Σημαντική ελάφρυνση των φορολογικών βαρών που σηκώνουν τα ελληνικά νοικοκυριά και ειδικά σε όσα βρίσκονται στα μεσαία εισοδήματα θα έφερνε μια σύνδεση των φορολογικών συντελεστών και ορίων με τον πληθωρισμό, σύμφωνα με μελέτη που εξέδωσε η μονάδα οικονομικής ανάλυσης και έρευνας της Eurobank, σε μια περίοδο που η κυβέρνηση ετοιμάζει το νέο πακέτο παρεμβάσεων στη φορολογία, το οποίο θα ανακοινωθεί στη ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο.
- Διαβάστε επίσης: Κλειδώνει μετά τον Δεκαπενταύγουστο το «πακέτο» της ΔΕΘ – Παρεμβάσεις 1,5 δισ. ευρώ
Στην μελέτη με τίτλο «Πληθωρισμός και Φορολογική Επιβάρυνση των Νοικοκυριών» εξετάζονται οι επιπτώσεις της μη «τιμαριθμοποίησης» της προοδευτικής φορολογικής κλίμακας που εφαρμόζεται σήμερα στη χώρα μας.
Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά:
Η φορολογική επιβάρυνση των εισοδημάτων από μισθωτές υπηρεσίες, συντάξεις και επιχειρηματική δραστηριότητα, δηλαδή ο αναλογών φόρος ως ποσοστό των αντίστοιχων φορολογούμενων εισοδημάτων, αυξήθηκε, από το 9,9% το 2021, στο 11,1% το 2023. Με βάση τις εκτιμήσεις της μελέτης, το 37% της αύξησης αυτής προήλθε από τη μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας.
Οι επιπτώσεις είναι ακόμη πιο βαριές στα εισοδήματα από μισθωτή εργασία, τα οποία αποτελούν και τη βασική πηγή φορολογικών εσόδων. Για κάθε 5 ευρώ εισοδήματος που δηλώνουν τα φυσικά πρόσωπα, τα 4 από αυτά υπάγονται στην κλίμακα φορολογίας εισοδήματος των μισθωτών, η οποία είναι έντονα προοδευτική: Καθώς τα εισοδήματα των φορολογούμενων αυξάνονται και υπερβαίνουν ορισμένα κατώφλια, φορολογούνται με ολοένα υψηλότερους συντελεστές.
Ειδικότερα, σχεδόν η μισή (47%) αύξηση του αναλογούντος φόρου στα εισοδήματα από μισθωτή εργασία και συντάξεις μεταξύ 2021 και 2023, οφείλεται στη μη τιμαριθμοποίηση, ενώ στα εισοδήματα από επιχειρηματική δραστηριότητα το ποσοστό αυτό φτάνει μόλις το 16%.
Ειδικότερα, η φορολογική επιβάρυνση –δηλαδή ο αναλογών φόρος ως ποσοστό των φορολογούμενων εισοδημάτων– αυξήθηκε κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα (π.μ.) για τα εισοδήματα από επιχειρηματική δραστηριότητα, εκ της οποίας μόνο η 0,1 π.μ. προήλθε από τη μη τιμαριθμοποίηση της κλίμακας.
Αντιθέτως, για τα εισοδήματα από μισθούς, η επίδραση της μη τιμαριθμοποίησης της κλίμακας όχι μόνο εξηγεί στο σύνολό της την αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσής τους κατά 0,9 π.μ., αλλά την υπερβαίνει: Αν δηλαδή η φορολογική κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως, η φορολογική επιβάρυνσή τους θα είχε μειωθεί οριακά.
Γιατί ο πληθωρισμός φουσκώνει τη φορολογία
Το βασικό ζήτημα είναι η κλίμακα φορολογίας εισοδήματος των μισθωτών είναι έντονα προοδευτική. Και έτσι, καθώς τα εισοδήματα των φορολογούμενων αυξάνονται και υπερβαίνουν ορισμένα κατώφλια, φορολογούνται με ολοένα υψηλότερους συντελεστές.
Όπως σημειώνει η μελέτη μία παρενέργεια των προοδευτικών συστημάτων είναι η λεγόμενη «ολίσθηση κλιμακίου», δηλαδή η αυτόματη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των νοικοκυριών, η οποία είναι εντονότερη σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού στο βαθμό στον οποίο η φορολογική κλίμακα δεν τιμαριθμοποιείται.
Τυχόν αυξήσεις στα ονομαστικά εισοδήματα που μπορεί απλώς να αντισταθμίζουν μέρος της απώλειας της αγοραστικής τους δύναμης λόγω της αύξησης του επιπέδου των τιμών, ενδέχεται να οδηγήσουν τους φορολογούμενους σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια αυξάνοντας δυσανάλογα το φόρο που πληρώνουν, ακόμα και αν το πραγματικό τους εισόδημα έχει μειωθεί.
Όμως ακόμα και νοικοκυριά με αμετάβλητες ονομαστικές αποδοχές επηρεάζονται από την ολίσθηση κλιμακίου, καθώς η αγοραστική τους δύναμη μειώνεται, αλλά ο φόρος που τους καταλογίζεται παραμένει ο ίδιος.
Συνεπώς, η μη τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας αποτελεί μια μορφή πληθωριστικού φόρου, η οποία ενισχύει τα φορολογικά έσοδα του Κράτους ενώ παράλληλα μειώνει τη συνολική ζήτηση, συγκρατώντας τις πληθωριστικές πιέσεις.
Το κόστος της τιμαριθμοποίησης
Το ενδεχόμενο τιμαριθμοποίησης των φορολογικών συντελεστών έχει μπει ως σενάριο για το πακέτο των φορολογικών ελαφρύνσεων που θα ανακοινωθούν από τον πρωθυπουργό για το 2026. Όμως όπως είχε γράψει το insider.gr, αυτό το σενάριο βγήκε γρήγορα εκτός κάδρου, καθώς σύμφωνα με πηγές του οικονομικού επιτελείου ένα έκτακτο γεγονός που θα αύξανε σημαντικά τον πληθωρισμό (όπως έγινε το 2022) θα αρκούσε για να εκτροχιάσει όλες τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις της χώρας.
Η μελέτη της Eurobank, όμως, δίνει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα λαμβάνοντας υπόψη και των ευρύτερων αλλαγών που φέρνει μια τιμαριθμοποίηση. Οι αναλυτές της Τράπεζας εκτιμούν πως αν η κλίμακα είχε τιμαριθμοποιηθεί πλήρως, τα φορολογικά έσοδα για το 2023 θα ήταν κατά 9,2% χαμηλότερα, αν η συμπεριφορά των νοικοκυριών παρέμενε αμετάβλητη.
Σύμφωνα όμως με ευρήματα σχετικών μελετών, η μείωση των οριακών φορολογικών συντελεστών οδηγεί σε αύξηση της φορολογικής συμμόρφωσης και μείωση της αδήλωτης εργασίας και της φοροδιαφυγής, προκαλώντας δευτερογενείς επιδράσεις που αντισταθμίζουν μέρος της απώλειας των εσόδων.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις συμπεριφορικές αντιδράσεις, η ανάλυση δείχνει ότι ακόμη και υπό πλήρη τιμαριθμοποίηση, η απώλεια εσόδων φθάνει τα 0,81 δισ. ευρώ το 2023 και σχεδόν €1 δισ. το 2025 ευρώ (περίπου 0,4% του ΑΕΠ), αλλά ακόμη και σε αυτό το σενάριο, το πρωτογενές πλεόνασμα δεν υποχωρεί κάτω από το όριο του 2% του ΑΕΠ.
Με μερική προσαρμογή της κλίμακας ανάλογη με αυτή της Πορτογαλίας, η απώλεια περιορίζεται σε περίπου 0,5 δισ. για το 2023 και 0,6 δισ. για το 2025, δηλαδή 0,22% και 0,20% του ΑΕΠ αντίστοιχα, με το πρωτογενές πλεόνασμα να διατηρείται πάνω από το κρίσιμο όριο του 2,0% του ΑΕΠ.
Οι προτάσεις πολιτικής
Σύμφωνα με τη μελέτη, ορισμένες παρεμβάσεις πολιτικής προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να είναι οι ακόλουθες:
Η πρώτη θα ήταν η θέσπιση ενός αυτόματου μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των ορίων των κλιμακίων. Ένας τέτοιος κανόνας θα παρείχε σταθερότητα και προβλεψιμότητα. αυξάνοντας τη βιωσιμότητα του φορολογικού συστήματος μακροπρόθεσμα. Από την άλλη θα στερείτο ευελιξίας και θα υπαγόρευε αποφάσεις βάσει στοιχείων της προηγούμενων περιόδων, με πιθανές αρνητικές συνέπειες για τη δημοσιονομική ισορροπία.
Εναλλακτικά, μια στοχευμένη τιμαριθμοποίηση μόνο συγκεκριμένων στοιχείων της φορολογικής κλίμακας (όπως το αφορολόγητο ή οι πρώτες δύο κλίμακες) θα επιτύγχανε μερική προστασία των χαμηλότερων εισοδημάτων, διατηρώντας παράλληλα τη δημοσιονομική σταθερότητα. Από την άλλη, θα αγνοούσε το πρόβλημα της υπέρμετρης φορολογικής επιβάρυνσης των μεσαίων και ανώτερων μεσαίων στρωμάτων, με αποτέλεσμα η συνεχιζόμενη διάβρωσή των εισοδημάτων τους να αποθαρρύνει την επιστροφή ή παραμονή στην Ελλάδα εργαζόμενων με υψηλά προσόντα.
Μια ενδιάμεση λύση θα ήταν η θεσμοθέτηση ενός ευέλικτου, προβλεπτικού (forward looking) αλλά σταθερού θεσμικού πλαισίου, το οποίο θα αξιολογεί την αναγκαιότητα και το εύρος της τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας, λαμβάνοντας όμως υπόψη παράγοντες όπως το συνολικό κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό σε ετήσια και πολυετή βάση, οι στόχοι του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος Δημοσιονομικής Στρατηγικής και η εκάστοτε προβλεπόμενη πορεία των φορολογικών εσόδων.
«Η τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας αποτελεί μία μόνο από τις πολλές εναλλακτικές που διαθέτουν οι φορολογικές αρχές για την επίτευξη της δικαιότερης κατανομής των φορολογικών βαρών, την αύξηση της δηλωθείσας απασχόλησης, την ενθάρρυνση της αποταμίευσης, την ενίσχυση των επενδύσεων και την προέλκυση και διατήρηση ανθρώπινου δυναμικού υψηλής παραγωγικότητας, εξασφαλίζοντας όμως παράλληλα την απαρέγκλιτη επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων και τη διατήρηση της δημοσιονομικής σταθερότητας», σημειώνει η μελέτη.
Σε κάθε περίπτωση, οι οικονομολόγοι της Eurobank θεωρούν τις «παραπάνω προτάσεις προτιμητέες έναντι παρεμβάσεων στην έμμεση φορολογία, διότι είναι πιο συμβατές με το επιδιωκόμενο παραγωγικό πρότυπο της ελληνικής οικονομίας και την ευθυγράμμιση των κινήτρων προς αυτή την κατεύθυνση, ήτοι την ενίσχυση της μισθωτής εργασίας και την ενθάρρυνση της αποταμίευσης έναντι της κατανάλωσης».
