Ροή
Στις 21 Σεπτεμβρίου 2022, όταν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε τη μεγάλης κλίμακας επιστράτευση ανδρών σε ηλικία μάχης, θεωρήθηκε ως μια δραματική κίνηση προς τον ολοκληρωτικό πόλεμο. Δεν μπορούσε πλέον το Κρεμλίνο να υποβαθμίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία ως μια απλή «ειδική επιχείρηση», στην οποία οι απλοί Ρώσοι είχαν μικρή συμμετοχή. Φοβούμενοι για το τι θα επακολουθούσε, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι έφυγαν από τη χώρα καθώς κυκλοφόρησαν φήμες ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας επρόκειτο να κλείσουν τα σύνορα για να εμποδίσουν περισσότερους ανθρώπους να φύγουν - και να λάβουν δραστικά μέτρα για να πιέσουν όσους είχαν φύγει να επιστρέψουν και να πολεμήσουν. Πολλοί επίσης υπέθεταν ότι την εντολή του Πούτιν θα ακολουθούσε ένα δεύτερο, ακόμη ευρύτερο σχέδιο επιστράτευσης, και ότι ολόκληρη η ρωσική κοινωνία θα τεθεί σύντομα σε μια συνεχή πολεμική κατάσταση.
Ωστόσο, λίγες από αυτές τις φήμες αποδείχθηκαν αληθινές. Για το υπόλοιπο του 2022, ακόμη και μέχρι την πρώτη επέτειο του πολέμου στα τέλη Φεβρουαρίου, τα σύνορα της Ρωσίας παρέμειναν ανοιχτά και μια δεύτερη επιστράτευση δεν έγινε ποτέ. Αντίθετα, η χώρα παρέμεινε σε κατάσταση «μερικής κινητοποίησης», όπως την είχε αποκαλέσει ο Πούτιν. Πράγματι, παρά τους τεράστιους αριθμούς ρωσικών απωλειών στην Ουκρανία, δεν έχει επηρεαστεί κάθε οικογένεια στη χώρα και για πολλούς Ρώσους της μεσαίας τάξης, η ζωή συνεχίστηκε όπως και πριν.
Η εκπληκτική πραγματικότητα της επιστράτευσης του Σεπτεμβρίου έχει αναδείξει ένα ευρύτερο χαρακτηριστικό του πολέμου του Πούτιν στην Ουκρανία. Συχνά, το Κρεμλίνο φαίνεται αρχικά να ακολουθεί μια μαξιμαλιστική πορεία. Αντί να εισβάλει στην ανατολική Ουκρανία, εξαπέλυσε μια ευρείας κλίμακας επίθεση σε ολόκληρη τη χώρα και προσπάθησε να καταλάβει το Κίεβο. Εκτός από την ανάπτυξη αρμάτων μάχης, πυραύλων και βαρέος πυροβολικού, ο Πούτιν έχει επανειλημμένα εκφράσει απειλές για χρήση πυρηνικών όπλων. Και φαινομενικά ήταν πρόθυμος να θυσιάσει δεκάδες χιλιάδες άνδρες για να τροφοδοτήσει τον πόλεμο του. Στο εσωτερικό, εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει ακραία μέτρα για την καταστολή των ρωσικών μέσων ενημέρωσης και της λαϊκής διαφωνίας, καθώς και για να θέσει τη ρωσική οικονομία σε πολεμική κατάσταση.
Ωστόσο, πολλές από αυτές τις κινήσεις ήταν πολύ λιγότερο σοβαρές στην πράξη από ό,τι φαίνονται στα χαρτιά. Στην Ουκρανία, παρά τις αυξανόμενες επιθέσεις σε περιοχές αμάχων, η Ρωσία απέφυγε να χρησιμοποιήσει το πλήρες οπλοστάσιό της. Και παρόλο που ο Πούτιν έχει κάνει πολλά για να σφίξει τον έλεγχο επί της ρωσικής κοινωνίας το έτος μετά την εισβολή, πολλά από τα πιο εκτεταμένα εγχώρια μέτρα του δεν έχουν εφαρμοστεί πλήρως. Το Κρεμλίνο σταμάτησε την πλήρη στρατιωτικοποίηση και ολοκληρωτική κινητοποίηση - είτε αφορά την οικονομία, είτε την κοινωνία γενικότερα.
Σύμφωνα με πολλές ενδείξεις, αυτή η μερική προσέγγιση του ολοκληρωτικού πολέμου δεν είναι τυχαία, ούτε είναι απλώς αποτέλεσμα αποτυχημένης εκτέλεσης. Αντίθετα, η Ρωσία φαίνεται να ακολουθεί μια σκόπιμη στρατηγική που στοχεύει τόσο στη Δύση, όσο και στον δικό της πληθυσμό. Διατυπώνοντας μια μαξιμαλιστική στάση για τον πόλεμο, το Κρεμλίνο μπορεί να παρουσιάζει στη Δύση ότι είναι έτοιμη να κάνει ό,τι χρειάζεται για να κερδίσει στην Ουκρανία, χωρίς απαραίτητα να ανταποκριθεί στις απειλές της. Εν τω μεταξύ, στο εσωτερικό, η ρωσική κυβέρνηση μπορεί να μεταφέρει στους απλούς Ρώσους την αίσθηση ότι έχει την επιλογή να «σφίξει περαιτέρω τις βίδες», αλλά ότι δεν κάνει κινήσεις που θα την αποξενώσουν από τον πληθυσμό. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτή η στρατηγική προσφέρει στον Πούτιν ανοιχτό δρόμο για περαιτέρω κλιμάκωση, αλλά χωρίς το άμεσο κόστος.
Επιλεκτική λογοκρισία
Από τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής τον Φεβρουάριο του 2022, οι βαθμονομημένες ενέργειες του Κρεμλίνου συχνά αψηφούν τη ρητορική του ολοκληρωτικού πολέμου. Ενδεικτικός ο τρόπος που η ρωσική κυβέρνηση επιδίωξε να διαχειριστεί τη ρωσική κοινωνία. Σχεδόν αμέσως, την εισβολή στην Ουκρανία ακολούθησε μια κατά μέτωπο επίθεση στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και στην κοινωνία των πολιτών της Ρωσίας. Τον Μάρτιο, ο δημοφιλής φιλελεύθερος ραδιοφωνικός σταθμός Ekho Moskvy και η ανεξάρτητη εφημερίδα Novaya Gazeta έκλεισαν. Δημοσιογράφοι αναγκάστηκαν να αυτοεξορισθούν και εισήχθησαν δρακόντειοι νέοι νόμοι λογοκρισίας. Το πιο σημαντικό, η κυβέρνηση έβαλε στόχο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιδιώκοντας προφανώς να φιμώσει κάθε κυκλοφορία ανεξάρτητων πληροφοριών σχετικά με τον πόλεμο.
Ωστόσο, τα μέτρα ήταν παραδόξως ελλιπή. Οι ρωσικές αρχές έθεσαν αμέσως εκτός νόμου και απέκλεισαν το Facebook, καθώς και ορισμένες άλλες πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένου του Instagram. Για χρόνια, το Facebook ήταν γνωστό ότι ήταν ένας από τους μοναδικούς διαδικτυακούς χώρους όπου οι φιλελεύθεροι Ρώσοι μπορούσαν να μιλήσουν ελεύθερα για την πολιτική. Όπως ήταν αναμενόμενο, η κυβέρνηση όρισε το Facebook ως εταιρεία που διεξήγαγε «εξτρεμιστικές δραστηριότητες». Πολλοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αντελήφθησαν ότι ακόμη και η είσοδος στο Facebook μπορεί να οδηγήσει σε ποινική δίωξη και χιλιάδες άνθρωποι διέγραψαν την εφαρμογή του Facebook από τα smartphone τους, σε περίπτωση που τους σταματούσε η αστυνομία και ερευνούσε τα τηλέφωνά τους. Αλλά η πλήρης επιβολή δεν ακολούθησε ποτέ. Ακόμη πιο εντυπωσιακός ήταν ο επιλεκτικός χαρακτήρας της καταστολής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η κυβέρνηση δεν έχει λογοκρίνει το YouTube ή το Telegram, την εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων, που είναι δύο από τις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες στη Ρωσία. Αντίθετα, τους δόθηκε η δυνατότητα να επεκταθούν και να γίνουν ακόμη πιο σημαντικά, καθώς ο πόλεμος προχωρούσε.
Ένα παρόμοιο μοτίβο έχει ξεδιπλωθεί με τις οικονομικές πολιτικές του Πούτιν. Την άνοιξη του 2022, το Κρεμλίνο φαινόταν έτοιμο να λάβει μακροπρόθεσμα βήματα για να επεκτείνει τον κυβερνητικό έλεγχο της οικονομίας. Σχέδιο νόμου για ένα πρόγραμμα εθνικοποιήσεων προετοιμάστηκε αμέσως και στάλθηκε στη Δούμα (τη ρωσική Βουλή) και οι ξένες εταιρείες ανησυχούσαν ότι τα περιουσιακά στοιχεία και οι δραστηριότητές τους θα κατασχεθούν. Για πολλούς παρατηρητές, υπήρχε επίσης μια λογική για τέτοιες κινήσεις: Ξένες εταιρείες εγκατέλειπαν γρήγορα τη χώρα, δημιουργώντας το φάσμα των μαζικών απολύσεων και πιθανών κοινωνικών αναταραχών - ένα σενάριο που το Κρεμλίνο ήθελε να αποφύγει. Για τους ίδιους περίπου λόγους οι Μπολσεβίκοι είχαν εθνικοποιήσει αρχικά, εργοστάσια και τράπεζες μετά τη Ρωσική Επανάσταση το 1917.
Ωστόσο, το σχέδιο νόμου του 2022 δεν υπογράφηκε ποτέ σε νόμο και οι ξένες εταιρείες αφέθηκαν ως επί το πλείστον να κάνουν τις δικές τους ρυθμίσεις σχετικά με τα ρωσικά περιουσιακά τους στοιχεία. Τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση διέταξε βιομηχανίες που ήταν ζωτικής σημασίας για την πολεμική προσπάθεια να τεθούν υπό άμεσο κρατικό έλεγχο, μέσω ενός νέου ειδικού συντονιστικού συμβουλίου για τις στρατιωτικές προμήθειες. Αλλά οι φόβοι για μια πλήρως στρατιωτικοποιημένη οικονομία έχουν αποδειχθεί υπερβολικοί.
Πρόεδρος Πούτιν, όχι στρατηγός Στάλιν
Στο βαθμό που η Ρωσία επιδιώκει να πολεμήσει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, όπως έχουν προτείνει πολλοί δυτικοί σχολιαστές, ο χειρισμός του Πούτιν στο ζήτημα της κινητοποίησης ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακός. Όχι μόνο το Κρεμλίνο απέφυγε ένα δεύτερο κύμα επιστράτευσης, παρά τις σημαντικές απαιτήσεις ανθρώπινου δυναμικού, αλλά έκανε επίσης εκτεταμένη χρήση μισθοφόρων από την Ομάδα Βάγκνερ, ορισμένοι από τους οποίους έχουν στρατολογηθεί από ρωσικές φυλακές. Με αυτόν τον τρόπο, αντί να επιδιώξει μια κινητοποίηση πλήρους κλίμακας, η ρωσική κυβέρνηση επέλεξε προς το παρόν να χρησιμοποιήσει άλλους πόρους, διατηρώντας την επιστράτευση μόνο μερική. Η τακτική φαίνεται να εξυπηρετεί τον σκοπό της: Τις τελευταίες εβδομάδες, η Ομάδα Βάγκνερ ήταν η μόνη μονάδα που βρισκόταν σε επίθεση και παρόλο που υπέστη σοβαρές απώλειες, αυτές δεν ανησυχούν τον στρατό.
Ταυτόχρονα, ο Πούτιν έχει δείξει σχετική αυτοσυγκράτηση απέναντι σε αξιωματούχους ή υπηρεσίες εντός της κυβέρνησης που εμπλέκονται σε ορισμένες από τις αποτυχίες του πολέμου ή που φαίνεται να διαφωνούν με τις δικές του πολιτικές. Ιστορικά, όταν τα αυταρχικά καθεστώτα πηγαίνουν σε πόλεμο, σχεδόν πάντα χρησιμοποιούν την καταστολή για να κάνουν τη χώρα πιο ενοποιημένη, συνήθως με ανελέητη επίθεση σε αντιληπτούς εσωτερικούς εχθρούς. Τυπικά, αυτού του είδους η καταστολή στοχεύει σε όσους διαφωνούν με τις απόψεις του ηγέτη, καθώς και την ελίτ για να διασφαλίσει ότι δεν παρεκκλίνει από την επίσημη γραμμή. Μια τέτοια καταστολή μπορεί μερικές φορές να είναι συστηματική, όπως για παράδειγμα στην ίδια τη Ρωσία υπό τον Στάλιν και άλλους ηγέτες. Πράγματι, ο Πούτιν φαινόταν να ακολουθεί σταθερά αυτό το μονοπάτι ακόμη και πριν από την εισβολή, στέλνοντας στη φυλακή κατά δεκάδες, υψηλόβαθμους αξιωματούχους και κυβερνήτες, καθώς και αξιωματικούς της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας FSB.
Ωστόσο, όταν ξεκίνησε η εισβολή και γρήγορα πήρε άσχημη τροπή, ο Πούτιν περιόρισε τον θυμό του προς τους siloviki, την ελίτ της υπηρεσίας ασφαλείας. Η Πέμπτη Υπηρεσία της FSB, ο βραχίονας της υπηρεσίας που είναι επιφορτισμένη με την παρακολούθηση των άμεσων γειτόνων της Ρωσίας, ήταν η πρώτη που δέχτηκε την οργή του προέδρου. Ήταν η Πέμπτη Υπηρεσία που είχε ενημερώσει τον Πούτιν για την πολιτική κατάσταση στην Ουκρανία και πρότεινε, εσφαλμένα, ότι η κυβέρνηση στο Κίεβο θα κατέρρεε γρήγορα. Τον Μάρτιο του 2022, ο επικεφαλής της υπηρεσίας, Σεργκέι Μπεσέντα, τέθηκε κρυφά σε κατ' οίκον περιορισμό και σύντομα μεταφέρθηκε στη φυλακή Λεφόρτοβο - τη διαβόητη φυλακή που διαχρονικά στέλνονται κορυφαίοι πολιτικοί κρατούμενοι και κατάσκοποι.
Στη συνέχεια, ήταν η σειρά της Εθνοφρουράς: Τον ίδιο μήνα, ο υπαρχηγός της Εθνικής Φρουράς, Ρομάν Γκαβρίλοφ, αναγκάστηκε σε πρόωρη συνταξιοδότηση: Ήταν υπεύθυνος για τον εφοδιασμό των ειδικών δυνάμεων της Εθνικής Φρουράς, οι οποίες είχαν σταλεί στον πόλεμο υποεξοπλισμένες. Σε ορισμένες μονάδες είχε δοθεί εξοπλισμός κατά των ταραχών, αντί για τεθωρακισμένα και πυρομαχικά, σαν να περίμεναν να συναντήσουν διαδηλωτές στους δρόμους του Κιέβου, όχι ουκρανικά στρατεύματα. Υπήρχαν φήμες ότι ο Γκαβρίλοφ είχε συλληφθεί και ότι διάφοροι στρατηγοί σύντομα θα απολύονταν ή θα φυλακίζονταν ως αντίποινα για την κακή απόδοση του στρατού στο πεδίο της μάχης.
Στη συνέχεια όμως, μέσα σε λίγες εβδομάδες, η καταστολή σταμάτησε ξαφνικά. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα αναιρέθηκε: Ο Σεργκέι Μπεσέντα αφέθηκε ελεύθερος και επέστρεψε στο γραφείο του στη Λουμπιάνκα (στο αρχηγείο της FSB) και στη συνέχεια εμφανίστηκε σκόπιμα σε πολλές δημόσιες εκδηλώσεις. Επιπλέον, τον Φεβρουάριο του 2023, ο γιος του, Αλέξανδρος Μπεσέντα, έλαβε μια αξιοσημείωτη προαγωγή για να γίνει επικεφαλής του κυβερνητικού τμήματος που εποπτεύει όλες τις υπηρεσίες ασφαλείας.
Με τη Ρωσία να αντιμετωπίζει αυξανόμενη πίεση από τη Δύση και ταπείνωση στο πεδίο της μάχης, σκληροπυρηνικοί βουλευτές, προπαγανδιστές και μέλη των μυστικών υπηρεσιών επικαλούνται τον σταλινισμό ως παράδειγμα ενός τρόπου για τη σωστή διαχείριση της χώρας κατά τη διάρκεια του πολέμου. Και ορισμένοι παρατηρητές, σημειώνοντας τα ακραία μέτρα που έχουν προταθεί, υποστήριξαν ότι ο Πούτιν ακολουθεί ήδη το «σταλινικό εγχειρίδιο». Αλλά μια τέτοια προσέγγιση θα απαιτούσε πολύ πιο «δραματικά» βήματα από αυτά που έχει κάνει στην πραγματικότητα ο Πούτιν. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ολόκληρη η σοβιετική κυβέρνηση στρατιωτικοποιήθηκε. Ακόμη και ο Στάλιν και οι υπουργοί του φορούσαν στολές και ανέλαβαν τον βαθμό του στρατηγού. Η οικονομία και η κοινωνία γενικότερα, κινητοποιήθηκαν πλήρως και μετατράπηκαν σε αυτό που έγινε γνωστό ως «εσωτερικό μέτωπο», με τμήματα του πληθυσμού και ολόκληρα εργοστάσια να μετακινούνται σε άλλες περιοχές υπό τις διαταγές της κυβέρνησης του Στάλιν. Παρ' όλη τη συζήτηση, η ρωσική κυβέρνηση δεν υιοθέτησε ποτέ μια πλήρους κλίμακας σταλινική προσέγγιση για τη διαχείριση του πολέμου στο εσωτερικό.
Τέλος, υπάρχει το θέμα των πυρηνικών όπλων. Τουλάχιστον από το καλοκαίρι του 2022, ο Πούτιν έχει βάλει στο τραπέζι την επιλογή να χρησιμοποιήσει ένα τακτικό πυρηνικό όπλο για να αλλάξει την κατάσταση προς όφελος της Ρωσίας. Τον Σεπτέμβριο, ανακοίνωσε ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να χρησιμοποιήσει «όλα τα διαθέσιμα μέσα» στον πόλεμό της και ότι «αυτό δεν ήταν μπλόφα». Ακόμη και αν παραμερίσουμε τη ρητορική του Κρεμλίνου, οι σκληροπυρηνικοί προσκείμενοι στο καθεστώς ανέφεραν ότι ο ρωσικός στρατός και ο Πούτιν σκέφτηκαν να χρησιμοποιήσουν ένα τακτικό πυρηνικό όπλο - για παράδειγμα, εναντίον των υπερασπιστών της Μαριούπολης την άνοιξη του 2022. Παρά τις μεγάλες ρωσικές αποτυχίες, ωστόσο, ο Πούτιν δεν επέλεξε αυτόν τον δρόμο. Αντίθετα, έχει ενισχύσει τον συμβατικό πόλεμο, μέσω της επιστράτευσης και μαζικών αεροπορικών επιδρομών στις υποδομές της Ουκρανίας.
Χώρος για κλιμάκωση
Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, τότε - αναμφισβήτητα το πιο δύσκολο έτος για τον Πούτιν σε περισσότερες από δύο δεκαετίες στην εξουσία - ο Ρώσος πρόεδρος κλιμάκωσε τις πράξεις του ξανά και ξανά σε πολλά μέτωπα, στο εσωτερικό και στο πεδίο της μάχης. Και όμως ποτέ δεν επέλεξε να φέρει τη Ρωσία σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο. Γιατί;
Από τα πρώτα στάδια του πολέμου, η έννοια του ολοκληρωτικού πολέμου ήταν ξεκάθαρα στις σκέψεις του Πούτιν. Τον Απρίλιο του 2022, ο Πούτιν είπε στη Δούμα ότι «όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα, παρά τον ανταγωνισμό μεταξύ τους, έχουν πάντα μια ενιαία θέση όσον αφορά τα βασικά εθνικά συμφέροντα, την επίλυση ζητημάτων άμυνας και ασφάλειας της πατρίδας μας», καθιστώντας σαφές ότι δεν θα γινόταν ανεκτή καμία συζήτηση για τον πόλεμο. Στη συνέχεια, τον Ιούλιο, ο Πούτιν δήλωσε στους ηγέτες των πολιτικών κομμάτων της Ρωσίας, ότι η συλλογική Δύση ήταν αυτή που ξεκίνησε τον πόλεμο στην Ουκρανία, δείχνοντας ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μέρος της μακρόχρονης υπαρξιακής μάχης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Και έκανε την πρωτοχρονιάτικη ομιλία του πλαισιωμένος από στρατιώτες.
Ωστόσο, αν κρίνουμε από τις ενέργειες της Ρωσίας, στην πράξη επιδίωξε να κάνει κάτι διαφορετικό από έναν ολοκληρωτικό πόλεμο. Καθ' όλη τη διάρκεια του 2022, το Κρεμλίνο έδειξε ότι ήταν διαθέσιμες πιο δραστικές επιλογές: Μπορούσε πάντα να κάνει περισσότερα. Έδειξε όμως επίσης ότι, προς το παρόν, αρκέστηκε στο να πάει μόνο τόσο μακριά. Το θέμα εδώ ήταν ότι παρουσιάζοντας αυτές τις ακραίες επιλογές -κρατικοποίηση της βιομηχανίας, κινητοποίηση της οικονομίας, επιδίωξη συστηματικής καταστολής ή ακόμα και χρήση τακτικών πυρηνικών επιθέσεων- το Κρεμλίνο έχει διαθέσει χώρο για κλιμάκωση. Έχει ήδη προαναγγείλει, ουσιαστικά, τι περισσότερο θα μπορούσε να κάνει, είτε στο πεδίο της μάχης, είτε στη επιβολή καταστολής στο εσωτερικό.
Για τον Πούτιν, αυτή η προσέγγιση εξυπηρετεί πολλαπλούς σκοπούς. Πρωταρχικός στόχος μπορεί να είναι οι δυτικές κυβερνήσεις, οι οποίες ανησυχούν βαθιά για την πιθανότητα ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης. Το Κρεμλίνο είναι αμετακίνητο στη θέση του να δείχνει στη Δύση ότι έχει πολλές επιλογές, αλλά μέχρι στιγμής έχει κρατήσει τα πράγματα υπό έλεγχο—σε αντίθεση με το Κίεβο, το οποίο στην απελπισία του είναι, σύμφωνα με τη Ρωσία, επιρρεπές σε κλιμάκωση. Στο εσωτερικό, η προσέγγιση της Μόσχας εξυπηρετεί επίσης έναν άλλο σκοπό: Να αποδείξει ότι είναι σε θέση να βαθμονομήσει την απάντησή του στις κυρώσεις και τις στρατιωτικές αποτυχίες της Δύσης και ότι δεν χρειάζεται να προχωρήσει μέχρι τα άκρα, εκτός και αν αυτό παραστεί απολύτως απαραίτητο.
Έρχονται τα χειρότερα
Η στρατηγική του Πούτιν έως τώρα έχει σημειώσει μερικές αξιοσημείωτες επιτυχίες. Για παράδειγμα, καθ' όλη τη διάρκεια του 2022, η ρωσική οικονομία δεν παρακωλύθηκε από την υπερβολική στρατιωτικοποίηση ή τον κυβερνητικό έλεγχο. Αντίθετα, η οικονομική συρρίκνωση της Ρωσίας ήταν μικρότερη από ό,τι προέβλεπαν οι περισσότεροι δυτικοί αναλυτές. Επιπλέον, η στρατηγική βοήθησε επίσης τον Πούτιν να διατηρήσει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της αυστηροποίησης των κανόνων και της μη αποξένωσης της οικονομικά ενεργής αστικής μεσαίας τάξης της Ρωσίας. Από την πλευρά τους, πολλοί απλοί Ρώσοι χάρηκαν που αγνοούσαν τον πόλεμο όσο το δυνατόν περισσότερο, και η στρατηγική του Κρεμλίνου έπαιξε επιδέξια με αυτά τα συναισθήματα: Επέτρεψε σε πολλούς Ρώσους να προσποιούνται ότι δεν θα επηρεαστούν από τον πόλεμο.
Πράγματι, η στρατηγική στόχευε και σε όσους διέφυγαν από τη χώρα. Πολλοί Ρώσοι άνδρες που πήγαν στο εξωτερικό για να αποφύγουν την επιστράτευση τους, έχουν λάβει έκτοτε «σήμα» ότι δεν θα τιμωρηθούν αν επιστρέψουν στη Ρωσία. Την 1η Φεβρουαρίου, για παράδειγμα, ο Γενικός Εισαγγελέας της Ρωσίας Ιγκόρ Κρασνόφ ανέφερε στον Πούτιν ότι 9.000 «παράνομα κινητοποιημένοι πολίτες» -άτομα που υποτίθεται ότι εξαιρούνται από την επιστράτευση επειδή εκτελούν κρίσιμες εργασίες στον τομέα της πληροφορικής ή στο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα- είχαν ήδη επέστρεψα σπίτι. Οι ρωσικές αρχές αναζητούν επίσης τρόπους για να παρασύρουν τους αυτοεξόριστους ειδικούς πληροφορικής της χώρας - που χρειάζονται για να στηρίξουν την πολεμική προσπάθεια - πίσω στη Ρωσία. Η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί στους εργαζόμενους αυτής της κατηγορίας απαλλαγή από την επιστράτευση και δωρεάν αεροπορικό εισιτήριο για το σπίτι. Ο Πούτιν γνωρίζει καλά τον λαό του: Ορισμένοι Ρώσοι, απελπισμένοι να πιστέψουν ότι υπάρχει τρόπος επιστροφής στην προπολεμική πραγματικότητα, γυρίζουν στη Ρωσία χάρη σε αυτή τη στρατηγική.
Σε ορισμένους κρίσιμους τομείς, αυτή η σταδιακή προσέγγιση του Πούτιν απέτυχε. Για παράδειγμα, τους μήνες από την έναρξη του πολέμου, πολλοί ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι, ερευνητές και μπλόγκερ που αρχικά είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, άνοιξαν τα δικά τους κανάλια στο YouTube, εκμεταλλευόμενοι την έλλειψη λογοκρισίας. Τώρα, δεκάδες πολιτικές εκπομπές, συνεντεύξεις και βίντεο χωρίς λογοκρισία, προσφέρουν στους Ρώσους την ευκαιρία να μάθουν την αλήθεια για τον πόλεμο σε καθημερινή βάση. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, πολλοί άνθρωποι έχουν αναπτύξει τη συνήθεια να λαμβάνουν τα νέα τους από το YouTube, και αυτό περιλαμβάνει Ρώσους μεγαλύτερης ηλικίας καθώς και νέους. Πράγματι, ήταν μέσω του YouTube και του Telegram που πολλοί Ρώσοι έμαθαν για τη σφαγή Ουκρανών αμάχων στην Μπούχα και τον εξευτελισμό των ρωσικών στρατευμάτων στη Χερσώνα.
Την ίδια στιγμή, εκατομμύρια χρήστες του Instagram έχουν μάθει να χρησιμοποιούν υπηρεσίες εικονικού ιδιωτικού δικτύου (VPN) για πρόσβαση στην πλατφόρμα. Ως αποτέλεσμα, αν και πολλοί από αυτούς δεν ενδιαφέρθηκαν προηγουμένως για πολιτικό περιεχόμενο, έχουν πλέον πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές ειδήσεων σχετικά με τον πόλεμο από το μη ρωσικό διαδίκτυο. Έτσι, μέχρι την πρώτη επέτειο του πολέμου στα τέλη Φεβρουαρίου, μεγάλο μέρος του αστικού πληθυσμού της Ρωσίας ήταν σε θέση να παρακάμψει τη λογοκρισία του διαδικτύου της Ρωσίας. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, δεν έχει κάνει μεγάλο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη, επειδή πολλοί εξακολουθούν να επιλέγουν να πιστέψουν την προπαγάνδα της ίδιας της κυβέρνησης.
Ωστόσο, τον πρώτο χρόνο του πολέμου, η στρατηγική μερικής κλιμάκωσης του Πούτιν, γενικά τον εξυπηρέτησε καλά. Του επέτρεψε να διατηρήσει την πολιτική σταθερότητα μέσω ενός συνδυασμού εκφοβισμού και αδιαφορίας. Σε διεθνές και εγχώριο επίπεδο, τον βοήθησε να προετοιμάσει τη Ρωσία για έναν πολύ μακρύ πόλεμο, χωρίς να κάνει τα είδη των θυσιών που θα μπορούσαν τελικά να αναγκάσουν τον πληθυσμό να επαναστατήσει. Και πάνω από όλα του έχει δώσει ευελιξία. Οι πιο ριζοσπαστικές επιλογές - συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής εθνικοποίησης και της πλήρους επιστράτευσης - εξακολουθούν να είναι ανοιχτές και η γραφειοκρατία της χώρας είναι ήδη έτοιμη να τις θέσει σε κίνηση.
Το ερώτημα είναι, πόσο καιρό μπορεί να διατηρηθεί αυτός ο όχι και τόσο ολοκληρωτικός πόλεμος; Όσο περισσότερο συνεχίζεται ο πόλεμος, τόσο περισσότερο ο Πούτιν θα πρέπει να κάνει μερικά από τα πιο δραστικά βήματα από αυτά που έχει απειλήσει. Και κάποια στιγμή, θα του τελειώσει ο χώρος για μανούβρες και τότε μπορεί να ακολουθήσουν τα χειρότερα.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
Φωτογραφία @ΑΡ
