Το αστικό εκθεσίωμα, όπως ορίζεται από την ερευνητική ομάδα HERACLES του καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ, Δημοσθένη Σαρηγιάννη Προέδρου και Διευθυντή του ΔΣ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και τα projects «URBANOME» και «ENVESOME», συνθέτει μία ολοκληρωμένη εικόνα των περιβαλλοντικών και συμπεριφορικών παραγόντων στους οποίους εκτιθόμαστε καθημερινά. Τα δεδομένα αυτά, αξιοποιούμενα στρατηγικά, συμβάλλουν στη βελτίωση της δημόσιας υγείας, την αύξηση της ευεξίας, τη μείωση των ανισοτήτων και τη διαμόρφωση βιώσιμων και ανθεκτικών αστικών κέντρων.
Ο καθηγητής Δημοσθένης Σαρηγιάννης εξηγεί ποια είναι η επίδραση του αστικού εκθεσιώματος και πώς αυτές οι μετρήσεις μάς βοηθούν να ζήσουμε καλύτερα σε πιο πράσινες και έξυπνες πόλεις.
Τι ακριβώς είναι το αστικό εκθεσίωμα;
Το αστικό εκθεσίωμα (urban exposome) αποτελεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την ανάλυση της συνολικής έκθεσης ενός ατόμου σε ποικίλους περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες στο αστικό περιβάλλον.
Ποιους παράγοντες περιλαμβάνει;
Το πρόγραμμα URBANOME, που υλοποιούμε προσδιορίζει τις κάτωθι παραμέτρους. παράγοντες: Αναφορικά με τους εξωτερικούς παράγοντες μετράμε τα μικροσωματίδια (PM₁, PM₂.₅, PM₁₀), τον θόρυβο, τις οργανικές πτητικές ενώσεις (TVOC), το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), την προσβασιμότητα σε χώρους πρασίνου και τον
κυκλοφοριακό φόρτο.
Αναφορικά με τους εσωτερικούς και βιολογικούς παράγοντες μετράμε μεταβολικούς και βιοχημικούς δείκτες (π.χ. κορτιζόλη, τριγλυκερίδια, χοληστερόλη), το στρες (οξειδωτικό, λιπιδικό, φλεγμονώδες), τις συμπεριφορές (διατροφή, φυσική δραστηριότητα, κάπνισμα), τη γονιδιακή έκφραση και τους μοριακούς δείκτες φλεγμονής και στρες (π.χ. HSP90AA1).
Πώς επιδρά η κλιματική αλλαγή στο αστικό εκθεσίωμα;
Η κλιματική αλλαγή αυξάνει σημαντικά το φορτίο του αστικού εκθεσιώματος μέσω διαφόρων μηχανισμών. Καταρχάς μέσω της αύξησης της θερμοκρασίας, δημιουργώντας έντονα θερμικά κύματα (urban heat islands). Επίσης, με την επιδείνωση της ποιότητας του αέρα (αύξηση του όζοντος, του επιπέδου των μικροσωματιδίων PM, και των οργανικών ενώσεων λόγω θερμότητας).
Έντονη διαφοροποίηση παρατηρείται σε μοτίβα βροχοπτώσεων και ξηρασίας, που ενισχύει τα επίπεδα σκόνης και γύρης, ενώ καταγράφεται και
αύξηση των φλεγμονωδών και μεταβολικών επιπτώσεων μέσω της έκθεσης σε συνδυασμό ρύπων και θερμικού στρες.
Πόσες πόλεις στην Ελλάδα έχουν το πιο επιβαρυμένο εκθεσίωμα πέραν της Αττικής;
Σύμφωνα με αποτελέσματα του προγράμματος URBANOME και ευρύτερες μελέτες, οι πιο επιβαρυμένες πόλεις στην Ελλάδα μετά την Αθήνα περιλαμβάνουν κυρίως τη Θεσσαλονίκη (κυκλοφορία, ρύπανση, θόρυβος), την Πάτρα (αυξημένη ρύπανση, θόρυβος από κυκλοφορία και από το λιμάνι), τη Λάρισα (αυξημένα επίπεδα μικροσωματιδίων PM, θόρυβος, μικρή κάλυψη πρασίνου) και το Ηράκλειο Κρήτης (ατμοσφαιρική ρύπανση και κυκλοφοριακός θόρυβος).
Αυτές οι πόλεις έχουν επιβεβαιωμένα επιβαρυμένο αστικό εκθεσίωμα, που επιδεινώνεται ιδιαίτερα στις περιοχές χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου.
Μετράτε και παράγοντες εσωτερικής ρύπανσης όπως η σκόνη, ο καπνός από το κάπνισμα, το παθητικό κάπνισμα, το μπλε φως από οθόνες LED ή μόνο εξωτερικούς παράγοντες;
Ναι, το πρόγραμμα URBANOME λαμβάνει υπόψη του και εσωτερικούς παράγοντες. Ειδικότερα, γίνεται μέτρηση της εσωτερικής ρύπανσης μέσω αισθητήρων που καταγράφουν επίπεδα μικροσωματιδίων PM (σκόνη, καπνός). Επιπλέον, η έκθεση σε παράγοντες όπως το κάπνισμα και το παθητικό κάπνισμα αξιολογείται έμμεσα μέσω βιοδεικτών (π.χ. κορτιζόλη).
Οι επιπτώσεις από έκθεση σε φως (π.χ. LED οθόνες) ενσωματώνονται στις αναλύσεις συμπεριφορικών μοτίβων και στρες, με την προσέγγιση αυτή να συνδυάζει δεδομένα αισθητήρων, βιοδεικτών και συμπεριφορών, προσφέροντας μία ολοκληρωμένη εικόνα του αστικού εκθεσιώματος.
Πώς μπορούν τα στοιχεία αυτά να βοηθήσουν σε παρεμβάσεις για καλύτερη καθημερινότητα, ευεξία και υγεία;
Τα δεδομένα του URBANOME μετατρέπονται σε ουσιαστικές πολιτικές και πρακτικές παρεμβάσεις. Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα πολιτικών παρεμβάσεων:
- Η μείωση κυκλοφορίας κατά 10% μεταφράζεται σε μείωση θορύβου κατά 28% και επιπέδου μικροσωματιδίων PM κατά 22%.
- Η αύξηση των χώρων πρασίνου οδηγεί σε βελτίωση μεταβολικών και ψυχολογικών δεικτών.
- Υπάρχουν επίσης οι «bundled interventions», δηλαδή οι συνδυασμένες παρεμβάσεις για πιο βιώσιμες πόλεις (με κυκλοφοριακή ρύθμιση, φύτευση πρασίνου, αναβάθμιση κτιρίων).
Ας δώσουμε επίσης μερικά παραδείγματα προσωπικών παρεμβάσεων (καθοδηγούμενες από δεδομένα):
- Η βελτίωση των διατροφικών συνηθειών (π.χ. κατανάλωση τσαγιού αντί καφέ).
- Επίσης, η ενθάρρυνση για σωματική άσκηση για τη μείωση του στρες και τη βελτίωση της νεφρικής λειτουργίας και οι προσωποποιημένες συμβουλές μέσω chatbot, για την ενημέρωση πολιτών σε πραγματικό χρόνο.
Μέσω αυτών των παρεμβάσεων αποκομίζουμε οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Ενδεικτικά, οι επενδύσεις σε πράσινες και βιώσιμες λύσεις αποφέρουν σημαντική οικονομική απόδοση (1€ επένδυση έχει απόδοση έως 57–143€), είναι δηλαδή παρεμβάσεις με υψηλή ανταποδοτικότητα. Επίσης, με την μέτρηση και παρακολούθηση βιοδεικτών διασφαλίζεται η διαρκή βελτίωση της υγείας και της ευεξίας του πληθυσμού.
