Ροή
Συχνές είναι πλέον οι αναφορές στον τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό) για το φαινόμενο βραχυχρόνιας μίσθωσης μέσω της πλατφόρμας airbnb, θίγοντας διαστάσεις, όπως η άνοδος ενοικίων και η δυσκολία εύρεσης κατοικίας για τους φοιτητές στην Αθήνα, οι αντίστοιχες δυσκολίες των αδύνατων εισοδηματικών στρωμάτων, οι πιέσεις του φαινομένου στην παραδοσιακή ξενοδοχειακή αγορά και οι φορολογικές συνέπειες. Πρόσφατη είναι και η ερώτηση βουλευτών στη Βουλή σχετικά με την τεράστια εξάπλωση του φαινομένου airbnb (27.9.2018). Ωστόσο, το φαινόμενο airbnb ως προς τις επιπτώσεις του, εντάσσεται στο ευρύτερο φαινόμενο «εξευγενισμού» πόλεων και περιοχών με πολύ αρνητικές συνέπειες (μεταξύ άλλων) για τους πλέον αδύνατους κατοίκους των περιοχών αυτών που δεν διαθέτουν ιδιόκτητη κατοικία αλλά και για περιοχές εκτός Αθήνας που θα κληθούν εκ των πραγμάτων να υποδεχτούν τους «εκτοπισμένους».
Αναλυτικότερα, το φαινόμενο airbnb φαίνεται να δημιουργεί ένα νέο κύμα εκτοπισμού των πλέον ευάλωτων κατοίκων της Αθήνας αρχικά προς τις πλέον υποβαθμισμένες περιοχές της (Ακαδημία Πλάτωνος, Τρείς Γέφυρες, Σεπόλια, Σταθμός Λαρίσης, Ρουφ) και εν συνεχεία στη Δυτική Αττική, εκεί δηλαδή που καταγράφεται η χωρικά υψηλότερη συγκέντρωση χαμηλών κοινωνικο-εισοδηματικών πληθυσμιακών στρωμάτων, αναλφάβητων, περιθωριακών επαγγελματικών ομάδων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (μετανάστες- πρόσφυγες, παλιννοστούντες ομογενείς και Ρομά). Είναι χαρακτηριστικό ότι η χρήση κατοικιών από την πλατφόρμα airbnb έχει σημαντική πια εξάπλωση σε γειτονιές της Αθήνας που παραδοσιακά κατοικούν σημαντικές συγκεντρώσεις ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως οι περιοχές Αγ. Κωνσταντίνου- Πλατεία Βάθη και Νεάπολης- Εξαρχείων- Μουσείου.
Πρόκειται για ένα νέο κύμα ενίσχυσης της χωρικής απομόνωσης των χαμηλότερων κοινωνικών ομάδων μετά από αυτά του Βοτανικού (γήπεδο), του Ελαιώνα, του Μεταξουργείου, της Ολυμπιάδας και των συνοδών έργων της, της περιοχής στο Γκάζι και τον Κεραμεικό. Η πλέον ευάλωτη και «εύκολη» ομάδα προς εκτοπισμό είναι οι Ρομά λόγω της έλλειψης κατάλληλης συνηγορίας και κινητοποίησης των γειτόνων τους υπέρ της εκδίωξής τους (Μαλούτας, 2018, 249). Σύμφωνα με ευρήματα για την περιοχή του Μεταξουργείου, μόνο η φήμη και η προσδοκία «αξιοποίησης» μιας περιοχής, ήταν επαρκής για ιδιοκτήτες να διώξουν τσιγγάνους ενοικιαστές προκειμένου να στεγάσουν τους αναμενόμενους νέους κατοίκους, οι οποίοι οικονομικά θα απέδιδαν περισσότερο κέρδος και θα μπορούσαν να ανταποκριθούν σε υψηλότερες τιμές ενοικίων (Αλεξανδρή, 2013, 338).
Η χωρική συγκέντρωση των πλέον αδύναμων στη Δυτική Αττική μπορεί να προσεγγιστεί έμμεσα: Καθόλη την περίοδο 1960-2011, οι περιοχές της Δυτικής Αττικής (όπως ο Ασπρόπυργος, τα Μέγαρα, η Μαγούλα, η Φυλή, το Ζεφύρι) καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά αναλφάβητων και χαμηλότερων κοινωνικο-επαγγελματικών κατηγοριών (βλ. Μαλούτας, 2018, 102-104) σε αντίθεση με περιοχές της δυτικής όχθης του λεκανοπεδίου που κατέγραψαν σημαντική αύξηση του μεριδίου των μεσαίων και υψηλότερων επαγγελματικών κατηγοριών (όπως η Νέα Ιωνία, το Περιστέρι, το Ίλιον). Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι σε όλες αυτές τις περιοχές της Δυτικής Αττικής καταγράφεται σημαντική πληθυσμιακή παρουσία αλλοδαπών μεταναστών από χώρες εκτός της ΕΕ και τσιγγάνων/ Ρομά.
Εάν ισχύει για το Δήμο Αθηναίων η επιστημονική παρατήρηση περί έλλειψης γκετοποίησης, αφού ελάχιστες φαίνεται να είναι οι χωρικές ενότητες όπου του σύνολο του μεταναστευτικού πληθυσμού είναι μεγαλύτερο από εκείνο των Ελλήνων (Μαλούτας, 2018, 161-162), δεν ισχύει για περιοχές της Δυτικής Αττικής. Πολεοδομικές ενότητες στις Δ. Ε. Ζεφυρίου, Άνω Λιοσίων και άτυπες πολεοδομικές ενότητες στους Δήμους Ασπροπύργου και Μεγαρέων κατοικούνται κατά 85-95% από πληθυσμιακές ομάδες με εξαιρετικά υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού, χαμηλότερων επαγγελματικών κατηγοριών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων (ομάδες Ρομά, παλιννοστούντες ομογενείς από την πρώην ΕΣΣΔ, αλλοδαποί μετανάστες εκτός ΕΕ). Ο χωρικός διαχωρισμός σε αυτές τις περιοχές είναι απόλυτα διακριτός και σε επίπεδο τοπικών υποδομών, παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, περιβαλλοντικών παραμέτρων και ευαλωτότητας λόγω γειτνίασης με ιδιαίτερα επικίνδυνες λειτουργίες και χρήσεις (πχ., διυλιστήρια, χωματερές, ρέματα).
Δεδομένου ότι η Δυτική Αττική διαθέτει χαμηλότερα ενοίκια, αστικά κενά, ευκαιρίες για άτυπη απασχόληση ιδιαίτερα για τις ανειδίκευτες κοινωνικές ομάδες και υφιστάμενα δίκτυα αλληλεγγύης, το κύμα εκτοπισμού που προκαλεί το φαινόμενο airbnb στη μητροπολιτική Αθήνα θα επιτείνει το φαινόμενο χωρικής συγκέντρωσης αυτών των ομάδων σε επιμέρους περιοχές/ θύλακες της Δυτικής Αττικής.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ιδιαίτερα στη Δυτική Αττική, την περίοδο 1991-2011 καταγράφεται σημαντική αύξηση των νοικοκυριών που κατοικούν σε μη κανονικές κατοικίες (Απογραφές ΕΣΥΕ/ΕΛΣΤΑΤ), φαινόμενο που αναμένεται να έχει ενισχυθεί λόγω της οικονομικής κρίσης και του εκτοπισμού των πλέον αδύνατων και επισφαλών οικογενειών από ενοικιαζόμενες κατοικίες ή την «αναγκαστική» πώληση ιδιόκτητης κατοικίας και μετοίκησης σε μη κανονικές κατοικίες (πχ., εγκατάσταση σε παλαιές εγκαταλελειμμένες οικίες, παράγκες- πρόχειρες κατασκευές) ως ιδιότυπης στρατηγικής επιβίωσης.
Το κύμα του νέου εκτοπισμού, σύμφωνα με την πρόσφατη εμπειρία ανάλογων «εξευγενισμών» της μητρπολιτικής Αθήνας, δύσκολα θα τύχει ανάσχεσης με εργαλεία δημόσιας παρέμβασης. Αντιθέτως, μια δέσμη παρεμβάσεων που έχουν δρομολογηθεί για την ενίσχυση της τουριστικής ελκυστικότητας τμημάτων της Αθήνας και του Πειραιά μάλλον θα ενισχύσουν τις τάσεις της αγοράς για εκτοπισμό των πλέον αδύνατων.
Ωστόσο, η δημόσια παρέμβαση είναι και εφικτή και επιβεβλημένη για τη στήριξη των «εκτοπισμένων» τόσο σε επίπεδο στεγαστικό όσο και σε επίπεδο κοινωνικής μετάβασης στις νέες περιοχές εγκατάστασής τους. Δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι κάθε κύμα εκτοπισμού εξελίσσεται σε ολοένα και πιο αρνητικές συνθήκες κοινωνικής και οικονομικής υποδοχής, με έντονα σημάδια διάσπασης της κοινωνικής συνοχής και αρκετές φορές ακραίου κοινωνικού διαχωρισμού που εν τέλει μεταφράζεται και σε χωρική πόλωση/ απομόνωση. Στις περιοχές εγκατάστασης απαιτείται ένα οργανωμένο πλαίσιο δημοτικών υπηρεσιών και κινητοποίησης των κοινωνικών φορέων προκειμένου να αντιμετωπιστούν κρίσιμα ζητήματα για την επίτευξη αρμονικής κοινωνικής συμβίωσης.
