Σε μια χώρα όπου «τα μετρητά είναι βασιλιάς», το φιλόδοξο σχέδιο του πρωθυπουργού Έντι Ράμα να καταργήσει πλήρως τη φυσική κυκλοφορία χαρτονομισμάτων έως το 2030 θα μπορούσε να φέρει τεκτονικές αλλαγές στην κοινωνία. Αν επιτευχθεί, η Αλβανία θα γίνει η πρώτη οικονομία παγκοσμίως χωρίς μετρητά.
Η αφορμή για την κίνηση αυτή πηγάζει από την εκτεταμένη «γκρίζα οικονομία» της χώρας, που σύμφωνα με εκτιμήσεις αντιστοιχεί στο 29%-50% του ΑΕΠ. Μεγάλο μέρος των συναλλαγών πραγματοποιείται «κάτω από το τραπέζι», κάτι που στερεί έσοδα από το κράτος και πλήττει τον υγιή ανταγωνισμό, αναφέρει δημοσίευμα του Politico. Ο καθηγητής οικονομικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Τιράνων, Selami Xhepa, σημειώνει ότι η κατάργηση των μετρητών είναι «απόλυτη προτεραιότητα για χώρες με υψηλή παρατυπία και αποσταθεροποιητικά ποσά παράνομου χρήματος στο χρηματοπιστωτικό σύστημα».
Παρά ταύτα, η αλβανική κοινωνία και το τραπεζικό σύστημα φαίνεται να μην είναι έτοιμα. Η πλειονότητα των πολιτών προτιμά να κρατά τις οικονομίες της εκτός τραπεζών, συχνά κυριολεκτικά «κάτω από το στρώμα». Η χρήση μετρητών είναι πανταχού παρούσα: σε καφέ, κομμωτήρια, μικρά καταστήματα και ταξί, οι πληρωμές με κάρτα προκαλούν ακόμα απορία ή και άρνηση. Ακόμη και τουριστικοί οδηγοί για την Αλβανία συμβουλεύουν τους επισκέπτες να έχουν μαζί τους μετρητά, καθώς πολλές επιχειρήσεις δεν δέχονται κάρτες.
Η κυβέρνηση σχεδιάζει να θέσει ανώτατο όριο στις αγορές με φυσικό χρήμα, να ενταχθεί στο ευρωπαϊκό σύστημα πληρωμών SEPA έως τον Οκτώβριο και να υιοθετήσει τις άμεσες πληρωμές SEPA στη συνέχεια. Στο πλαίσιο αυτό, η Αλβανική Ένωση Τραπεζών αναμένεται να συνεργαστεί με τα θεσμικά όργανα για τη δημιουργία ενός λεπτομερούς σχεδίου μετάβασης, που θα περιλαμβάνει και τη σταδιακή εφαρμογή ορίων στις συναλλαγές με μετρητά.
Ωστόσο, η βαθιά δυσπιστία των πολιτών προς τις τράπεζες αποτελεί σοβαρό εμπόδιο. Μόνο το 34% των Αλβανών τις εμπιστεύεται, ενώ λιγότεροι από τους μισούς διαθέτουν τραπεζικό λογαριασμό, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Η καχυποψία έχει ιστορικές ρίζες. Μετά την πτώση του κομμουνισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η χώρα βίωσε την κατάρρευση των διαβόητων πυραμιδικών «επενδυτικών» σχημάτων, που άφησαν πίσω τους οικονομικό χάος, κοινωνικές αναταραχές και 2.000 νεκρούς. Το πλήγμα στην εμπιστοσύνη προς το τραπεζικό σύστημα παραμένει αισθητό μέχρι σήμερα. Η οικονομική καταστροφή εκείνης της περιόδου, με απώλειες 1,2 δισ. δολαρίων -περίπου το μισό ΑΕΠ της χώρας τότε- προκάλεσε μαζικά κύματα μετανάστευσης και επιβράδυνε δραματικά την ανάπτυξη.
Επιπλέον, το κόστος χρήσης των τραπεζών είναι υψηλό: χρεώσεις έως και 50 ευρώ για μια απλή εγχώρια μεταφορά, μη ανταγωνιστικές ισοτιμίες και προμήθειες έως 3,5% για πληρωμές με κάρτα. Πολλές επιχειρήσεις αποφεύγουν τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, είτε για να αποφύγουν τις προμήθειες είτε για να μείνουν «εκτός ραντάρ» της εφορίας.
Η αντιπολίτευση ασκεί σκληρή κριτική. Ο Genc Pollo, συνιδρυτής του Δημοκρατικού Κόμματος της αντιπολίτευσης, χαρακτήρισε την κατάργηση των μετρητών «επίθεση στην προσωπική ελευθερία» και αναποτελεσματική ως μέτρο κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Ο βουλευτής Erald Kapri από το Κόμμα Ευκαιρίας θεωρεί την πρωτοβουλία επικοινωνιακό τέχνασμα του Ράμα για να αποσπάσει την προσοχή από τη διαφθορά και το υψηλό κόστος ζωής. Και οι δύο εξέφρασαν αμφιβολίες ότι η πλήρης κατάργηση των μετρητών θα μειώσει τη διαφθορά ή το ξέπλυμα χρήματος.
Παρότι ανεπτυγμένες χώρες όπως η Σουηδία και η Εσθονία κινούνται ήδη προς την κατεύθυνση μιας κοινωνίας χωρίς μετρητά, η Αλβανία αντιμετωπίζει διαφορετικές προκλήσεις. Η επιτυχία του σχεδίου θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία φθηνών και εύχρηστων ψηφιακών υποδομών πληρωμών, πιθανώς μέσω ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας ή εθνικής πλατφόρμας άμεσων πληρωμών. Παρά τις μελέτες της Τράπεζας της Αλβανίας για τέτοια ψηφιακά νομίσματα και σταθερά κρυπτονομίσματα, δεν υπάρχει ακόμη επίσημος οδικός χάρτης για την υλοποίησή τους.
Χωρίς σαφές χρονοδιάγραμμα και πρακτικά μέτρα, η φιλοδοξία για μια Αλβανία χωρίς μετρητά κινδυνεύει να παραμείνει απλώς ένα όραμα.
