Παλιό φαινόμενο που καταγράφει νέα πρωτόγνωρη αύξηση, λαμβάνοντας τρομακτικές διαστάσεις ανάμεσα σε παιδιά ολοένα και μικρότερης ηλικίας και με τη συμμετοχή περισσότερων κοριτσιών είναι η βία μεταξύ των ανηλίκων που εξελίσσεται σε εγχώρια «επιδημία».
Τα στοιχεία είναι αποκαρδιωτικά και δημιουργούν εύλογα μεγάλη ανησυχία, καθώς από το 2021 έως το 2024, έχουν καταγραφεί 35.559 υποθέσεις βίας μεταξύ ανηλίκων που προσήχθησαν στις αστυνομικές αρχές. Μόνο από το 2023 στο 2024 καταγράφεται αύξηση των περιστατικών κατά 40%!
Το 2024 καταγράφηκαν 10.968 υποθέσεις βίας μεταξύ ανηλίκων στις οποίες συμμετείχαν 14.956 δράστες (αγόρια και κορίτσια). Καταγράφεται επίσης μεγάλη αύξηση στη συμμετοχή των κοριτσιών και εμπλοκή ολοένα και μικρότερων ηλικιών (παιδιά στην προεφηβεία) πράγμα που επίσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό.
Επιδείνωση του φαινομένου το 2025
Όπως προκύπτει από τα πρόσφατα ευρήματα η κατάσταση βαίνει επιδεινούμενη καθώς στο πρώτο 4μηνο του 2025 έχουν καταγραφεί 3000 υποθέσεις βίας μεταξύ ανηλίκων, με κατ’ αναλογία 23 περιστατικά την ημέρα και τα στατιστικά στοιχεία ακολουθούν την ίδια ανοδική πορεία με τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, καθώς τα δύο φαινόμενα είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους.
Δεν είναι όμως μόνο αυτή η συσχέτιση που επηρεάζει της εξέλιξης της βίας στους ανήλικους. Οι ειδικοί εστιάζουν σε 4 παράγοντες που έχουν κρίσιμη σημασία και βοηθούν να αποκωδικοποιήσουμε τις αιτίες που οδηγούν σε τέτοιου είδους νοσηρά περιστατικά. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν την οικογένεια, το σχολείο, τα social media και τις κοινωνικές ανισότητες- που πάντοτε υπήρχαν -αλλά βιώνονται διαφορετικά στην εποχή μας μέσα από αυτή την υπερέκθεση στο ψηφιακό περιβάλλον.
4 παράγοντες κλειδιά «θρέφουν» την βία στους ανήλικους
Ο ψυχίατρος –ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Οικονόμου, διερευνά την επίδραση των 4 αυτών παραγόντων,
επισημαίνοντας πως η αύξηση στα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων δεν είναι ούτε τυχαία ούτε παροδική και συνιστά το αποτέλεσμα της συσσώρευσης κοινωνικών, οικογενειακών και ψυχολογικών παραγόντων, με έναν ιδιαίτερα ισχυρό επιταχυντή, που δεν είναι άλλος από το ψηφιακό περιβάλλον.
Όπως εξηγεί ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, η βία στους ανηλίκους δεν είναι μονοδιάστατο φαινόμενο αλλά σύνθετο φαινόμενο, που απαιτεί ιεράρχηση των αιτίων και κατανόηση των μηχανισμών που το τροφοδοτούν.
Πρέπει λοιπόν να εστιάσουμε σε 4 σημεία:
- Η οικογένεια ως σημείο εκκίνησης
Η αύξηση της βίας στους ανηλίκους συμβαδίζει σε μεγάλο βαθμό με την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας. Το παιδί μαθαίνει πρώτα πώς διαχειρίζεται κανείς τη σύγκρουση και τον θυμό μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Όταν κυριαρχούν η ένταση, η συναισθηματική απουσία, η ασυνέπεια ή η έλλειψη σαφών ορίων, ο θυμός δεν βρίσκει λέξεις και μετατρέπεται σε πράξη. Δεν πρόκειται για ηθική καταδίκη των γονέων. Πρόκειται για οικογένειες πιεσμένες και εξαντλημένες, συχνά χωρίς επαρκή υποστήριξη, μέσα στις οποίες το παιδί καλείται να διαχειριστεί συναισθήματα που υπερβαίνουν τις αντοχές και τις δεξιότητές του.
- Το διαδίκτυο και τα social media σε ρόλο επιταχυντή
Το διαδίκτυο και τα social media δεν δημιουργούν από μόνα τους τη βία, αλλά τη μεγεθύνουν, την απλοποιούν και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την επιβραβεύουν. Η συνεχής έκθεση σε βίαιο ή ακραίο περιεχόμενο οδηγεί σε αποευαισθητοποίηση, ενώ η πράξη παύει να βιώνεται ως σοβαρή και μη αναστρέψιμη. Η βία γίνεται στιγμιαία, παρορμητική και συχνά «αναρτήσιμη». Σε αντίθεση με το παρελθόν, η βία σήμερα δεν έχει μόνο μάρτυρες έχει κοινό, με τα likes, τις προβολές και τα σχόλια λειτουργούν ως άτυπη ενίσχυση μιας συμπεριφοράς που, υπό άλλες συνθήκες, θα συναντούσε όρια και κοινωνική αποδοκιμασία.
- Το σχολείο ως χαμένος κρίκος
Το σχολείο καλείται να διαχειριστεί προβλήματα που δεν δημιούργησε. Μαθητές αποξενωμένοι, εκπαιδευτικοί
εξαντλημένοι και περιορισμένος χρόνος για ουσιαστική παρέμβαση συνθέτουν ένα δύσκολο πλαίσιο. Η παρουσία σχολικών ψυχολόγων αποτελεί αναμφίβολα θετικό βήμα, ωστόσο, ο αριθμός τους και ο τρόπος λειτουργίας τους δεν επαρκούν για μακροχρόνια, σταθερή και ουσιαστική υποστήριξη των μαθητών και των οικογενειών τους. Χωρίς δομημένη συνεργασία με την οικογένεια και τις εξωνοσοκομειακές δομές ψυχικής υγείας, το σχολείο αδυνατεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα στη συσσώρευση θυμού και ματαίωσης.
- Οι κοινωνικές ανισότητες & γιατί πυροδοτούν σήμερα τον θυμό, ενώ προϋπήρχαν
Οι κοινωνικές ανισότητες δεν αποτελούν νέο φαινόμενο. Υπήρχαν και τις προηγούμενες δεκαετίες και τις παρακολουθούσαμε μέσα από τις τηλεοράσεις όπως και στο σινεμά. Τότε, όμως, γίνονταν αντιληπτές κυρίως από
απόσταση, μέσα από τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς ήταν λιγότερο προσωποποιημένες και λιγότερο συνεχείς. Τις βλέπαμε, αλλά δεν μάς βομβάρδιζαν. Παράλληλα, υπήρχε η προσδοκία της κοινωνικής κινητικότητας, η αίσθηση ότι το μέλλον μπορεί να είναι καλύτερο.
Στον αντίποδα, σήμερα, οι ανισότητες προβάλλονται διαρκώς και με έντονα προσωπικό τρόπο μέσα από τα social media. Ο έφηβος δεν βλέπει απλώς πλούτο, επιτυχία ή χλιδή, αλλά συγκρίνει καθημερινά τον εαυτό του με μια εξιδανικευμένη εικόνα ζωής. Η ανισότητα παύει να είναι αφηρημένη και βιώνεται ως προσωπική αδικία. Το αίσθημα ματαίωσης εντείνεται και μετατρέπεται εύκολα σε θυμό, φθόνο ή επιθετικότητα, όπως υπογραμμίζει ο Δημήτρης Οικονόμου, εξηγώντας γιατί όταν στην δεκαετία του 1990, όταν βλέπαμε τους αστέρες του Χόλυγουντ να ζουν μέσα στον πλούτο, αυτό δεν μάς εξόργιζε...
Τα αναμορφωτικά μέτρα δεν αρκούν - Τι πρέπει να γίνει πέρα από την τιμωρία
Η παραπομπή ανηλίκων άνω των 15 ετών, που παραβατούν σε αναμορφωτικά μέτρα δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως τιμωρητική πρακτική. Ο σκοπός τους οφείλει να είναι παιδαγωγικός και επανενταξιακός. Το ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (αυτό που λέμε ‘αναμορφωτήριο’) δεν είναι φυλακή ανηλίκων, αλλά μια δομημένη προσπάθεια κατανόησης, επανεκπαίδευσης και επανασύνδεσης του ανηλίκου με την κοινωνία.
Η κοινωνία δεν ωφελείται από τον απλό εγκλεισμό. Αντιθέτως, επενδύοντας στην επανένταξη, μειώνει τον κίνδυνο παγίωσης της παραβατικής ταυτότητας, Εν κατακλείδι, όπως υπογραμμίζει ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, η βία μεταξύ ανηλίκων δεν αποτελεί παροδικό φαινόμενο ούτε απλή παραβατικότητα. Είναι ένα σύνθετο κοινωνικό σύμπτωμα.
Όταν η οικογένεια πιέζεται, το σχολείο αδυνατεί να λειτουργήσει προστατευτικά, οι κοινωνικές ανισότητες βιώνονται ως καθημερινή προσβολή και το ψηφιακό περιβάλλον ενισχύει την παρόρμηση, η βία παύει να είναι εξαίρεση και μετατρέπεται σε αναμενόμενη συνέπεια.
Το ισχύον νομικό πλαίσιο για τους ανήλικους παραβάτες
Σύμφωνα με το νέο ποινικό Κώδικα και τον Νόμο 4689/2020, ανήλικοι, στους οποίους μπορεί να επιβληθεί κάποιου είδους ποινή ή μέτρο θεωρούνται κατά το ποινικό δίκαιο όσοι είναι ηλικίας από 12 έως 18 ετών. Τα ποινικά αδικήματα που τελούνται από παιδιά κάτω των 12 ετών παραμένουν ατιμώρητα. Περαιτέρω, οι ανήλικοι χωρίζονται σε 2 κατηγορίες, όσοι είναι ηλικίας 12 έως 15 ετών και όσοι είναι ηλικίας από 15 έως 18 ετών.
Στην πρώτη κατηγορία (12-15 ετών) επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ενώ στη δεύτερη (15-18 ετών) μπορεί να επιβληθεί εκτός από αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα και ο εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Τα αναμορφωτικά μέτρα, ανάλογα τη βαρύτητα του αδικήματος και το βαθμό ανάπτυξης του ανηλίκου, μπορεί να είναι από μια απλή επίπληξη έως και η αφαίρεση της επιμέλειας από τους γονείς.
Τα θεραπευτικά μέτρα μπορεί να είναι επίσης η υποχρεωτική παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος έως και η ανάθεση της επιμέλειας σε ανάδοχη οικογένεια ή επιμελητή ανηλίκων. Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μπορεί να επιβληθεί σε περίπτωση που ο ανήλικος τελέσει κακούργημα. Ο ανήλικος ύποπτος ή κατηγορούμενος απολαμβάνει αυξημένη προστασία από το νόμο με διευρυμένα δικαιώματα καθ’ όλη την ποινική διαδικασία.
Επιπλέον, έχει δικαίωμα συνδρομής σε όλα τα στάδια της ποινικής δίωξης τόσο από δικηγόρο όσο και από τον ασκούντα την επιμέλεια του. Η επικοινωνία του ανηλίκου και του δικηγόρου του είναι απόρρητη και πραγματοποιείται με συναντήσεις, αλληλογραφία, τηλεφωνικές συνομιλίες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οποιονδήποτε άλλον νόμιμο τρόπο.
