Ροή
Χρονική διεύρυνση της τουριστικής περιόδου, καλύτερη γεωγραφική κατανομή της τουριστικής ζήτησης και αύξηση της μέσης δαπάνης και της διάρκειας παραμονής των επισκεπτών, είναι μόνο μερικά από τα ζητούμενα για την επόμενη ημέρα του ελληνικού τουρισμού. Μια ημέρα, που χαρακτηρίζεται από νέες καταναλωτικές συμπεριφορές, νέες ανάγκες καθώς και αναδυόμενες τάσεις, όπως ο ψηφιακός μετασχηματισμός, που έφερε στο προσκήνιο η πανδημία.
Τα παραπάνω προκύπτουν από την πρόσφατη μελέτη «Ελληνικός Τουρισμός 2030 | Σχέδια Δράσης» που εκπονήθηκε από την κοινοπραξία εταιρειών Deloitte – Remaco για λογαριασμό του ΙΝΣΕΤΕ, το πρώτο μέρος της οποίας, απαριθμεί όλα τα βασικά megatrends που διαμορφώνουν ήδη τις εξελίξεις στον παγκόσμιο και -κατά συνέπεια- στον ελληνικό τουρισμό αλλά και τα βήματα που κάνουν οι ανταγωνίστριες χώρες προς αυτή την κατεύθυνση. Ποιες είναι όμως αυτές;
Ψηφιακός μετασχηματισμός
Κυρίαρχη τάση παγκοσμίως η οποία θα πρέπει να αποτελέσει και αναπόσπαστο μέρος και του κλάδου του τουρισμού, αν θέλει να διασφαλίσει την βιωσιμότητά του, είναι αυτή του ψηφιακού μετασχηματισμού. Η ψηφιακή στροφή η οποία συντελείται με μεγάλη ταχύτητα παγκοσμίως έχει ήδη εξοικειώσει τους πολίτες με εργαλεία και τεχνολογίες που θα θεωρούνται απαραίτητα την επόμενη ημέρα.
Ενδεικτική προς αυτή την κατεύθυνση είναι πρόσφατη έρευνα της της Deloitte η οποία πραγματοποιήθηκε σε 6.600 πελάτες από 25 αλυσίδες ξενοδοχείων και έδειξε ότι το 85% των ερωτηθέντων χρησιμοποιεί ψηφιακές συσκευές κατά τη διαμονή σε ξενοδοχείο και το 41% χρησιμοποιεί τις συσκευές αυτές για να κοινοποιήσει την εμπειρία του.
Οι νέες τεχνολογίες έχουν εφαρμογή στην οργάνωση, τη λειτουργία και τις διαδικασίες των επιχειρήσεων του κλάδου, και η υιοθέτησή τους θα επιτύχει να αναβαθμίσει το τουριστικό προϊόν και την εμπειρία του πελάτη αλλά και να μειώσει το κόστος για τις τουριστικές επιχειρήσεις. Σε αντίθετη περίπτωση οι ανταγωνίστριες χώρες, οι οποίες ήδη επενδύουν σε αυτές, θα ανακτήσουν μερίδιο της τουριστικής αγοράς, σε βάρος της χώρας μας.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στην Ισπανία υπάρχει ήδη το πρόγραμμα Έξυπνος Τουριστικός Προορισμός (Destino Turístico Inteligente − DTI) το οποίο έχει ως στόχο την δημιουργία των αναγκαίων μηχανισμών για την ταχεία ενσωμάτωση της καινοτομίας στους προορισμούς. Ένας DTI προορισμός διαθέτει υποδομές τεχνολογίας αιχμής, που εγγυώνται την βιωσιμότητα, την προσβασιμότητα, την αλληλεπίδραση του επισκέπτη με το περιβάλλον, βελτιώνοντας την εμπειρία του τουρίστα και την ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Αντίστοιχα στην Αυστρία, o κόμβος καινοτομίας (Next Level Tourism Austria) του Οργανισμού Τουρισμού για την ανάπτυξη τεχνολογικών εφαρμογών και διαδικασιών ψηφιακού μετασχηματισμού των τουριστικών επιχειρήσεων και των προορισμών, υποστηρίζει τη διασύνδεση μεταξύ των παραδοσιακών τουριστικών επιχειρήσεων και του παγκόσμιου τεχνολογικού τομέα και αναμένεται να χρηματοδοτήσει έργα ύψους €500 χιλ. στους παρακάτω τομείς: εμπειρία του πελάτη, επικοινωνία & marketing και κόμβος πληροφόρησης και δοκιμής νέων επιχειρηματικών μοντέλων
Στον ψηφιακό μετασχηματισμό επενδύει μεταξύ άλλων και το Υπουργείο Τουρισμού και η Τουριστική Αρχή της Μάλτας, αναπτύσσοντας μια Ψηφιακή Τουριστική Πλατφόρμα για την βελτίωση της εμπειρίας του επισκέπτη με την βοήθεια του AR / VR και της συλλογής δεδομένων για εξατομικευμένη πληροφόρηση.
Βιώσιμη Ανάπτυξη
Σε megatrend που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη για την ανάπτυξη του κλάδου μεσομακροπρόθεσμα, σύμφωνα με την μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ, περιλαμβάνεται και η βιώσιμη ανάπτυξη και αειφορία, μια αρκετά ευρεία έννοια η οποία πέρα από την περιβαλλοντική διαχείριση, αφορά και στην οικονομική πρόοδο και την κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή.
Κοινωνικά ζητήματα όπως π.χ. η άρση των αποκλεισμών, η προώθηση της ισορροπίας μεταξύ της εργασιακής και οικογενειακής ζωής, η προώθηση της υγείας και της ευεξίας των εργαζομένων, η προμήθεια πρώτων υλών / προϊόντων / αναλωσίμων από την τοπική κοινότητα και η τόνωση της επιχειρηματικότητας εμπεριέχονται στην ατζέντα της βιώσιμης ατζέντας, όπως αποδεικνύουν πολλαπλές έρευνες παγκοσμίως.
Για παράδειγμα σύμφωνα με έρευνα της Nielsen σε 30.000 καταναλωτές από 60 χώρες, το 66% των καταναλωτών υποστηρίζει ότι θα πλήρωναν περισσότερο για φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα. Συγκεκριμένα, το 73% της γενιάς των Millennials θα πλήρωνε περισσότερα για ένα τέτοιο προϊόν, ενώ το 65% της Gen Z ερευνά / αναζητά την προέλευση των προϊόντων που αγοράζει.
Χώρες όπως η Ιταλία, η Νορβηγία και η Φινλανδία έχουν ήδη στραφεί σε ολοκληρωμένες λύσεις βιώσιμης ανάπτυξης στον τουρισμό. Ενδεικτικά μεταξύ των πρωτοβουλιών της γειτονικής Ιταλίας συμπεριλαμβάνονται τα «alberghi diffusi», οι νέες τουριστικές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν στεγάζονται σε νέα κτίρια και δεν χρειάζονται πρόσθετη γη, αλλά προσφέρουν διαμονή σε ανακαινισμένα κτίρια που βρίσκονται στα ιστορικά χωριά της Ιταλίας, όπως π.χ. στην ορεινή περιοχή Barbagia στη Σαρδηνία. Αντίστοιχα, ήδη από το 2018, ο όμιλος Enel υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας με το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Ιταλίας για την προώθηση της οικολογικής μεταφοράς στις πόλεις που προσελκύουν μεγάλος αριθμό τουριστών.
Υπερτουρισμός
Παρότι τα ταξίδια έχουν προς ώρας καμφθεί, η απειλή του υπερτουρισμού παραμένει ορατή για το μέλλον. H προβλεπόμενη «έκρηξη» στις μετακινήσεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα μάλιστα, αναμένεται να δημιουργήσει τουριστική συμφόρηση σε αρκετούς δημοφιλείς προορισμούς τα επόμενα έτη, με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Τέτοια προβλήματα είναι ήδη ορατά και σε ελληνικούς προορισμούς, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Σαντορίνη.
Στους τρόπους επίλυσης ή αντιμετώπισης του φαινομένου περιλαμβάνεται η στοχευμένη προβολή και προώθηση λιγότερο επιβαρυμένων προορισμών, η επιβολή ειδικών φόρων / προστίμων για την αποτροπή του φαινομένου και τη συγκέντρωση εσόδων για την αντιμετώπιση του, καθώς και ειδικά μέτρα μείωσης της κυκλοφορίας και ρύθμισης της προσφοράς καταλυμάτων και των δραστηριοτήτων σε δημοφιλείς περιοχές.
Μέτρα που έχουν ήδη αρχίσει να παίρνουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες με στόχο να εξισορροπήσουν την ζήτηση. Για παράδειγμα ήδη από το 2018, η κύρια γκαλερί τέχνης του Άμστερνταμ, αφαίρεσε κατόπιν αίτησης του Δήμου, την περίφημη πινακίδα «I amsterdam» που υπήρχε έξω από αυτή, καθώς συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό ατόμων σε έναν ήδη περιορισμένο χώρο.
Χάρη στην ισχυρή τουριστική ανάπτυξη στις Βαλεαρίδες Νήσους, η ισπανική κυβέρνηση εισήγαγε το 2016 έναν άμεσο φόρο βιώσιμου τουρισμού, τον οποίο οι επισκέπτες των νησιών, πρέπει να πληρώνουν ημερησίως με σκοπό τη διατήρηση των περιβαλλοντικών πόρων της περιοχής.
Σε παρόμοιες ενέργειες έχε προχωρήσει και το Βέλγιο. Συγκεκριμένα, η πόλη της Μπριζ περιόρισε των αριθμό των κρουαζιερόπλοιων που μπορούν να αγκυροβολήσουν στο λιμάνι της πόλης από 5 σε 2, ενώ πλέον οι εταιρείες κρουαζιέρας μπορούν να αγκυροβολούν τις εργάσιμες ημέρες και όχι τα σαββατοκύριακα.
Οικονομία διαμοιρασμού
Παρότι η οικονομία διαμοιρασμού δεν είναι φαινόμενο της υγειονομικής κρίσης, η πανδημία φαίνεται να επέτεινε το φαινόμενο, κάνοντας ακόμα πιο επιτακτική την ρυθμιστική διαχείριση, με σκοπό τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού και της ασφάλειας των πολιτών και τουριστών.
Για τη σωστή αξιολόγηση της συμμετοχής των συγκεκριμένων πλατφορμών στον τουριστικό κλάδο, εκτιμάται ότι πρέπει να αναπτυχθούν τα απαραίτητα εργαλεία συγκέντρωσης και καταγραφής στατιστικών στοιχείων σχετικά με αυτές, κάτι που ήδη πραγματοποιείται εδώ και καιρό σε ανταγωνίστριες χώρες και πλέον αρχίζει να εφαρμόζεται και στη χώρα μας.
Να θυμίσουμε ότι στο Άμστερνταμ, κάθε κατάλυμα χρειάζεται ειδική άδεια αξίας €45 το έτος, μπορεί να ενοικιάζεται για 30 ημέρες το χρόνο σε μέχρι 4 άτομα τη φορά και ο ιδιοκτήτης πρέπει να αναφέρει στις αρχές κάθε ενοικίαση πριν την άφιξη των επισκεπτών. Επιπλέον, απαγορεύεται η βραχυχρόνια μίσθωση σε 3 περιοχές της πόλης.
Τα μέτρα δεν περιορίζονται αποκλειστικά στα καταλύματα, αλλά επεκτείνονται σε όλες τις εκφάνσεις της οικονομίας διαμοιρασμού, όπως για παράδειγμα και στη μετακίνηση. Στο Μιλάνο, η κατώτατη ηλικία χρήστη τέτοιου τύπου μέσων είναι 14 ετών, η χρήση κράνους είναι υποχρεωτική για τους ανηλίκους, ενώ το μέγιστο όριο ταχύτητας είναι 25 χλμ. την ώρα σε δρόμους που επιτρέπονται τα ποδήλατα και 6 χλμ. την ώρα σε πεζοδρόμους.
Δημογραφικές και κοινωνικές αλλαγές
Με βάση πρόσφατα στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ο πληθυσμός της τρίτης ηλικίας (60+) αναμένεται να αυξηθεί σε ~2,1 δισ. άτομα το 2050. Σύμφωνα με έρευνα της Expedia, oi περίφημοι Millenials, οι γεννημένοι δηλαδή μεταξύ 1981 και του 1996, αποτελούν ήδη το μεγαλύτερο μέρος των ταξιδιωτών. Αντίστοιχα η Generation Z, δηλαδή οι νέοι που έχουν γεννηθεί μεταξύ 1997−2012 και κάνουν τώρα τα πρώτα τους ταξίδια για να ανακαλύψουν τον κόσμο, χαρακτηρίζονται ως «social snappers», επηρεάζονται δηλαδή από τα κοινωνικά δίκτυα, ιδιαίτερα το Instagram, για την επιλογή του προορισμού τους.
Οι παραπάνω έρευνες και πολλές ακόμα, υπογραμμίζουν τις διαφορετικές προτιμήσεις και τάσεις ανά ηλικιακή ομάδα και κατ' επέκταση την σημαντική επίδραση που έχει η αύξηση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την πληθυσμιακή γήρανση στον σχεδιασμό της επόμενης ημέρας του κλάδου.
Όπως επισημαίνει η μελέτη του ΙΝΣΕΤΕ «η αναγνώριση των ιδιαίτερων αναγκών και προτιμήσεων της δημογραφικής ομάδας των Millennials και των Gen Z όσο και της «ασημένιας οικονομίας», κρίνεται απαραίτητη με σκοπό την καλύτερη προσαρμογή του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος». Ειδικά αν συνυπολογίσει κανείς τις αλλαγές που προκύπτουν στις προτιμήσεις των ταξιδιωτών, καθώς και στο διαθέσιμο εισόδημα και την ανερχόμενη μεσαία τάξη, οι οποίες παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο.
Ο τουριστικός τομέας, προκειμένου να προσαρμοστεί στις δημογραφικές εξελίξεις θα πρέπει να προσφέρει εξατομικευμένες υπηρεσίες για κάθε γενιά που συμμετέχει στη διαμόρφωση των κυρίαρχων τάσεων (πχ. Τουρισμός Τρίτης Ηλικίας, ταξιδιώτες πολλαπλών γενεών). Επιπλέον, μέσω στοχευμένης στρατηγικής μάρκετινγκ, οι προορισμοί οφείλουν να εστιάσουν στις ανάγκες και τις επιθυμίες της εκάστοτε ομάδας−στόχου.
Την εν λόγω πρακτική ακολουθούν ήδη προορισμοί κι επιχειρήσεις του κλάδου για να αυξήσουν τουριστικές αφίξεις και εισπράξεις. Για παράδειγμα η καμπάνια «Spain is part of you», η οποία έτρεξε το 2017−2018, εστίαζε σε διάφορες πτυχές του τουριστικού προϊόντος της χώρας - από τον πολιτισμό και τις τέχνες, τη γαστρονομία, τη θάλασσα έως τα εντυπωσιακά τοπία της ενδοχώρας - μέσα από 4 διαφημιστικά βίντεο μεταφρασμένα σε 19 γλώσσες, στοχεύοντας σε συγκεκριμένα τμήματα της αγοράς, όπως ο μεμονωμένος ταξιδιώτης, οι οικογένειες και τα ζευγάρια. Αντίστοιχα, η ξενοδοχειακή αλυσίδα Hilton δημιούργησε την εφαρμογή «Hilton Honors» μέσω της οποίας προσέφερε στους επισκέπτες έναν εικονικό οδηγό κατά τη διάρκεια της διαμονής τους, που τους παρέχει οδηγίες / συμβουλές και προτάσεις. Οι επισκέπτες της Generation Z, μέσω της εφαρμογής μπορούν να κάνουν check−in, να ελέγξουν τις συνδεδεμένες συσκευές στο δωμάτιό τους, να τη χρησιμοποιήσουν ως κλειδί και να συλλέξουν πόντους που μπορούν να μοιραστούν με φίλους ή να εξαργυρώσουν στο Amazon.
Αναδυόμενοι προορισμοί
Προς αποφυγή του μαζικού τουρισμού και με διάθεση εξερεύνησης, οι ταξιδιώτες ολοένα και περισσότερο επιδιώκουν να επισκεφτούν λιγότερο δημοφιλή σημεία. Αρκεί να αναφέρουμε ότι με βάση στοιχεία της Expedia, κάποιοι από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς (με τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση της ζήτησης) για τους ταξιδιώτες με χώρα προέλευσης τις ΗΠΑ το 2019 (1/1/19 – 15/9/19) στην Ιαπωνία, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία και στη Βραζιλία ήταν «δευτερεύουσες πόλεις» όπως η Οκινάουα (+45%), το Κάλιαρι (+40%), το Πόρτο (+55%) και η Φορταλέζα (+35%).
Το παραπάνω αποδεικνύει ότι τα μη παραδοσιακά τουριστικά «hotspot», έχουν αρχίσει και αναμένεται να συνεχίσουν να συγκεντρώνουν το ταξιδιωτικό ενδιαφέρον παρουσιάζοντας αύξηση της τουριστικής ζήτησης και των αφίξεων, αποτελώντας μια ακόμα τάση που θα παίξει καθοριστικό ρόλο για την συνέχεια του τουρισμού.
Ήδη εναλλακτικοί αναδυόμενοι και δευτερεύοντες προορισμοί αναπτύσσουν εξειδικευμένες στρατηγικές τουρισμού, με ιδιαίτερη έμφαση στην στοχευμένη προβολή και προώθηση, ώστε να κεφαλαιοποιήσουν τα οφέλη από τη συγκεκριμένη τάση, να βελτιώσουν την τοποθέτησή τους και να εδραιωθούν στην παγκόσμια τουριστική αγορά.
Για παράδειγμα ο Οργανισμός Τουρισμού της Νέας Σκωτίας, του Καναδά, είναι μία κρατική επιχείρηση διοικούμενη από τον ιδιωτικό τομέα, που ιδρύθηκε το 2015 με σκοπό την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας και την ενίσχυση της συνεισφοράς της στην οικονομία της περιφέρειας. Η στρατηγική τουρισμού 2018−2023 έχει βασικό στόχο την επίτευξη τουριστικών εσόδων CAD$4 δισ. το 2024.
Τον διπλασιασμό της τουριστικής βιομηχανίας και την αύξηση της συμβολής της στην ανάπτυξη της πόλης έχει θέσει ως στρατηγικό στόχο και η πόλη του Γκέτεμποργκ στην Σουηδία, μέσα από διάφορες δράσεις που συντονίζει η δημοτική επιχείρηση Göteborg & Co, η οποία είναι η μητρική εταιρεία του Συμπλέγματος Τουρισμού, Πολιτισμού & Εκδηλώσεων.
Ασφάλεια και διαχείριση κρίσεων και κορονοϊός
Αρνητικά γεγονότα και κρίσεις, όπως φυσικές καταστροφές, τρομοκρατικές επιθέσεις, επιδημίες, πολιτική και κοινωνική αστάθεια, αλλά και υγειονομικές κρίσεις όπως η τρέχουσα του κορονοϊού, είναι δυστυχώς μια ακόμα συνθήκη που έχει καθοριστικές συνέπειες στην τουριστική ζήτηση και την ταξιδιωτική συμπεριφορά των τουριστών.
Αυτός είναι και ο λόγος που οι προορισμοί θα πρέπει να υιοθετήσουν μια επαρκή επιχειρησιακή ετοιμότητα και κατάλληλους μηχανισμούς στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων, που συμβάλλουν στην ανάκαμψη και στη δημιουργία κλίματος ασφάλειας. Προορισμοί όπως η Ταϊλάνδη, που αντιμετώπισε ζητήματα φυσικών καταστροφών και πολιτικών αναταραχών, η Ιαπωνία, μία σεισμογενής χώρα που επλήγη από πυρηνικό ατύχημα, και η Γαλλία, που αποτέλεσε στόχο τρομοκρατικών επιθέσεων, διαθέτουν επαρκή επιχειρησιακή ετοιμότητα και κατάλληλους μηχανισμούς στον τομέα της διαχείρισης κρίσεων, που συμβάλουν στην ανάκαμψη.
Παράλληλα με αφορμή τον κορονοϊό και την ανάγκη για προστασία αξιοπιστία και προσωποποιημένες εμπειρίες που έφερε στο προσκήνιο, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί του τουρισμού εκτιμάται ότι θα χρειαστεί να προσαρμοστούν σε μία νέα κανονικότητα και πραγματικότητα.
Στις αποτελεσματικές πρακτικές αντιμετώπισης των επιπτώσεων της πανδημίας συγκαταλέγονται σε αρχικό επίπεδο η υποστήριξη της τουριστικής ανάκαμψης με εστίαση στην οικονομική στήριξη και προστασία της απασχόλησης των πληγεισών τουριστικών επιχειρήσεων. Παράλληλα, απαιτούνται πρωτοβουλίες για την πληροφόρηση του κλάδου καθώς και σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα με στόχο τη δημιουργία και εφαρμογή αποτελεσματικών πρωτοκόλλων υγείας και ασφάλειας.
