Λίγα 24ωρα μετά την εφαρμογή του Νόμου στην Αυστραλία για την απαγόρευση της χρήσης των social media σε εφήβους ηλικίας κάτω των 16 ετών, το μάθημα που προκύπτει για τις άλλες χώρες είναι εξαιρετικά διδακτικό. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η απάντηση των Ελλήνων επιστημόνων που στις οριζόντιες απαγορεύσεις της Αυστραλίας αντιπαραθέτουν την ανάγκη καλλιέργειας ψηφιακής πολιτότητας (το πώς, δηλαδή, θα γίνουμε σωστοί ψηφιακοί πολίτες), μέσα από την εκπαίδευση παιδιών και ενηλίκων.
Η Αυστραλία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που απαγόρευσε οριζόντια την χρήση των social media σε κορίτσια και αγόρια ηλικίας κάτω των 16 ετών, σε ένα πρωτοποριακό «πείραμα», που μέχρι στιγμής φαίνεται να αποτυγχάνει. Οι έφηβοι της μακρινής αυτής χώρας χρειάστηκαν λίγα λεπτά της ώρας για να παρακάμψουν τις απαγορεύσεις ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στα social media, τα οποία αποτελούν πλέον τρόπο επικοινωνίας για τη νεολαία, με το ψηφιακό ρολόι της εποχής μας να είναι αδύνατον να γυρίσει πίσω.
Με ένα απλό τρικ, όπως χρησιμοποιώντας φωτογραφίες και ταυτότητες της μητέρας, του πατέρα, της μεγαλύτερης αδερφής, του μεγαλύτερου αδελφού, οι έφηβοι κατάφεραν να ξεγελάσουν τους αλγόριθμους με τους ειδικούς να τονίζουν ότι η απαγόρευση από πλευράς κράτους είναι πολύ πιθανό να ωθήσει τα παιδιά στο να ανακαλύψουν νέους ιστότοπους πολύ πιο σκοτεινούς, από τους γνωστούς (Facebook, Instagram, TikTok, Snap κτλ), που αν μη τι άλλο όλοι οι γονείς γνωρίζουν (και αρκετοί τους χρησιμοποιούν).
Οι κυρώσεις βέβαια για την αποτυχία του εγχειρήματος επιβαρύνουν τις εταιρείες των social media που οφείλουν να βρουν τρόπους ώστε να διασφαλίσουν πως η απαγόρευση θα εφαρμοστεί. Ωστόσο η γενικότερη αίσθηση μέχρι στιγμής είναι ότι η χώρα δεν πέτυχε τον σκοπό της και η αποτυχία του εγχειρήματος (εξαιτίας της εφευρετικότητας και της ψηφιακής ευφυΐας των νέων) δίνει ένα μάθημα στα άλλα κράτη καθώς υπάρχουν δύο εναλλακτικές που συζητούνται σε όλη την Ευρώπη για την προστασία των ανηλίκων από τις επικίνδυνες επιρροές των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης.
Ευθύνη του γονέα και ψηφιακή εκπαίδευση για όλους
Η πρώτη εναλλακτική είναι αυτή την οποία υιοθέτησε και η χώρα μας με την μετάθεση της ευθύνης στον γονέα, τον άνθρωπο που ούτως ή άλλως ως φυσικό πρόσωπο έχει την ευθύνη του παιδιού μέσω ψηφιακών εφαρμογών σαν το kids wallet. Από την εγχώρια επιστημονική κοινότητα, η αναπληρώτρια καθηγήτρια παιδιατρικής – εφηβικής ιατρικής ΕΚΠΑ, Άρτεμις Τσίτσικα, Επιστ. Υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) στη Β’ Παιδιατρική Κλινική Ε.Κ.Π.Α. στο Νοσοκομείο Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”, Υπεύθυνη των Προγραμμάτων Κατάρτισης του Υπουργείου Υγείας, Διευθύντρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής, επισημαίνει ότι υπάρχει όντως ζήτημα με την ψηφιακή ανηλικότητα.
Τα παιδιά εκτίθενται σε ακατάλληλο περιεχόμενο μέσα από τα social media και επειδή ο εγκέφαλος τους δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει τη διαδικασία της ωρίμανσης του δεν μπορεί να κρίνει και να διυλίσει σωστά τα όσα βλέπει. Επίσης ο νεανικός εγκέφαλος λειτουργεί συναισθηματικά και παρορμητικά, πράγμα που δυσκολεύει την κατάσταση. Αντίστοιχα ζητήματα αντιμετωπίζουν οι έφηβοι και έναντι άλλων επικίνδυνων συμπεριφορών όπως η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, η χρήση άλλων εθιστικών ουσιών, όπου και για αυτά υπάρχουν απαγορεύσεις. Ωστόσο, αναφορικά με τα social media που αποτελούν ένα αμετάκλητο κομμάτι της ζωής των νέων αυτού του είδους τα προβλήματα δε λύνονται μόνο με οριζόντιες απαγορεύσεις, γιατί απαιτείται ταυτόχρονα και η ανάπτυξη της «ψηφιακής πολιτότητας». Πρέπει, δηλαδή, να εκπαιδευτούμε ώστε να γίνουμε σωστοί ψηφιακοί πολίτες.
Δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Unesco
Στο πλαίσιο αυτό η Μονάδα Εφηβικής Υγείας μαζί με την Unesco και με συγχρηματοδότηση από την Unesco προχωρεί στην υπογραφή του 5ετούς Μνημονίου Συνεργασίας για την δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Unesco μέσα από το οποίο θα δημιουργηθούν κέντρα ευεξίας για τους εφήβους στην επικράτεια, πάντα έχοντας την Μονάδα Εφηβικής Υγείας ως πρότυπη δομή.
Με το υπάρχον (κατά τόπους) προσωπικό το οποίο θα εκπαιδευτεί ανάλογα, θα λειτουργήσουν αυτά τα κέντρα για την προστασία της ψυχικής υγείας, της ευεξίας και της ψηφιακής επιμόρφωσης των εφήβων σαν franchise της ΜΕΥ στα υπάρχοντα νοσοκομεία ή μέσα σε Κέντρα Υγείας ή σε δημοτικές Δομές. Η δημιουργία αυτού του δικτύου για την θωράκιση των εφήβων αποτελεί πρωτοβουλία της Μονάδας Εφηβικής Υγείας μαζί με την Unesco, τον Θεσμικό Ευρωπαϊκό Φορέα για την προστασία και την ευζωία των παιδιών.
Τα ανησυχητικά ευρήματα της μελέτης
Γιατί όμως η Αυστραλία κατέφυγε στην εναλλακτική της οριζόντιας κρατικής απαγόρευσης των social media σε ηλικίες κάτω των 16 ετών; Σημείο εκκίνησης αποτέλεσε μια έρευνα που υλοποιήθηκε στην χώρα η οποία έδειξε ότι το 96% των εφήβων έχουν δικό τους προφίλ στα social media, με 7 στους 10 να έχουν ήδη εκτεθεί σε ακατάλληλο περιεχόμενο μέσα στο οποίο περιλαμβάνονται τα επικίνδυνα challenges για την υγεία όπως επίσης και challenges με προτροπή στην αυτοκτονία. Επίσης 5 στα 10 παιδιά δήλωσαν ότι έχουν δεχθεί διαδικτυακό εκφοβισμό, μέσα από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Έλλειψη ομοφωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Τέλος υπήρξε-στα χαρτιά-και μια 3η εναλλακτική, η πρόταση που είχε υποβάλλει ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσμοθετηθεί ένα ενιαίο μέτρο σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρόταση δεν πέρασε, με την Κομισιόν να απαντά ότι η πολιτική απέναντι στα social media και την έκθεση των παιδιών σε αυτά αποτελεί εθνικό ζήτημα και κάθε κράτος θα πρέπει να θεσπίσει τους δικούς του νόμους. Δυστυχώς ομοφωνία στην Ευρώπη δεν υπάρχει και το έχουμε δει σε και σε άλλες περιπτώσεις.
Το είδαμε πρόσφατα στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή αναφορικά με την δωρεά γενετικού υλικού και σε πόσα ζευγάρια μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σπέρμα του ίδιου δότη. Το είχαμε δει και παλιότερα στην πανδημία του κορονοϊού, πως η Ευρώπη με τις διαφορετικές της «φωνές» συχνά θυμίζει μια σύγχρονη Βαβέλ ή μοιάζει με «ένα καράβι που αργεί να στρίψει», όπως είχε πει χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
