Ροή
Μια παλιά ιστορία για την παγκόσμια οικονομία είναι οι κεφαλαιακοί έλεγχοι και μάλιστα επαναλαμβανόμενη, καθώς μέσα στις τελευταίες δεκαετίες δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου τα capital controls και η τραπεζική αργία χρησιμοποιήθηκαν με διάφορες μορφές σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
Τι προβλέπουν οι ευρωπαϊκές συνθήκες
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως γνωστόν λειτουργεί με βάσει συνθήκες που υπογράφτηκαν από όλα τα μέλη της. Η βασική συνθήκη είναι η περίφημη συνθήκη λειτουργίας της Ε.Ε. ή ΣΛΕΕ (TFEU) εν συντομία. Στην ΣΛΕΕ περιγράφεται ένα εκτενέστατο σύνολο κανόνων, ή καλύτερα γενικών αρχών που θα πρέπει να σέβονται όλα τα κράτη μέλη της ένωσης και οι οποίες αρχές ρυθμίζουν την λειτουργία της ένωσης, τις σχέσεις ένωσης κρατών και τις σχέσεις κρατών μελών μεταξύ τους.
Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι κάποιες από τις ελευθερίες που θεσμοθετούνται με την ΣΛΕΕ και κυρίως η ελευθερία της μετακίνησης κεφαλαίων μέσα στην ένωση. Από το άρθρο 63 έως το άρθρο 66, της Συνθήκης περιγράφεται αυτή η ελευθερία στη μετακίνηση των κεφαλαίων. “1. Στα πλαίσια των διατάξεων του παρόντος κεφαλαίου, απαγορεύεται οποιοσδήποτε περιορισμός των κινήσεων κεφαλαίων μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών. 2. Στα πλαίσια των διατάξεων του παρόντος κεφαλαίου, απαγορεύονται όλοι οι περιορισμοί στις πληρωμές μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών."
Διαβάζοντας αυτές τις γραμμές θα σκέφτονταν κάποιος ότι οι κεφαλαιακοί έλεγχοι είναι πλήρως ασύμβατοι με την Συνθήκη Λειτουργίας της ΕΕ ως εκ τούτου παράνομοι και πρέπει να αρθούν. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα, καθώς στο άρθρο 64 αμέσως εξαιρούνται οι οποιοιδήποτε περιορισμοί ισχύουν ή θα ισχύσουν μεταξύ χωρών μελών και τρίτων χωρών και κυρίως στο άρθρο 65 αναφέρεται ότι οι διατάξεις περί ελευθερίας κίνησης κεφαλαίων δεν θίγουν το δικαίωμά των κρατών μελών να “λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποφυγή παραβάσεων των εθνικών νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων, ιδίως στον τομέα της φορολογίας ή της προληπτικής εποπτείας των πιστωτικών ιδρυμάτων, ή να προβλέπουν διαδικασίες δήλωσης των κινήσεων κεφαλαίων για λόγους διοικητικής ή στατιστικής ενημέρωσης, ή να λαμβάνουν μέτρα υπαγορευμένα από λόγους δημόσιας τάξης ή δημόσιας ασφάλειας”. Σε αυτήν την περίπτωση είμαστε εμείς καθώς έχουμε θέμα εποπτείας πιστωτικών ιδρυμάτων και λάβαμε άδεια από την Ε.Ε. για να αναστείλουμε τις προβλέψεις του άρθρου 63 της Συνθήκης, απόλυτα σύννομα.
Ενδεικτικές περιπτώσεις από το παρελθόν
Για να προβλέπεται στη συνθήκη κάτι τέτοιο, προφανώς οι κεφαλαιακοί έλεγχοι δεν είναι κάτι νέο. Οι κεφαλαιακοί έλεγχοι χρησιμοποιήθηκαν εκτενέστατα με διάφορες μορφές από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και έπειτα και ήταν αναπόσπαστο μέρος στο Σύστημα ισοτιμιών Μπρέτον Γουντς. Στην πραγματικότητα η κυρίαρχη άποψη τότε ήταν ο έλεγχος των κεφαλαίων και όχι η απελευθέρωση τους καθώς η πιο φιλελεύθερη άποψη ξεκίνησε να επικρατεί αρκετά αργότερα, κυρίως μετά το 1970. Βέβαια η περίπτωση των κεφαλαιακών ελέγχων στη συμφωνία Bretton Woods δεν αφορούσε στενά τα κεφάλαια που αναλαμβάνει κάποιος από ένα ΑΤΜ ή ένα ταμείο τράπεζας όπως στη δική μας περίπτωση, αλλά περισσότερο το γενικότερο έλεγχο της ροής κεφαλαίων στις ανεπτυγμένες οικονομίες με σκοπό την αποφυγή οικονομικών κρίσεων.
Πολλές φορές στη σύγχρονη ιστορία επιβλήθηκαν έλεγχοι ροής κεφαλαίων όπως αυτοί που ζούμε στην χώρα μας αποκλειστικά και μόνον για την αποφυγή ενός bank run ή τραπεζικού πανικού. Στα πλαίσια αυτής της περίπτωσης συγκαταλέγεται και η περίφημη “τραπεζική αργία”. Στην οικονομική επιστήμη η περίπτωση κατά την οποία Τράπεζες απειλούνται με πανικό, δηλαδή μαζική απόσυρση καταθέσεων προστατεύονται μέσω της ολικής ή μερικής αναστολής πληρωμών η οποία καλείται suspension of convertibility.
Αυτή η περίπτωση είναι κλασσική περίπτωση αποφυγής πανικού και την βιώνουμε καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές. Δηλαδή αναστέλλεται η δυνατότητα μετατροπής των απαιτήσεων των καταθετών σε πραγματικά τραπεζογραμμάτια (χρήματα). Τέτοιοι έλεγχοι ροών κεφαλαίων ή και αναστολές πληρωμών εμφανίσθηκαν σε μεγάλη έκταση στην χρεωκοπία της Αργεντινής στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας με αποτέλεσμα την πλήρη δέσμευση καταθέσεων Αργεντινών πολιτών σε δολάρια οι οποίες ακόμη και σήμερα δεν έχουν αποδεσμευτεί. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι οι κεφαλαιακοί έλεγχοι στην Κύπρο οι οποίοι ξεκίνησαν την άνοιξη του 2013 και σταμάτησαν μόλις πρόσφατα, σχεδόν δύο χρόνια μετά. Φυσικά τα όρια των αναλήψεων ήταν κατά πολύ ανώτερα των Ελληνικών και κυρίως οι έλεγχοι χαλάρωναν σταδιακά σε όλα τα επίπεδα.
Πότε αναμένεται να σταματήσουν οι Ελληνικοί έλεγχοι;
Άγνωστο. Καταρχήν πρέπει να υπάρξει ρευστότητα στο σύστημα είτε με νέα χρηματοδοτική συμφωνία και παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ ή με άλλη χρηματοδότηση των Τραπεζών ή και ακόμη με την έκδοση παράλληλου νομίσματος ή άλλου εθνικού νομίσματος. Αλλά ακόμη και αν όλα πάνε καλά με τη ρευστότητα, η επιβολή τέτοιων μέτρων θα έχει αλύπητα κλονίσει το ισχυρότερο στοιχείο ενεργητικού του συστήματος, την πίστη. Την πίστη δηλαδή των καταθετών ότι οι τράπεζες είναι φερέγγυες και τα χρήματα τους ασφαλή. Ως εκ τούτου ακόμη και αύριο να λυθεί το πρόβλημα χρηματοδότησης, οι κεφαλαιακοί έλεγχοι δεν αναμένεται να σταματήσουν άμεσα καθώς το πιο πιθανό είναι όλοι να τρέξουν να πάρουν τα χρήματα τους μήπως και ξανασυμβεί το ίδιο και μπλοκαριστούν στις τράπεζες, και άθελα τους θα δημιουργήσουν το ίδιο ακριβώς πρόβλημα.
Άρα λογικά οι κεφαλαιακοί έλεγχοι απλά θα χαλαρώσουν σιγά σιγά, ώστε σταδιακά να εξαφανισθούν όσο θα κτίζεται εκ νέου η εμπιστοσύνη προς το χρηματοοικονομικό σύστημα. Όλα αυτά φυσικά θα γίνουν μόνον κατόπιν εύρεσης ρευστότητας και σταθερής χρηματοδότησης. Αλλιώς οι έλεγχοι θα συνεχισθούν έως ότου βρεθούν τα κεφάλαια.
Αν δεν βρεθούν κεφάλαια τι γίνεται;
Εδώ είναι το πρόβλημα. Το σύστημα έτσι μπορεί να δουλέψει μέχρι ένα σημείο. Δηλαδή, μέχρι στιγμής η κεντρική τράπεζα (ΤτΕ) υπολόγισε την υπάρχουσα ρευστότητα των Τραπεζών σε π.χ. 2 δις ευρώ. Το ποσό αυτό το στάθμισε σε σχέση με τον αριθμό των καταθετών και την συχνότητα αναλήψεων ώστε να βρει αφενός ένα ποσό ελάχιστο το οποίο να επιτρέπει την συντήρηση του συστήματος για ένα Χ διάστημα.
Δυστυχώς αν και ξέρουμε ότι αυτή τη στιγμή τα ρευστά των Τραπεζών είναι λίγο πάνω του ενός δις ευρώ, δεν γνωρίζουμε περισσότερα ώστε να υπολογίσουμε πότε τελειώνουν. Αυτό θα γίνει προφανές όταν το ΥΠΟΙΚ εκδώσει νέα ρύθμιση με την οποία θα μειώνει το ημερήσιο όριο ανάληψης από 60 ευρώ σε κάτι χαμηλότερο. Όσο μεγαλύτερη θα είναι η πτώση του ορίου τόσο λιγότερα θα είναι τα αποθέματα ρευστού στη χώρα. Και αυτό με βάση τη σταθερότητα του μηχανισμού ELA που δίνει ρευστότητα στις Ελληνικές Τράπεζες. Αν ο ELA αυξηθεί μπορεί να αυξηθεί το όριο, αν μειωθεί, μειώνεται το όριο. Θεωρητικά αν υπάρχει σταθερή εισροή κεφαλαίων στο σύστημα η οποία να είναι μεγαλύτερη ή να ισοφαρίζει την εκροή η κατάσταση μπορεί να διατηρηθεί έτσι επ' αόριστον, όμως δεν συμβαίνει αυτό στην πραγματικότητα, για αυτό είναι πολύ σημαντικό να βρεθεί σύντομα η χρηματοδότηση που είναι αναγκαία.
Τι είναι το bail-in και το κούρεμα καταθέσεων;
Όπως και να έχει όμως, η εισαγωγή ελέγχου κεφαλαίων είναι το προ-τελευταίο πλήγμα αξιοπιστίας του τραπεζικού συστήματος και ενώ έρχεται στη ζωή μας μέσα σε μια στιγμή, αργεί πολύ να μας εγκαταλείψει. Το τελευταίο πλήγμα αξιοπιστίας του συστήματος είναι το bail-in ή κούρεμα καταθέσεων. Είναι δηλαδή η τελική κατάσταση όταν το σύστημα άνευ χρηματοδότησης αποφασίζει να αυτοχρηματοδοτηθεί από καταθέτες και ιδιώτες μετόχους και ομολογιούχους, αποστερώντας τους τα περιουσιακά στοιχεία τους μερικώς ή ολικώς αλλά πάντα με κάποιους κανόνες που έχουν ήδη θεσπισθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και κάποιες φορές ανταλλάσσοντας την αξία αυτή με μετοχές του πιστωτικού ιδρύματος.
Τι είναι το Bank Recovery Resolution Directive;
Ειδικά για την περίπτωση αυτή η Ευρωπαϊκή ένωση εδώ και καιρό πιέζει τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν σχετική νομοθεσία την οποία όμως πολλοί, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα δεν έχει ακόμη θεσμοθετήσει. Η νομοθεσία αυτή σε Ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει, καλείται BRRD ή Bank Recovery Resolution Directive, βρίσκεται σε επίπεδο απλής οδηγίας, δηλαδή νομικό κείμενο το οποίο για να ισχύσει πρέπει να τροποποιηθεί και να ενσωματωθεί στις τοπικές νομοθεσίες με σχετικό νόμο. Η σχετική οδηγία συντάχθηκε το 2014 και τέθηκε σε ισχύ από 1ης Ιανουαρίου 2015, ουσιαστικά μετά την αντίστοιχη διαδικασία κουρέματος που έγινε στην Κύπρο, δίχως κάποιο σχετικό προηγούμενο.
Εμείς σας προτρέπουμε να κατεβάσετε τόσο την Συνθήκη Λειτουργίας της Ε.Ε. όσο και την BRRD ώστε να έχετε την καλύτερη δυνατή ενημέρωση και άποψη για τα τεκταινόμενα όπως είναι σημαντικό για κάθε Ευρωπαίο πολίτη.
