Ροή
Από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, οι Ρώσοι χρησιμοποιούσαν το χιούμορ για να αντιμετωπίσουν τη δικτατορία. Ίσως δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι η μερική κινητοποίηση (επιστράτευση) του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, έχει ήδη ονομαστεί στην καθομιλουμένη ως «mogilizatsia», ένα λογοπαίγνιο από το «mobilizatsia», τη ρωσική λέξη για την «κινητοποίηση» και «mogila», τη λέξη για τον «τάφο».
Στην πράξη, αναφέρει σε ανάλυση του το Foreign Affairs, αυτή η κινητοποίηση προς το νεκροταφείο- σύμφωνα με το ρωσικό χιούμορ- αποδεικνύεται κάθε άλλο παρά μερική. Παρά τις διαβεβαιώσεις του Πούτιν και του υπουργού Άμυνάς του, ότι η επιστράτευση θα περιοριστεί σε 300.000 άτομα, κυρίως εφέδρους στρατιωτικούς που είχαν ήδη υπηρετήσει στο στρατό και σε ζώνες συγκρούσεων, οι Ρώσοι έχουν ήδη γίνει μάρτυρες της αναγκαστικής στρατολόγησης ανδρών όλων των ηλικιών σε όλη τη χώρα. Η κινητοποίηση έχει αποδειχθεί σχεδόν γενική.
Ακόμη και οι πιο αφοσιωμένοι υποστηρικτές του Πούτιν και του καθεστώτος, μπορούν να δουν ότι το Κρεμλίνο στοχεύει σε πολύ υψηλότερο αριθμό στρατολόγησης: Πιθανώς πάνω από ένα εκατομμύριο άνδρες, αν και ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ το έχει αρνηθεί. Ένας τέτοιος αριθμός θα διπλασίαζε ουσιαστικά το μέγεθος του υπάρχοντος στρατού, πράγμα που σημαίνει ότι συνολικά δύο εκατομμύρια άνθρωποι θα ήταν ένστολοι- (αν και οι στολές, όπως και τα φάρμακα, έχουν γίνει δύσκολο να αποκτηθούν: Όσοι κινητοποιούνται αναγκάζονται να αγοράσουν τις δικές τους στολές και το κιτ πρώτων βοηθειών.) Πολλά εξαρτώνται, φυσικά, από τον διοικητικό ζήλο των αρχών που διαχειρίζονται τα περιφερειακά στρατολογικά γραφεία, τα οποία, σε πολλές περιοχές, απευθύνονται σε όλους τους άνδρες πολίτες ανεξαρτήτως ηλικίας ή στρατιωτικού βαθμού ή εμπειρίας.
Οι Ρώσοι είναι ως επί το πλείστον αβοήθητοι για να αποφύγουν αυτή την τεράστια επιστράτευση, ειδικά τώρα που η Ευρώπη τους έχει κλείσει τις πόρτες και υπάρχουν λίγες επιλογές πέρα από το να προσπαθήσουν να διαφύγουν σε χώρες όπου δεν υπάρχουν περιορισμοί για την έκδοση βίζας για τους Ρώσους. Αλλά αυτή είναι επίσης μια κακή κατάσταση για τον Πούτιν, ο οποίος έχει ποντάρει τα πάντα σε αυτόν τον πόλεμο. Δεν μπορεί να κερδίσει, αλλά δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει, επομένως βασίζεται στην «τροφή των κανονιών». Ο Πούτιν φαίνεται να έχει ξεχάσει ότι η πραγματική πηγή κινδύνου για το καθεστώς του δεν είναι η αντιπολίτευση, η οποία ως επί το πλείστον έχει φυλακιστεί ή φιμωθεί, ή οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, της οποίας οι οργανώσεις έχουν συστηματικά κλείσει και οι φωνές τους καταστέλλονται, αλλά μάλλον οι απλοί Ρώσοι που από καιρό έχουν θέσει τα θεμέλια της διακυβέρνησής του.
Εφόσον τους παρέχεται οικονομική σταθερότητα και δεν εμπλέκονται πολύ στενά στην «ειδική επιχείρηση» της κυβέρνησης, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι θα την εγκρίνουν ή τουλάχιστον ότι δεν θα κάνουν τίποτα για να της αντιταχθούν. Αλλά τώρα αυτό έχει αλλάξει και ήδη υπάρχουν ενδείξεις ότι η υποστήριξη στον Πούτιν εξασθενεί. Μια δημοσκόπηση που διεξήχθη από το ανεξάρτητο Levada Center στα τέλη Σεπτεμβρίου, μετά την κινητοποίηση, δείχνει ότι η έγκριση του Πούτιν μειώθηκε έξι μονάδες, από 83% στο 77% και το επίπεδο εμπιστοσύνης μειώθηκε τέσσερις μονάδες, από 44% σε 40%. Αυτές μπορεί να φαίνονται σαν μικρές αλλαγές, αλλά οι αριθμοί ήταν σχεδόν ακίνητοι από τον Απρίλιο. Αυτή η σταθερότητα αρχίζει τώρα να διαβρώνεται.
Η επιστράτευση είναι ένδειξη απόγνωσης από την πλευράς του Πούτιν. Τόσο ταπεινωτική είναι η προοπτική μιας ήττας, που είναι αποφασισμένος να συνεχίσει τον πόλεμο με οποιοδήποτε κόστος, γιατί δεν έχει πετύχει τους αόριστους στόχους που έθεσε τον Φεβρουάριο. Και αφού ο Πούτιν έχει μετατρέψει το καθεστώς του σε σουλτανάτο, τίποτα και κανείς δεν μπορεί να τον σταματήσει: Ούτε οι σύμβουλοί του, ούτε οι ηγέτες των κρατών που θεωρεί συμμάχους του, όπως ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι, ο οποίος αποστασιοποιήθηκε δημόσια από τον πόλεμο της Ρωσίας κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον Πούτιν, λέγοντας ότι η παρούσα στιγμή «δεν είναι η ώρα για πόλεμο». Αλλά και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ένας καιροσκόπος εταίρος του Πούτιν που έχει αναλάβει το ρόλο του ειρηνοποιού και φαίνεται να προσπαθεί να κάνει έκκληση σε αυτό λογικό μπορεί να έχει μείνει στο μυαλό του Πούτιν. Ο πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγιεφ, είναι τόσο ανήσυχος που έχει αποστασιοποιηθεί από το Κρεμλίνο και επιδίωξε στενότερους δεσμούς με την Ευρώπη. Οι ηγέτες των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αντιμετωπίζουν τώρα τον Πούτιν ως μια επικίνδυνη φιγούρα, που φαντάζεται τον εαυτό του ως κύριο μιας ανύπαρκτης αυτοκρατορίας. Και βέβαια υπάρχουν οι Ρώσοι που παρακολουθούν τα τεκταινόμενα και είναι σε θέση να καταλάβουν τι συμβαίνει και μπορούν να δουν ότι ένας άνθρωπος οδηγεί τη Ρωσία στο χείλος μιας δημογραφικής καταστροφής και τον κόσμο στο χείλος ενός πυρηνικού πολέμου.
Όποιος μπορεί να κρατήσει ένα όπλο
Η απογοήτευση και η οργή του Πούτιν για αυτόν τον χαμένο πόλεμο και η αποφασιστικότητά του να κλιμακώσει τις εχθροπραξίες, έγιναν εμφανείς στις πρώτες ημέρες της επιτυχημένης ουκρανικής αντεπίθεσης. Αρχικά, η απάντησή του ήταν πυραυλικά πλήγματα κατά των κρίσιμων υποδομών της Ουκρανίας, όπως σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και ύδρευση. Αυτές οι τακτικές, ωστόσο, ήταν μια ξεκάθαρη παραδοχή αδυναμίας παρά μια επίδειξη δύναμης. Καταστρέφοντας κρίσιμες υποδομές σε εδάφη που θεωρεί δικά του, αποκάλυπτε ότι γνωρίζει ότι η Ρωσία δεν έχει καμία ελπίδα να τα υποτάξει και να τα αφομοιώσει πραγματικά.
Τώρα, ο Πούτιν βρήκε μια τρομακτική διέξοδο για να φύγει από τη γωνία στην οποία έχει στηρίξει τον εαυτό του: Τη μερική κινητοποίηση. Ο απολυταρχικός ηγέτης αποφάσισε ότι όποιος μπορεί τουλάχιστον να κρατήσει ένα όπλο, πρέπει να αλλάξει από τη σιωπηλή έγκριση στην ενεργό συμμετοχή στην «ειδική του επιχείρηση». Οι άνθρωποι πρέπει να μοιραστούν μαζί του την ευθύνη για τον πόλεμο, όχι μόνο με λόγια αλλά και με το σώμα τους. Αλλά και αυτό είναι απόδειξη αδυναμίας παρά δύναμης: Μια παραδοχή ότι το ανθρώπινο δυναμικό που έχει αφιερώσει στον πόλεμο είναι ανεπαρκές.
Το να στρέφεται εναντίον των δικών του ανθρώπων είναι επικίνδυνο για τον Πούτιν. Το κρίσιμο είναι ότι το καθεστώς του Πούτιν υποστηρίζεται από εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το κράτος: Είναι ι ίδιοι άνθρωποι που οδηγούνται να παρευρεθούν στις συγκεντρώσεις του Κρεμλίνου για υποστήριξη του αρχηγού, του πολέμου, και της προσάρτησης των κατεχόμενων εδαφών.
Εκείνοι τους οποίους ο Πούτιν δεν μπορεί να στρατολογήσει, αλλά που εξαρτώνται εξίσου από το κράτος θα αναγκαστούν να υποστηρίζουν και υπερασπίζοντας τις πράξεις του, πιο έντονα και πιο δημόσια. Το Κρεμλίνο έχει ήδη δει τι συμβαίνει όταν κάνει ενέργειες που δεν είναι δημοφιλείς στις μάζες: Όταν αύξησε την ηλικία συνταξιοδότησης το 2018, τα ποσοστά αποδοχής του Πούτιν μειώθηκαν κατά 15% ή και περισσότερο. Η αποδοχή του δέχτηκε άλλο ένα χτύπημα, όταν το καθεστώς επέβαλε περιορισμούς για τον κορονοϊό το 2020. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι πτώσεις ήταν προσωρινές και οι αριθμοί του μπόρεσαν να ανακάμψουν. Με την κινητοποίηση, δεν είναι σαφές πού θα οδηγηθεί η διάθεση των Ρώσων. Ίσως είναι η αρχή μιας μεγαλύτερης πτώσης της υποστήριξης του καθεστώτος - ο κόσμος έχει δει πόσοι Ρώσοι έχουν αποστασιοποιηθεί, τρέχοντας μακριά από τον Πούτιν για σώσουν στην κυριολεξία τη ζωή τους. Αλλά ο Πούτιν έχει ακόμα πολλούς ένθερμους υποστηρικτές και είναι πιθανό να μην συμβεί μια απότομη πτώση στη λαϊκή υποστήριξη του καθεστώτος. Όποια και αν είναι η περίπτωση, η δυσαρέσκεια και η κατάθλιψη στη ρωσική κοινωνία, φαίνεται βέβαιο ότι θα συσσωρεύονται σε μαζική κλίμακα.
Αντί για τους δημοκράτες ή τους φιλελεύθερους στις μεγάλες πόλεις της Ρωσίας, οι απλοί Ρώσοι είναι αυτοί που βλέπουν το ανελέητο κυνήγι των στρατολόγων ως παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Το πιο σημαντικό, είναι η παραβίαση της «άγραφης συμφωνίας» που είχαν εδώ και καιρό με το καθεστώς του Πούτιν: Της συμφωνίας που ήθελε ότι οι μέσοι Ρώσοι πολίτες δεν θα παρεμβαίνουν στην κλεπτοκρατία και στον στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό του Κρεμλίνου, όσο το Κρεμλίνο μένει έξω από την ιδιωτική τους ζωή και έξω από τα διαμερίσματά τους, επιτρέποντάς τους να κερδίζουν τα προς το ζην. Η στρατιωτική θητεία στο όνομα των ασαφών στόχων -και η αναγκαστική έξοδος από την άνετη αδιαφορία που συνεπάγεται- σίγουρα δεν ήταν στο συμβόλαιο. Ένα νέο ανέκδοτο πολύ «μαύρου» χιούμορ έχει προκύψει σχετικά με αυτό το θέμα: Στη μάχη μεταξύ του ψυγείου (ανάγκες του καταναλωτή) και της τηλεόρασης (κυβερνητική προπαγάνδα), η τηλεόραση κέρδισε. Αλλά τώρα η τηλεόραση θα πρέπει να δώσει μια νέα μάχη με ένα διαφορετικό είδος ψυγείου -το είδος στο οποίο αποθηκεύονται τα πτώματα.
Οι μέσοι Ρώσοι έχουν πολλούς λόγους να θεωρούν άδικο αυτό που κάνει τώρα ο Πούτιν. Έτσι ένιωσαν πολλοί άνθρωποι κατά τη διάρκεια των διαφωνιών σχετικά με την ηλικία συνταξιοδότησης και τους περιορισμούς για τον COVID-19. Τώρα αυτό το αίσθημα αδικίας θα ενταθεί από τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της άνευ προηγουμένου στρατιωτικοποίησης. Η Ρωσία είναι απομονωμένη και οι πιθανότητες να αντέξει η οικονομία αυτές τις πιέσεις είναι μικρές. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η πλειονότητα αυτών που στρατεύονται προέρχονται από φτωχές οικογένειες, από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες εντός των ρωσικών δημοκρατιών και από τις περιφέρειες της ρωσικής κοινωνίας. Οι πολιτικές ελίτ που ξεκίνησαν και υποστήριξαν τον πόλεμο δεν θα βρεθούν στα χαρακώματα. Είναι επίσης εμφανές το σχέδιο προστασίας των «ημέτερων», όσον αφορά ποιος μπορεί να εξαιρεθεί από την επιστράτευση: Οι αρχές καλούν άτομα με επαγγέλματα που χρειάζεται η οικονομία και η κοινωνία - άνθρωποι όπως οι πιλότοι, οι ιδιοκτήτες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που παρέχουν ζωτικής σημασίας παράλληλες εισαγωγές καταναλωτικών αγαθών, καθώς και δασκάλων. Αλλά δεν καλούν τους επαγγελματίες προπαγανδιστές των ΜΜΕ, για παράδειγμα, τους οποίους το υπουργείο Επικοινωνιών έχει εξαιρέσει. Είναι παράλογο και άδικο. Στον αγώνα για αποφυγή της στράτευσης και αποφυγή της μάχης στον πόλεμο του καθεστώτος, εκείνοι που είναι πιο κοντά στο καθεστώς κερδίζουν.
Τα παιδιά ως «λίπασμα»
Ακόμη πιο σημαντική από την προδοσία του Πούτιν στις μάζες, μπορεί να είναι η προδοσία του προς τη νεολαία της Ρωσίας. Οι νέοι που έχουν τα μέσα να το κάνουν και έχουν κάποιο είδος εκπαίδευσης απλώς φεύγουν. Βλέπουν μια χώρα που δεν έχει μέλλον και ξέρουν ότι αν μείνουν δεν θα έχουν ούτε οι ίδιοι μέλλον. Η παραμονή στη Ρωσία και η κλήση για θητεία σε έναν στρατό που διεξάγει πόλεμο «για απατηλούς στόχους» - για να αναφέρουμε τι δήλωσε ο Άλα Πουγκάτσεβα, ο πιο διάσημος ποπ σταρ της Ρωσίας - σημαίνει θυσία ελπίδων και σχεδίων και, ίσως, της ζωής τους. Η ρητορική που εξυμνεί τον θάνατο για την πατρίδα, έχει γίνει κοινός τόπος μεταξύ των σκληροπυρηνικών οπαδών του Πούτιν, με τον Πατριάρχη Κύριλλο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να υποστηρίζει ότι αν κάποιος πεθάνει κατά την εκτέλεση του στρατιωτικού καθήκοντος, «αυτή η θυσία ξεπλένει όλες τις αμαρτίες που έχει διαπράξει το άτομο». Αλλά μια τέτοια συζήτηση είναι εντελώς ξένη στη σύγχρονη κοινωνία. Μέχρι τώρα, έχει γίνει σαφές, και όχι μόνο στη νεότερη γενιά, ότι το κράτος του Πούτιν μπορεί να επιβάλει την κυριαρχία του μόνο μέσω της βίας.
Για όσους δεν μπορούν να διαφύγουν ή έχουν μέλη της οικογένειάς τους υπό επιστράτευση, μια από τις αντιδράσεις είναι να διαμαρτυρηθούν, παρόλο που είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Αυτό συνέβη κυρίως στο Νταγκεστάν, μια δημοκρατία στην οποία το 99% των ενηλίκων υποτίθεται ότι ψήφισαν υπέρ του Πούτιν και του κόμματός του. Τώρα, οι διαδηλωτές, κυρίως γυναίκες, έχουν βγει στους δρόμους με πανό που έγραφαν «τα παιδιά μας δεν είναι λίπασμα!». Αυτές οι διαμαρτυρίες δεν μπορούν να συγκριθούν με τις συγκεντρώσεις στη Μόσχα: Δεν διαμαρτύρεται η αντιπολίτευση, αλλά τα μέλη των αποπολιτικοποιημένων στρωμάτων της κοινωνίας, και το κάνουν μόνο σε ορισμένες εθνικές δημοκρατίες, όπου οι άνθρωποι έχουν ίσως ιδιαίτερες αντιλήψεις για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αλλά άλλες ενδείξεις δείχνουν ξεκάθαρα πόσο απογοητευμένοι είναι οι Ρώσοι. Μέσα σε λίγες ώρες από την ανακοίνωση του Πούτιν, υπήρχαν μεγάλες ουρές αυτοκινήτων που προσπαθούσαν να φτάσουν στα σύνορα με τη Γεωργία ή το Καζακστάν. Οι πτήσεις προς διάφορους ξένους προορισμούς, ιδίως προς πόλεις της κεντρικής Ασίας, την Κωνσταντινούπολη και το Τελ Αβίβ, εξαντλήθηκαν αμέσως, με τις τιμές να εκτινάσσονται στα ύψη. Μόλις τρεις ημέρες μετά την ανακοίνωση, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (FSB), κατέγραψε ότι περισσότεροι από 260.000 άνθρωποι είχαν διαφύγει από διάφορα σύνορα. Σε όλη τη χώρα πυρπολήθηκαν γραφεία στρατολόγησης. Σε μια περίπτωση, ένας στρατολόγος πυροβολήθηκε από έναν στρατεύσιμο, και σε μια άλλη, ένας κληρωτός προσπάθησε να αυτοπυρποληθεί αντί να σταλεί για να σκοτώσει άλλους.
Στη Ρωσία του Πούτιν, ο χρόνος έχει επιταχυνθεί, αλλά αντίστροφα: Ταξιδεύοντας με ιλιγγιώδη ταχύτητα από αυτόν τον αιώνα στα πιο σκοτεινά μέρη του προηγούμενου, με τη βρώμα του ιδρώτα και της λάσπης και την ατμόσφαιρα της απελπισμένης απόγνωσης, την απόγνωση των στρατοπέδων γκουλάγκ και του πολέμου. Πολλές γενιές Ρώσων, συμπεριλαμβανομένων των πολύ νέων, οδηγούνται τώρα πίσω σε όλα αυτά. Εάν ο δρόμος της Ρωσίας προς το μεγαλείο βρίσκεται μέσα από τα χαρακώματα και πρέπει να πληρωθεί με τη ζωή τους, τότε όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι είναι στην ευχάριστη θέση να εγκαταλείψουν το «μεγαλείο».
Ο Πούτιν καταφέρνει ένα ισχυρό πλήγμα σε έναν άλλο τομέα στον οποίο η Ρωσία ήδη υπέφερε: Τον δημογραφικό. Καθώς χάνει περισσότερο από τη νεολαία της, ο γηράσκων και στάσιμος πληθυσμός της Ρωσίας θα συρρικνώνεται όλο και περισσότερο, παρέχοντας βέβαια στον Πούτιν υποστήριξη στις εκλογές, αλλά χωρίς να δίνει στο καθεστώς του καμία νομιμότητα. Ήδη έχει πάψει να είναι πρόεδρος όλων των Ρώσων. Όσοι δεν τον υποστηρίζουν θεωρούνται «εθνικοί προδότες», «πέμπτη φάλαγγα» και «ξένοι πράκτορες». Ο πληθυσμός της Ρωσίας- ό,τι έχει απομείνει από αυτόν- θα εξαρτηθεί ακόμη περισσότερο από το κράτος, γεγονός που θα οδηγήσει σε ρεκόρ προσέλευσης σε συγκεντρώσεις υπέρ του Πούτιν, αλλά δεν θα βοηθήσει το Κρεμλίνο να κατανοήσει πραγματικά τι συμβαίνει στη χώρα - και τι πρέπει να κάνει για να τη σώσει.
Ένας φόβος μεγαλύτερος από τον Πούτιν
Η επιστράτευση του Πούτιν και η αναταραχή που έχει προκαλέσει, λαμβάνει χώρα λίγους μήνες πριν ξεκινήσει η εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 2024. Από μία άποψη, η ψηφοφορία έχει ήδη ξεκινήσει: Άνδρες σε όλες τις ηλικιακές ομάδες αποστασιοποιούνται και φεύγουν από τη χώρα. Ωστόσο, η πλειοψηφία συνεχίζει να εγκρίνει τις ενέργειες της κυβέρνησης, με πολλούς να κατηγορούν για την κλιμάκωση στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, την Ευρώπη, το ΝΑΤΟ και τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και να δηλώνουν ότι ο Πούτιν δεν είχε πολλές επιλογές.
Καθώς για δεκαετίες είχε παραμείνει αδρανής, η κοινή γνώμη στη Ρωσία τείνει να αλλάζει πολύ αργά, όπως δείχνουν οι μικρές διαφοροποιήσεις στις αξιολογήσεις του Πούτιν. Αναμφίβολα, η πλειοψηφία του πληθυσμού -το 50% που παραμένει σταθερά υπέρ του πολέμου- θα υποστηρίξει ό,τι κάνει το καθεστώς, ίσως μέχρι και τα πυρηνικά χτυπήματα. Αυτό είναι το υπερ-υπάκουο τμήμα του πληθυσμού. Αλλά για ένα άλλο 30%, εκείνους που -μέχρι τώρα- το είχαν απλώς πιο εύκολο να υποστηρίξουν παρά να αντιταχθούν στο καθεστώς, οι ενέργειες του Πούτιν θα μπορούσαν να έχουν πολύ πιο εκτεταμένες συνέπειες. Αυτοί οι Ρώσοι είναι γεμάτοι αμφιβολίες και δυσαρέσκεια. Για αυτούς, είναι ήδη σαφές ότι η κινητοποίηση δεν είναι μερική, και εάν αυτή η εντύπωση αρχίσει να εξαπλώνεται ευρύτερα, τότε η γενική στάση της ρωσικής κοινωνίας θα μπορούσε να αρχίσει να αλλάζει. Σε άλλο εύρημα της νέας δημοσκόπησης της Levada, το ποσοστό των Ρώσων που πιστεύουν ότι η χώρα πηγαίνει στη σωστή κατεύθυνση μειώθηκε από 67% τον Αύγουστο σε μόλις 60% έναν μήνα αργότερα.
Προς το παρόν, ο Πούτιν αποφάσισε να βάλει τις απώλειές του στον «πάγο», δηλώνοντάς τες ως κατακτήσεις και επιτεύγματα. Αυτή φαίνεται να είναι η λογική πίσω από την απεριόριστη βιασύνη για τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στην ανατολική Ουκρανία: Πρέπει να κηρυχθεί κάποια νίκη. Τα δημοψηφίσματα είναι μια άλλη βεβιασμένη, πικρή απάντηση του Πούτιν πίσω από την οποία, όπως και με όλες τις αποφάσεις του τα τελευταία χρόνια, κρύβονται όλο και λιγότερο ορθολογικά συναισθήματα. Ωστόσο, η πρόθεση του φάνηκε αμέσως, διότι κανείς από τις ρωσικές αρχές δεν νιώθει πλέον ντροπή: Μετά τα δημοψηφίσματα, τα οποία δεν έχουν νομική βάση και των οποίων τα αποτελέσματα δεν μπορούν να επαληθευτούν, τα κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη θα θεωρούνται ρωσικά. Σε εκείνο το σημείο, οποιαδήποτε ουκρανική αντεπίθεση σε αυτά τα εδάφη μπορεί να θεωρηθεί ως επίθεση στην ίδια τη Ρωσία.
Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια σειρά από συνέπειες, μέχρι και τη χρήση πυρηνικών όπλων. Η συζήτηση για τη χρήση της πυρηνικής ικανότητας της Ρωσίας έχει γίνει τόσο συχνή, που έχει γίνει σχεδόν το νέο... φυσιολογικό στη συζήτηση του Κρεμλίνου και στην αφήγηση που παρουσιάζεται στις προπαγανδιστικές εκπομπές του. Οι σκοτεινές απειλές του Πούτιν για χρήση «όλων των μέσων που έχουμε στη διάθεσή μας», που προφανώς στοχεύουν στην αναθάρρηση του πληθυσμού και την προετοιμασία του για μάχη, μπορεί κάποια στιγμή να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα: Είναι σοφό να εμπιστευόμαστε έναν ηγέτη που παρασύρει το έθνος σε πυρηνικό χειμώνα; Οι Ρώσοι μπορεί να αρχίσουν να φοβούνται έναν πυρηνικό πόλεμο, περισσότερο από τον ίδιο τον Πούτιν. Λίγοι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν μέσα σε μια πυρηνική κρίση, όμοια με αυτή της Κούβας.
Πέρα από το τάφο
Ο Πούτιν παίρνει τεράστιο ρίσκο. Η οικονομία πάει άσχημα και σίγουρα δεν θα βελτιωθεί στέλνοντας τεράστιους αριθμούς επιπλέον ανθρώπων στη σφαγή. Τα προβλήματα με τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό είναι επίσης πλέον προφανή: Τα έσοδα θα μειωθούν- ποιος θα μείνει για να φορολογηθεί;—και το Κρεμλίνο θα αναγκαστεί να ξοδεύει όλο και περισσότερα από το θησαυροφυλάκιο του για τον πόλεμο. Αυτό θα αφήσει το Κρεμλίνο με συρρίκνωση των πόρων με τους οποίους αγοράζει την πίστη του πληθυσμού. Σε τέτοιες συνθήκες, ποιο θα είναι το μήνυμα του δικτάτορα, καθώς επιδιώκει να παρατείνει ακόμη περισσότερο την κυριαρχία του;
Έχοντας επιλέξει να επεκτείνει τον πόλεμο, ο Πούτιν διευρύνει την αρένα της ήττας: Με την επιστράτευση, η ψυχική και ηθική ήττα της Ρωσίας στην Ουκρανία μπορεί τώρα, όλο και περισσότερο, να συμπληρώνεται από την ήττα των ψευδαισθήσεων με τις οποίες η «ειδική επιχείρηση» είχε μέχρι τώρα συντηρηθεί στο εσωτερικό της χώρας. Κατά μία έννοια, η Ουκρανία έχει ήδη κερδίσει, έχοντας αποκτήσει εθνική ταυτότητα και ενότητα. Αλλά τις επόμενες εβδομάδες, ακόμη και μικρές νίκες για την Ουκρανία θα αυξήσουν τον εκνευρισμό του Πούτιν και πιθανότατα θα απαντήσει σε αυτές ασύμμετρα, χωρίς ντροπή ή κοσμιότητα. Μέχρι στιγμής, υπάρχουν ελάχιστα σημάδια ότι είναι δυνατές ειρηνευτικές συνομιλίες (ειδικά μετά τα οργανωμένα δημοψηφίσματα της Ρωσίας στα ανατολικά) ή ότι υπάρχει οποιοσδήποτε τρόπος να τελειώσει ο πόλεμος με τη μία πλευρά να ισχυρίζεται τη νίκη. Αυτή η τρομακτική σύγκρουση στην Ευρώπη θα μπορούσε να συνεχιστεί ακόμα και όταν οι πόροι του Πούτιν -τόσο ανθρώπινοι όσο και ψυχολογικοί- έχουν εξαντληθεί.
Ένα καλύτερο αποτέλεσμα είναι δυνατό, αλλά εμπλέκοντας ολόκληρη τη χώρα στον πόλεμό του, ο Πούτιν το έχει καταστήσει πολύ πιο δύσκολο: Ένα αποτέλεσμα στο οποίο η Ρωσία αρχίζει να περνάει από τον αυταρχισμό στη δημοκρατία. Εάν, ωστόσο, μπορούσε με κάποιο τρόπο να επιτευχθεί, μια τέτοια νίκη θα ήταν κοινή: Για την Ουκρανία, την Ευρώπη, τη Δύση και ολόκληρο τον κόσμο - συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας. Διότι θα σήμαινε μια Ρωσία απαλλαγμένη από τον Πούτιν και τον Πουτινισμό.
Επιμέλεια: Τέρρυ Μαυρίδης
