογισμού, η προσεκτική κατανάλωση αλλά και η φιλανθρωπία είναι συνήθειες που αποκτούνται από την μικρή ηλικία με την βοήθεια βέβαια και την συμβολή των γονιών.
Στην άποψη αυτή συγκλίνουν κορυφαίοι Οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ ,η Παγκόσμια Τράπεζα αλλά και η UNICEF.
- Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε να αναδύεται μια νέα οικονομική πραγματικότητα. Πώς «βλέπετε» το μέλλον στη νέα εποχή των ψηφιακών νομισμάτων και της Δ’ Βιομηχανικής Επανάστασης; Πόσο εύκολο θα είναι να προσαρμοστούμε σε αυτό;
Η έλευση της πανδημίας έχει πυροδοτήσει την συζήτηση για μία οικονομία χωρίς μετρητά στον βαθμό που ο ιός μπορεί να διαχυθεί και με την χρήση κερμάτων και χαρτονομισμάτων .
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει βέβαια ήδη αφήσει το αποτύπωμά της σε όλες τις οικονομικές , κοινωνικές αλλά και πολιτιστικές δραστηριότητες μετασχηματίζοντας δομές ,τρόπους παραγωγής, σχέσεις αλλά και συμπεριφορές.
Η τεχνητή νοημοσύνη, τα robots, το machine learning, το virtual reality μετασχηματίζουν και τροποποιούν όλες τις πτυχές της καθημερινής μας ζωής από την ιατρική, την εκπαίδευση, τον τουρισμό αλλά και τον πολιτισμό. Ψηφιακοί πολίτες (E - citizen), ψηφιακά πορτοφόλια (digital wallets), έξυπνα σπίτια (smart homes) , robot-advisors , αυτο-οδηγούμενα οχήματα θα είναι σε πολύ μικρό διάστημα κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Όπως είναι φυσικό η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έχει επηρεάσει και τον χρηματοπιστωτικό τομέα.
Το fintech, το e-banking, το mobile banking, το digital finance, τα κρυπτο-νομίσματα, αντικαθιστούν σιγά - σιγά το παραδοσιακό χρήμα (κέρματα και χαρτονομίσματα ), έχοντας βάλει τις βάσεις για μια οικονομία χωρίς μετρητά (cashless economy) .
Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Σουηδία σήμερα το 92% των συναλλαγών πραγματοποιείται με τη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος. Μόλις πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε από την Κεντρική Τράπεζα της Σουηδίας ότι η ηλεκτρονική κορώνα θα γίνει πολύ σύντομα το επίσημο κρυπτονόμισμα της χώρας μέσα στο 2021 .
Η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας έχει ήδη διερευνήσει την είσοδο ενός πλήρους ολοκληρωμένου ψηφιακού συστήματος πληρωμών.
Επιπρόσθετα και άλλες Κεντρικές Τράπεζες όπως της Νότιας Κορέας, του Καναδά, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Σιγκαπούρης, της Ελβετίας αλλά και η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα έχουν προχωρήσει αρκετά σε ενέργειες για ψηφιακό νόμισμα.
Μέσα σε αυτή την νέα πραγματικότητα έχει δημιουργηθεί μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας κοινωνίας χωρίς μετρητά.
Ένα από τα βασικότερα πλεονεκτήματα της χρήσης του ψηφιακού χρήματος είναι ότι ενισχύει τη διαφάνεια στις χρηματικές συναλλαγές, μειώνοντας σημαντικά τις παράνομες δραστηριότητες που βασίζονται στη χρήση μετρητών, όπως το ξέπλυμα χρημάτων και οι ληστείες. Η μετεξέλιξη σε μια κοινωνία χωρίς μετρητά μειώνει και τη φοροδιαφυγή.
Η μείωση της φοροδιαφυγής αυξάνει το ΑΕΠ της χώρας και ελαφρύνει τους συνεπείς φορολογούμενους από τα βάρη που αναλάμβαναν για να καλύψουν το κενό των φοροφυγάδων.
Ένα επιπλέον πλεονέκτημα της ψηφιοποίησης του χρήματος είναι ότι οι συναλλαγές μπορούν να πραγματοποιηθούν από οποιοδήποτε σημείο, μηδενίζοντας την απόσταση, με αποτέλεσμα να εξοικονομείται πολύτιμος χρόνος, χρήμα και ενέργεια.
Η λύση και εδώ είναι η εκπαίδευση των πολιτών για τα σημαντικά πλεονεκτήματα, αλλά και τις παγίδες που κρύβει η χρήση του ψηφιακού χρήματος.
- «Το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία». Η χρηματοοικονομική παιδεία μπορεί;
Από μόνο του το χρήμα δεν φέρνει σίγουρα την ευτυχία! Όμως αποκτάς χρηματοοικονομική ελευθερία, ανεξαρτησία, μπορείς να απολαύσεις τις ομορφιές της ζωής.
Το σίγουρο είναι ότι χωρίς χρήματα είμαστε δέσμιοί τους!
Απαιτείται συνειδητότητα, πειθαρχία, υπομονή και περιορισμός των σφαλμάτων που ενυπάρχουν στο ανθρώπινο DNA και που στον κόσμο του χρήματος και των επενδύσεων μπορεί να λειτουργήσουν καταστροφικά. Τέτοια συμπεριφορικά σφάλματα είναι η απληστία, ο φόβος, οι επιθετικές επενδυτικές κινήσεις, η αισιοδοξία και η υπεραντίδραση .
Η ταχύτητα των εξελίξεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα και οι σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού καθιστούν δράσεις όπως είναι η διά βίου μάθηση απόλυτα αναγκαίες.
