Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2025» στην Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε πλήρη εξέλιξη, με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας να έχει εκδώσει την 1η Απόφαση Υπαγωγής. Σε αυτήν εντάσσονται 20.840 νοικοκυριά σε όλη τη χώρα, με συνολική επιδότηση που αγγίζει τα 464,9 εκατ. ευρώ και συνολικό επιλέξιμο προϋπολογισμό 586,7 εκατ. ευρώ, σηματοδοτώντας ένα νέο κύμα ανακαινίσεων κατοικιών και σημαντική κινητοποίηση της αγοράς ενεργειακών έργων.
Καθώς το πρόγραμμα περνά στην επόμενη φάση υλοποίησης, η συζήτηση για το μέλλον των ενεργειακών αναβαθμίσεων στην Ελλάδα αποκτά ακόμη μεγαλύτερο βάθος.
Την ίδια στιγμή, είναι κρίσιμο να εξεταστούν οι εξελίξεις που διαμορφώνονται στην ευρωπαϊκή σκηνή, όπου διαφορετικά μοντέλα έχουν ήδη ωριμάσει και αποκαλύπτουν πώς οι εταιρείες ενέργειας μετατρέπονται σε βασικούς φορείς υλοποίησης έργων. Η διεθνής εμπειρία επιτρέπει μια πιο καθαρή εικόνα των επιλογών που ανοίγονται και για την ελληνική αγορά, ειδικά καθώς αναζητούνται σχήματα με χαμηλότερη γραφειοκρατία και εγγυημένα αποτελέσματα εξοικονόμησης.
Σε αυτό το περιβάλλον, οι πρακτικές που εφαρμόζονται στην Ευρώπη και παγκοσμίως φωτίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι ενεργειακές αναβαθμίσεις εξελίσσονται σε έναν από τους πιο δυναμικούς τομείς της πράσινης μετάβασης.
Η ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών εξελίσσεται σε κεντρικό πεδίο πολιτικής και επιχειρηματικής στρατηγικής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα νοικοκυριά βλέπουν το κόστος ενέργειας να πιέζει σταθερά τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, ενώ οι κυβερνήσεις αναζητούν τρόπους να μειώσουν τη ζήτηση και να επιταχύνουν τη μετάβαση σε πιο αποδοτικά κτίρια. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ένα νέο μοντέλο κερδίζει έδαφος: οι εταιρείες ενέργειας και οι ESCO αναλαμβάνουν πλέον όχι μόνο τον ρόλο του προμηθευτή, αλλά και εκείνον του εργολάβου ενεργειακών αναβαθμίσεων.
Τη στιγμή που στην Ελλάδα το “Εξοικονομώ” παραμένει ένα πρόγραμμα που στηρίζεται κυρίως σε επιδοτήσεις και ιδιωτική συμμετοχή, πολλές χώρες στο εξωτερικό έχουν ήδη περάσει σε συστήματα όπου οι πάροχοι ενέργειας αναλαμβάνουν τη χρηματοδότηση, την τεχνική υλοποίηση και την εγγύηση της εξοικονόμησης.
Τι κάνει μια εταιρεία ενέργειας
Οι ESCO και οι προμηθευτές ενέργειας προσφέρουν πλέον ενεργειακή αναβάθμιση ως ολοκληρωμένη υπηρεσία. Αναλαμβάνουν τη μελέτη, την υλοποίηση των έργων όπως μόνωση, κουφώματα, αντλίες θερμότητας ή φωτοβολταϊκά, εξασφαλίζουν χρηματοδότηση και πληρώνονται με βάση την εξοικονόμηση στον λογαριασμό. Στο μοντέλο ενεργειακής απόδοσης η δόση που καταβάλλει ο πελάτης αντιστοιχεί στο ποσό που εξοικονομεί μηνιαία, ώστε ο λογαριασμός να παραμένει στα ίδια επίπεδα ενώ το κτίριο αναβαθμίζεται. Η παγκόσμια αγορά ESCO φτάνει πλέον τα 33 δισ. δολάρια ετησίως, με την Ευρώπη να καταλαμβάνει τρίτη θέση.
Το ευρωπαϊκό μοντέλο που αλλάζει τους λογαριασμούς
Σε 16 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης λειτουργούν Σχήματα Υποχρέωσης Ενεργειακής Απόδοσης. Οι εταιρείες ενέργειας καλούνται να επιτυγχάνουν ετήσιους στόχους εξοικονόμησης στους πελάτες τους. Αυτό σημαίνει ότι μια εταιρεία ηλεκτρισμού ή φυσικού αερίου δεν έχει πλέον συμφέρον μόνο να πουλά κιλοβατώρες αλλά και να μειώνει την κατανάλωση των πελατών της μέσω αναβαθμίσεων. Αν δεν πετύχει τους στόχους, πληρώνει πρόστιμο. Σε πολλές χώρες οι λογαριασμοί περιλαμβάνουν έτσι κρυφές χρεώσεις εξοικονόμησης, οι οποίες όμως επιστρέφουν στους πολίτες με τη μορφή αναβαθμίσεων.
Γαλλία: Οι λογαριασμοί πληρώνουν τις αναβαθμίσεις
Η Γαλλία διαθέτει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το σύστημα Λευκών Πιστοποιητικών CEE επιβάλλει στους προμηθευτές ενέργειας να χρηματοδοτούν έργα εξοικονόμησης σε κατοικίες και επιχειρήσεις. Το συνολικό κόστος προσεγγίζει τα 6 δισ. ευρώ ετησίως και ενσωματώνεται στους λογαριασμούς, με μέση επιβάρυνση 164 ευρώ για κάθε νοικοκυριό. Ταυτόχρονα, οι πολίτες λαμβάνουν ισχυρές επιδοτήσεις για μόνωση, αλλαγή συστημάτων θέρμανσης και άλλες παρεμβάσεις, συχνά σε συνδυασμό με άτοκα δάνεια.
Ηνωμένο Βασίλειο: Το ECO4 και οι σκιές της κακοτεχνίας.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο το Energy Company Obligation είναι το πιο καθαρό παράδειγμα αναβάθμισης μέσω εταιρειών ενέργειας. Οι προμηθευτές υποχρεώνονται να χρηματοδοτούν μόνωση και αλλαγές συστημάτων θέρμανσης σε κατοικίες χαμηλού εισοδήματος. Το ECO4 διαθέτει περίπου 4 δισ. λίρες και χρηματοδοτείται μέσω χρεώσεων στους λογαριασμούς. Η δραστηριότητα αυξήθηκε εντυπωσιακά, όμως οι ελεγκτικοί μηχανισμοί εντόπισαν εκτεταμένες κακοτεχνίες σε έργα μόνωσης, που οδήγησαν σε παρεμβάσεις της κυβέρνησης και στην απόφαση να καταργηθεί το ECO από το 2026. Το βρετανικό παράδειγμα αποδεικνύει ότι η ανάθεση τέτοιων έργων σε εταιρείες ενέργειας απαιτεί αυστηρούς ελέγχους ποιότητας.
Δανία: Υποχρεωτική εξοικονόμηση από τους διανομείς ενέργειας
Η Δανία διαθέτει ένα από τα πιο σταθερά και φιλόδοξα συστήματα υποχρεωτικής εξοικονόμησης. Οι διανομείς ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου και district heating οφείλουν να επιτυγχάνουν συγκεκριμένους στόχους μέσω έργων σε τελικούς καταναλωτές. Το κόστος, περίπου 215 εκατ. ευρώ, ενσωματώνεται στις τιμές ενέργειας. Το μοντέλο δίνει στους πολίτες άμεση τεχνική υποστήριξη και οικονομική ενίσχυση χωρίς γραφειοκρατία.
Ιταλία: Superbonus και η επέλαση των ESCO
Η Ιταλία ακολούθησε διαφορετική στρατηγική. Το Ecobonus και το Superbonus 110% δημιούργησαν μια τεράστια αγορά ενεργειακών αναβαθμίσεων, επιτρέποντας στους ιδιοκτήτες να μεταβιβάζουν τις φορολογικές πιστώσεις σε τράπεζες ή ESCO και να κάνουν αναβαθμίσεις σχεδόν χωρίς ίδια συμμετοχή. Το δημοσιονομικό κόστος οδήγησε σε αναπροσαρμογή των ποσοστών, αλλά το μοντέλο απέδειξε πόσο ισχυρή μπορεί να γίνει η αγορά όταν συνδυάζονται φορολογικά κίνητρα και χρηματοδοτικά εργαλεία.
Η εικόνα παγκοσμίως
Η παγκόσμια αγορά ESCO αγγίζει τα 33 δισ. δολάρια, με την Κίνα να καλύπτει το 60% και την Ευρώπη περίπου τα 3 δισ. ευρώ. Αν και οι δημόσιες και εμπορικές εγκαταστάσεις παραμένουν ο κύριος όγκος έργων, οι κατοικίες εισέρχονται δυναμικά στο προσκήνιο μέσω των εταιρειών ενέργειας και νέων μοντέλων χρηματοδότησης.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα
Το ελληνικό “Εξοικονομώ” στηρίζεται σε επιδοτήσεις και τραπεζικά δάνεια, ενώ ο ρόλος των εταιρειών ενέργειας είναι περιορισμένος. Η εγχώρια αγορά ESCO παραμένει μικρή και επικεντρώνεται σε δήμους και μεγάλες εγκαταστάσεις. Ήδη έχει εξαγγελθεί και στην Ελλάδα η υιοθέτηση μοντέλων που εφαρμόζονται στην Ευρώπη, κάτι που θα μπορούσε να μειώσει τη γραφειοκρατία, να μεταφέρει το κόστος σε δόσεις ενσωματωμένες στον λογαριασμό ενέργειας και να εγγυηθεί εξοικονομήσεις.
Σε μια συγκριτική προσέγγιση, ενώ στην Ελλάδα το “Εξοικονομώ” λειτουργεί ως επιδοτούμενο πρόγραμμα με τραπεζική συμμετοχή, στη Γαλλία και στη Δανία οι λογαριασμοί επιβαρύνονται για να χρηματοδοτήσουν αναβαθμίσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το σύστημα απέδωσε αλλά συνοδεύτηκε από προβλήματα ποιότητας. Στην Ιταλία το κράτος κάλυψε σχεδόν όλο το κόστος, δημιουργώντας μια εκρηκτική αλλά δαπανηρή αγορά. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι εταιρείες ενέργειας μπορούν να εξελιχθούν σε κεντρικούς παίκτες των αναβαθμίσεων, αλλά η επιτυχία εξαρτάται από τον σχεδιασμό και τον έλεγχο.
