Συνήθως στα άρθρα μας στο insider αναλύουμε τα προβλήματα που εντοπίζονται στον αγροτικό τομέα, ενώ ελάχιστες προτάσεις γράφονται από «ειδικούς». Για να ξεφύγουμε λοιπόν από τη συνηθισμένη αρθρογραφία, ας δούμε και μερικές προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα, αλλά και την εμπειρία μετά από τη δραστηριότητα μας στο γεωργοκτηνοτροφικό τομέα.
Ο ελληνικός αγροτικός τομέας, ιστορικά θεμέλιος λίθος της κοινωνικής συνοχής και της οικονομικής δραστηριότητας στην περιφέρεια, διέρχεται σήμερα τη σημαντικότερη υπαρξιακή κρίση της σύγχρονης ιστορίας του.
Το φαινόμενο φαίνεται πως δεν είναι μόνο ελληνικό, ωστόσο εμείς θα εστιάσουμε στα του οίκου μας. Η συγκυρία της κλιματικής κατάρρευσης, όπως αυτή αποτυπώθηκε με δραματικό τρόπο στα φαινόμενα τύπου Daniel και Elias, σε συνδυασμό με τη γεωπολιτική αστάθεια που εκτοξεύει το κόστος παραγωγής, τη χρόνια διαρθρωτική αδυναμία του μικρού και κατακερματισμένου κλήρου, αλλά και τις πρόσφατες αντιδράσεις για τις γεωργικές ενισχύσεις, διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό περιβάλλον αβεβαιότητας.
Η παρούσα πρόταση, η οποία συντάχθηκε αντλώντας δεδομένα από εκτενείς μελέτες φορέων και θεσμικών εταίρων, έως και πληροφορίες από άρθρα αναλυτών στα γεωργικά θέματα, δεν περιορίζεται σε μια απλή παράθεση διαπιστώσεων. Αντιθέτως, παρουσιάζει ένα σχέδιο δομικών μεταρρυθμίσεων που εκτείνεται πέραν των συμβατικών παρεμβάσεων, στοχεύοντας στο ριζικό μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου από την εξάρτηση των επιδοτήσεων στην παραγωγή εμπορεύσιμης αξίας.
Η ανάλυση που ακολουθεί καταδεικνύει ότι η επιβίωση της ελληνικής γεωργίας δεν είναι απλώς θέμα δημοσιονομικής ενίσχυσης, αλλά ζήτημα στρατηγικού επανασχεδιασμού. Τα δεδομένα υποδεικνύουν ότι η αξία της αγροτικής παραγωγής, η οποία το 2023 ξεπέρασε τα 12 δισ. ευρώ, παρουσιάζει ανησυχητικά σημάδια στασιμότητας ή και ύφεσης σε πραγματικούς όρους, εάν ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός του κόστους εισροών.
Παράλληλα, η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, με τον μέσο όρο ηλικίας να ξεπερνά κατά πολύ τα 50 έτη και λίγο περισσότερο από το 10% των αρχηγών εκμεταλλεύσεων να είναι κάτω των 40 ετών, απειλεί με ερημοποίηση την ελληνική ύπαιθρο.
Το προτεινόμενο σχέδιο δράσης, βασίζεται σε πυλώνες που αλληλεπιδρούν: 1. την ασφαλιστική μεταρρύθμιση 2. την ενεργειακή αυτονομία 3. τον συνεργατισμό νέας γενιάς 4. την ψηφιακή μετάβαση και την εξωστρέφεια. Ας αναπτύξουμε αυτούς τους 4 πυλώνες.
1. Ολιστική Μεταρρύθμιση του Συστήματος Διαχείρισης Κινδύνων και Ασφάλισης
Η κλιματική αλλαγή έχει μεταβάλει ριζικά το προφίλ κινδύνου της ελληνικής γεωργίας, καθιστώντας το υφιστάμενο μοντέλο του ΕΛΓΑ μη βιώσιμο και μάλλον ανεπαρκές. Η καταβολή αποζημιώσεων κατά την πενταετία 2019-2024, φαίνεται πως υπερβαίνει κατά πολύ τις εισφορές των παραγωγών και αυτός ήταν και ένας λόγος για τον οποίο αυξήθηκαν αυτές.
Όλο αυτό καταδεικνύει την ανάγκη μετάβασης σε ένα νέο μοντέλο χρηματοδότησης και διαχείρισης. Η πρόταση για το μέλλον της αγροτικής ασφάλισης δεν αφορά μόνο την ταμειακή διαχείριση, αλλά τη δημιουργία μιας κουλτούρας ενεργητικής προστασίας.
1.1 Το Μοντέλο των Τριών Πυλώνων Ασφάλισης
Ο πρώτος πυλώνας διατηρεί τον δημόσιο και υποχρεωτικό χαρακτήρα του ΕΛΓΑ, λειτουργώντας ως δίχτυ κοινωνικής ασφαλείας για καταστροφικούς κινδύνους μαζικής κλίμακας, όπως οι πλημμύρες, οι παγετοί και οι καύσωνες. Η μεταρρύθμιση σε αυτό το επίπεδο εστιάζει στην ψηφιοποίηση των διαδικασιών, με την εισαγωγή συστημάτων τηλεπισκόπησης για την άμεση εκτίμηση των ζημιών, μειώνοντας τον χρόνο αναμονής και το διοικητικό κόστος.
Ο δεύτερος πυλώνας θα εισάγει την έννοια της προαιρετικής αλλά επιδοτούμενης ασφάλισης για ειδικότερους κινδύνους που δεν καλύπτονται από τον βασικό κανονισμό ή αφορούν ζημιές μικρότερης έντασης. Σε αυτό το επίπεδο, προτείνεται η σύμπραξη με τον ιδιωτικό ασφαλιστικό τομέα. Το κράτος, αντί να λειτουργεί ως αποκλειστικός πάροχος, αναλαμβάνει ρόλο εγγυητή και χρηματοδότη μέρους του ασφαλίστρου, επιτρέποντας στις ιδιωτικές εταιρείες να αναπτύξουν προγράμματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες συγκεκριμένων καλλιεργειών. Μέχρι και σήμερα ο αγροτικός τομέας είναι ιδιαίτερα επισφαλής και ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες αδυνατούν να αναλάβουν ένα τέτοιο κίνδυνο. Η δημιουργία ενός τέτοιου πλαισίου απαιτεί ξεκάθαρους κανόνες ανταγωνισμού και διασφάλιση ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν θα επιλέγουν μόνο τους "χαμηλού κινδύνου" πελάτες, αφήνοντας τις ευπαθείς περιοχές αποκλειστικά στο δημόσιο σύστημα.
Ο τρίτος πυλώνας αφορά την καθαρά ιδιωτική ασφάλιση υπεραξίας και εισοδήματος. Απευθύνεται κυρίως σε δυναμικές, υψηλής τεχνολογίας εκμεταλλεύσεις (π.χ. υδροπονικά θερμοκήπια, μονάδες μεταποίησης, κ.λπ.) που απαιτούν εξειδικευμένα χρηματοοικονομικά προϊόντα για την κάλυψη επιχειρηματικών κινδύνων, όπως η διακύμανση των τιμών αγοράς ή η απώλεια συμβολαίων. Η ανάπτυξη αυτού του πυλώνα προϋποθέτει την ύπαρξη αξιόπιστων δεδομένων παραγωγής και οικονομικών στοιχείων, τα οποία μπορούν να προκύψουν ενδεχομένως μέσω της ψηφιακής γεωργίας.
1.2. Ενεργητική Προστασία και Πρόληψη
Η μετάβαση από την εκ των υστέρων αποζημίωση στην εκ των προτέρων πρόληψη πρέπει να είναι στόχος. Προς το παρόν προκηρύσσονται προγράμματα του ΕΛΓΑ που επιδοτούν αντιχαλαζιακά δίχτυα, συστήματα αντιπαγετικής προστασίας ή και άλλες τέτοιες δαπάνες, οι οποίες όμως δεν έχουν ευρύ φάσμα προστασίας καλλιεργειών.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο οφείλει να συνδέσει το ύψος του ασφαλίστρου με τα μέτρα προστασίας που λαμβάνει ο παραγωγός. Η δημιουργία ενός «Πιστοποιητικού Επικινδυνότητας» για κάθε αγροτική εκμετάλλευση θα επιτρέψει την παραμετροποίηση των εισφορών. Παραγωγοί που θα έχουν αυτό το πιστοποιητικό θα επιβραβεύονται με μειωμένα ασφάλιστρα, ενώ μπορούν να παρέχονται ισχυρά κίνητρα μέσω των Σχεδίων Βελτίωσης για την εγκατάσταση τέτοιων υποδομών. Η μελέτη του ΙΟΒΕ για την κλιματική αλλαγή υπογραμμίζει ότι η πρόληψη είναι οικονομικά αποδοτικότερη από την αποκατάσταση των ζημιών, ειδικά σε καλλιέργειες υψηλής αξίας.
1.3. Ψηφιακός Εκσυγχρονισμός και Διαφάνεια
Η γραφειοκρατία και οι καθυστερήσεις στις εκτιμήσεις αποτελούν χρόνιες παθογένειες του συστήματος. Μία πλήρης μεταρρύθμιση απαιτεί την ολοκλήρωση του ψηφιακού μετασχηματισμού του ΕΛΓΑ, με την ανάπτυξη βάσεων δεδομένων που θα διασυνδέσουν το ΟΣΔΕ, τις μετεωρολογικές προβλέψεις και τα ιστορικά δεδομένα ζημιών.
Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση αυτών των δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε ακριβέστερα αναλογιστικά μοντέλα και δικαιότερη κατανομή των βαρών.
Η πρόταση για την ασφάλιση καλλιεργειών συνοψίζεται στον παρακάτω πίνακα:
2. Θεσμική Θωράκιση Συνεργατισμού και Οικονομίες Κλίμακας
Η παθογένεια του μικρού και πολυτεμαχισμένου κλήρου στην Ελλάδα, όπου η μέση εκμετάλλευση είναι σημαντικά μικρότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, καθιστά αδύνατη την επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Η απάντηση σε αυτό το διαρθρωτικό πρόβλημα δεν μπορεί να είναι άλλη από την ενίσχυση της συνεργατικότητας, όχι απλά ως ιδεολόγημα, αλλά ως επιχειρηματική αναγκαιότητα.
2.1. Φορολογικά Κίνητρα και Συμβολαιακή Γεωργία
Η εφαρμογή της μείωσης του φόρου εισοδήματος κατά 50% για τους αγρότες που διαθέτουν το 75% της παραγωγής τους μέσω συνεταιρισμών ή συμβολαιακής γεωργίας αποτελεί το ισχυρότερο κίνητρο που έχει δοθεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Ωστόσο, για να αποδώσει καρπούς, απαιτείται σταθερότητα και επέκταση του μέτρου. Κατά τη γνώμη μου, για να ενισχυθεί αυτή η πρόταση, θα έπρεπε να περιλαμβάνει δεσμεύσεις του ωφελούμενου για τουλάχιστον μία 7ετία ή και περισσότερο, παραμονής σε σχήματα συνεργατικά, ώστε να δημιουργηθεί αίσθημα ασφάλειας για μακροχρόνιες συνεργασίες με μεγαλύτερη αξιοπιστία.
2.2. Επαγγελματική Διοίκηση και Εξυγίανση
Η ιστορία των ελληνικών συνεταιρισμών είναι γεμάτη από παραδείγματα κακοδιαχείρισης. Η νέα στρατηγική επιβάλλει την αποκομματικοποίηση και την επαγγελματική διοίκηση των συνεταιριστικών οργανώσεων. Προτείνεται η θέσπιση προγραμμάτων επιδότησης για την πρόσληψη εξειδικευμένων στελεχών (CEO, Marketing Managers, Γεωπόνους) από τους συνεταιρισμούς, ώστε η διοίκηση να ασκείται με τεχνοκρατικά κριτήρια και όχι ερασιτεχνικά. Αυτές ωστόσο οι προσλήψεις θα πρέπει να δικαιολογούνται και να είναι ουσιαστικές και όχι μόνο στα «χαρτιά», ώστε τελικά να τυγχάνουν επιδότησης.
Παράλληλα, είναι επιτακτική η ανάγκη για ένα οριστικό ξεκαθάρισμα του τοπίου με τους ανενεργούς συνεταιρισμούς. Η δυνατότητα απορρόφησης των αδρανών σχημάτων από υγιείς συνεταιρισμούς, όπως προβλέπεται θεσμικά, πρέπει να συνοδευτεί από κίνητρα για την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας τους (αποθήκες, ψυγεία, σιλό, κλπ), η οποία συχνά ρημάζει αναξιοποίητη.
2.3. Ψηφιακός Συνεργατισμός και Διαμοιρασμός Δεδομένων
Στην εποχή των δεδομένων, ο συνεργατισμός πρέπει να επεκταθεί και στην ψηφιακή σφαίρα. Η δημιουργία «Ψηφιακών Συνεταιρισμών» ή κόμβων δεδομένων (Data Hubs), όπου τα μέλη θα μοιράζονται δεδομένα καλλιέργειας, καιρικές προβλέψεις και πληροφορίες αγοράς, μπορεί να οδηγήσει σε βελτιστοποίηση της παραγωγής.
Η κοινή χρήση μηχανολογικού εξοπλισμού μέσω ψηφιακών πλατφορμών διαμοιρασμού μπορεί να μειώσει δραστικά το πάγιο κόστος των μεμονωμένων παραγωγών. Το Μητρώο Αγροτικών Συνεταιρισμών πρέπει να λειτουργεί ως δυναμική βάση δεδομένων που θα πιστοποιεί, τελικά, την ενεργή δράση και την οικονομική υγεία των οργανώσεων.
Γενικότερα ο τρόπος λειτουργίας των συνεταιρισμών πρέπει να αλλάξει οριζόντια αλλά και κάθετα.
3. Διαχείριση Γης: Το Στοίχημα της «Τράπεζας Γης»
Η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η γήρανση του πληθυσμού οδηγούν σε αύξηση των γαιών που μένουν ακαλλιέργητες και γενικότερα αναξιοποίητες, ενώ ταυτόχρονα οι νέοι αγρότες δυσκολεύονται να βρουν καλλιεργήσιμη γη. Η δημιουργία ενός μηχανισμού «Τράπεζας Γης» προβάλλει ως αναγκαία μεταρρύθμιση.
3.1. Λειτουργία και Στόχοι της Τράπεζας Γης
Ο φορέας αυτός θα λειτουργεί ως ενδιάμεσος, μισθώνοντας ή αγοράζοντας γη από ιδιοκτήτες που δεν την καλλιεργούν (ηλικιωμένους, κληρονόμους σε αστικά κέντρα) και διαθέτοντάς την στη συνέχεια σε νέους αγρότες και συνεταιριστικά σχήματα με μακροχρόνια συμβόλαια. Υπάρχουν ήδη τέτοιες προτάσεις από τον τραπεζικό τομέα, αναγνωρίζοντας ότι η πρόσβαση στη γη είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη.
Για να επιτύχει αυτό το εγχείρημα, απαιτούνται κίνητρα εξόδου για τους ηλικιωμένους αγρότες, όπως η παροχή ενός εφάπαξ ποσού ή προσαύξησης στη σύνταξη, με αντάλλαγμα την παραχώρηση των δικαιωμάτων χρήσης της γης τους στην Τράπεζα Γης για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα. Κίνητρα μπορούν να δοθούν και στους ετεροεπαγγελματίες που αφήνουν τη γη τους αναξιοποίητη.
3.2. Προστασία Γεωργικής Γης και Χρήσεις Γης
Υπάρχουν πολλές αντιδράσεις και φωνές που αναφέρουν άναρχη χωροθέτηση φωτοβολταϊκών πάρκων σε γη υψηλής παραγωγικότητας, η οποία τελικά απειλεί την παραγωγική βάση της χώρας. Η στρατηγική της πολιτείας πρέπει να περιλαμβάνει αυστηρότερο χωροταξικό σχεδιασμό που θα προστατεύει τις γόνιμες εκτάσεις, κατευθύνοντας τις εγκαταστάσεις ΑΠΕ σε άγονες ή υποβαθμισμένες περιοχές, ή προκρίνοντας τη λύση των αγροβολταϊκών που επιτρέπουν τη διπλή χρήση γης. Για αυτά τα αγροτικά φωτοβολταϊκά (Agrivoltaics) είχαμε αναφερθεί και στο παρελθόν στο insider.
4. Ενεργειακή Μετάβαση και Κυκλική Οικονομία
Η εκτόξευση του ενεργειακού κόστους αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες μείωσης του αγροτικού εισοδήματος. Η απάντηση βρίσκεται στην ενεργειακή αυτονομία και την αξιοποίηση των παραπροϊόντων.
4.1. Αγροβολταϊκά και Net-Metering
Η τεχνολογία των αγροβολταϊκών (Agrivoltaics) επιτρέπει την ταυτόχρονη παραγωγή αγροτικών προϊόντων και ενέργειας στον ίδιο χώρο. Τα φωτοβολταϊκά πάνελ τοποθετούνται σε ύψος, παρέχοντας σκίαση και προστασία στις καλλιέργειες από ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ παράλληλα παράγουν ηλεκτρισμό. Η νομοθετική ρύθμιση για εγκατάσταση σταθμών έως 50kW από επαγγελματίες αγρότες με επιδότηση 30% είναι θετική, αλλά οι περιορισμοί στην έγχυση ενέργειας και τα χαμηλά όρια ισχύος έχουν προκαλέσει αντιδράσεις.
Η πρόταση περιλαμβάνει την αύξηση των ορίων ισχύος για τον ενεργειακό συμψηφισμό (Net-Metering) και την άρση των περιορισμών έγχυσης, ώστε οι αγρότες να μπορούν να καλύπτουν πλήρως τις ενεργειακές τους ανάγκες (ειδικά για την άρδευση) και να αποκτούν συμπληρωματικό εισόδημα. Ίσως και λύσεις επιδότησης σταθμών παραγωγής ενέργειας και αποθήκευσης αυτής, θα βοηθούσαν στη μείωση του κόστους παραγωγής.
4.2. Βιοαέριο και Βιομεθάνιο: Η Κρυμμένη Ενέργεια
Η κτηνοτροφία παράγει τεράστιες ποσότητες αποβλήτων που σήμερα αποτελούν περιβαλλοντικό πρόβλημα. Η αξιοποίησή τους για την παραγωγή βιοαερίου μέσω αναερόβιας χώνευσης μετατρέπει το πρόβλημα σε λύση. Η στρατηγική πρέπει να εστιάσει στην απλούστευση της αδειοδότησης για μικρές μονάδες βιοαερίου εντός των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων και στην παροχή κινήτρων για την αναβάθμιση του βιοαερίου σε βιομεθάνιο, το οποίο μπορεί να εγχυθεί στο δίκτυο φυσικού αερίου.
Παράλληλα, το υποπροϊόν της διαδικασίας (χώνεμα) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υψηλής ποιότητας οργανικό λίπασμα, μειώνοντας την εξάρτηση από εισαγόμενα χημικά λιπάσματα και κλείνοντας τον κύκλο της οικονομίας.
4.3. Γεωθερμία: Το Ανεκμετάλλευτο Πλεονέκτημα
Η Ελλάδα διαθέτει πλούσιο γεωθερμικό δυναμικό, το οποίο παραμένει αναξιοποίητο στον γεωργικό τομέα. Η χρήση γεωθερμικής ενέργειας για τη θέρμανση θερμοκηπίων μπορεί να μειώσει το κόστος θέρμανσης σημαντικά, καθιστώντας τα ελληνικά προϊόντα ανταγωνιστικά στις αγορές, κυρίως, της Βόρειας Ευρώπης κατά τους χειμερινούς μήνες.
Αυτό απαιτεί ένα σταθερό επενδυτικό πλαίσιο που θα προσελκύσει κεφάλαια για γεωθερμικά θερμοκήπια, ξεπερνώντας τις αστοχίες του παρελθόντος.
5. Υδάτινοι Πόροι: Διαχείριση της Σπανιότητας
Η γεωργία καταναλώνει πάνω από το 80% των υδάτινων πόρων της χώρας σύμφωνα με μελέτες. Η λειψυδρία δεν είναι πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά καθημερινή πραγματικότητα και μελλοντικός εφιάλτης.
5.1. Εκσυγχρονισμός Υποδομών
Έμφαση πρέπει να δοθεί στην αντικατάσταση των ανοιχτών δικτύων (όπου οι απώλειες λόγω εξάτμισης και διαρροών είναι τεράστιες) με κλειστά, υπόγεια δίκτυα. Η ενσωμάτωση «έξυπνων» συστημάτων τηλεμετρίας και ελέγχου θα επιτρέψει την ακριβή παρακολούθηση της κατανάλωσης και τον άμεσο εντοπισμό βλαβών.
5.2. Επαναχρησιμοποίηση Επεξεργασμένων Λυμάτων
Η περίπτωση της Λαμίας, όπου τα επεξεργασμένα λύματα του βιολογικού καθαρισμού χρησιμοποιούνται για την άρδευση καλλιεργειών, αποτελεί πρότυπο προς μίμηση. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος προωθεί την επέκταση αυτής της πρακτικής σε όλη τη χώρα, παρέχοντας δωρεάν νερό στους αγρότες σε πρώτη φάση. Αυτό απαιτεί αυστηρούς ελέγχους ποιότητας και επενδύσεις σε υποδομές τριτοβάθμιας επεξεργασίας.
5.3. Μεταρρύθμιση Τιμολόγησης Νερού
Η εποπτεία της τιμολόγησης του ύδατος από τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) σηματοδοτεί μια νέα εποχή. Η μετάβαση σε ογκομετρική χρέωση (πληρωμή ανά κυβικό μέτρο και όχι ανά στρέμμα ή ώρα) είναι απαραίτητη για την εξοικονόμηση ύδατος και ταυτόχρονα δημιουργεί έναν φραγμό σε αυτούς που σπαταλούν νερό χωρίς νόημα. Όλοι έχουμε συναντήσει να ποτίζονται δρόμο το καλοκαίρι. Η τιμολόγηση πρέπει να είναι κλιμακωτή, προστατεύοντας τη βιωσιμότητα των μικρών παραγωγών και αποθαρρύνοντας ταυτόχρονα τη σπατάλη νερού.
5.4 Επιδότηση επενδύσεων από το ΠΑΑ (Σχέδια Βελτίωσης)
Η επιδότηση επενδύσεων για την εξοικονόμηση ύδατος, με ποσοστά που θα υπερβαίνουν το 70%, καθίσταται πλέον εθνική ανάγκη και όχι απλή επιλογή. Η κατασκευή μικρών ταμιευτήρων, η εγκατάσταση σύγχρονων συστημάτων στάγδην άρδευσης και ο εκσυγχρονισμός των δικτύων πρέπει να ενταχθούν σε προγράμματα άμεσης υλοποίησης (fast-track), χωρίς τις γνωστές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις.
Είναι αδιανόητο να παρακολουθούμε τεράστιες ποσότητες γλυκού νερού να χάνονται ανεκμετάλλευτες στη θάλασσα, την ώρα που ο Θεσσαλικό κάμπος (και όχι μόνο…) διψάει. Ας αναλογιστούμε μόνο πόσο διαφορετική θα ήταν η εικόνα της υδάτινης ασφάλειας της χώρας, αν είχαν ήδη αξιοποιηθεί τα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) για τη δημιουργία χιλιάδων μικρών ταμιευτήρων σε κάθε γωνιά της ελληνικής υπαίθρου.
5.5 Κατασκευή μεγάλων φραγμάτων
Η κατασκευή μεγάλων φραγμάτων και ταμιευτήρων δεν αποτελεί απλώς τεχνική υποδομή, αλλά τον βασικότερο μοχλό μείωσης του κόστους παραγωγής και αύξησης της ανταγωνιστικότητας.
- Το Οικονομικό Όφελος: Σήμερα, τεράστιο μέρος της άρδευσης βασίζεται σε ιδιωτικές γεωτρήσεις μεγάλου βάθους, με το κόστος άρδευσης να εκτοξεύεται στα 130–160 €/στρέμμα λόγω της υψηλής κατανάλωσης ενέργειας για άντληση. Αντίθετα, η χρήση επιφανειακών υδάτων από συλλογικά δίκτυα φραγμάτων μπορεί να μειώσει το κόστος αυτό στα 16–20 €/στρέμμα, προσφέροντας μια τεράστια οικονομική ανάσα στον παραγωγό και καθιστώντας τις καλλιέργειες βιώσιμες.
- Περιβαλλοντικό Αποτύπωμα: Πέραν του οικονομικού οφέλους, τα φράγματα επιτρέπουν τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, ενώ λειτουργούν και ως αντιπλημμυρικά έργα, συγκρατώντας τις ροές κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων.
6. Τεχνολογικός Μετασχηματισμός και Καινοτομία
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του πρωτογενούς τομέα δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά μονόδρομο για τη μείωση του κόστους παραγωγής και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας. Οι παρακάτω προτάσεις στοχεύουν στην κάλυψη του ψηφιακού χάσματος και στην εισαγωγή καινοτομιών αιχμής.
6.1. Νομοθετικό Πλαίσιο για Drones
Ενώ η τεχνολογία των γεωργικών drones για ψεκασμούς ακριβείας είναι ώριμη και προσφέρει τεράστια οφέλη (μείωση φυτοφαρμάκων, προστασία χρήστη, εφαρμογή σε δύσβατα εδάφη), το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα και την ΕΕ παραμένει ασαφές και περιοριστικό, εξομοιώνοντας τα drones με τους αεροψεκασμούς ελικοπτέρων.
Θα πρέπει να θεσπιστεί ένα ρυθμιστικό πλαίσιο δοκιμών που θα επιτρέπει τη νόμιμη χρήση ψεκαστικών drones υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και εποπτεία. Πρέπει τελικά να επιτραπεί η πιστοποιημένη χρήση drones για φυτοπροστασία και λίπανση, μειώνοντας τη χρήση χημικών και το κόστος εφαρμογής, ενώ παράλληλα θα ανοίξει η αγορά για νέες υπηρεσίες «Agri-Drone as a Service» από πιστοποιημένους χειριστές.
6.2. Εθνική Ψηφιακή Υποδομή «Γεωργία με Ευφυΐα»
Το έργο «Γεωργία με Ευφυΐα» που υλοποιείται (εγκατάσταση 3.000 σταθμών δεδομένων) είναι θετικό, αλλά υπάρχει κίνδυνος τα δεδομένα να μην φτάνουν εύχρηστα και τελικά κατανοητά στον παραγωγό.
Θα πρέπει να διασφαλιστεί η ανοιχτή πρόσβαση (open data) στα δεδομένα που συλλέγονται από την εθνική υποδομή για όλους τους αγρότες και τους γεωργικούς συμβούλους, μέσω μιας ενιαίας, φιλικής εφαρμογής στο κινητό.
Ο κάθε παραγωγός θα πρέπει να λαμβάνει εξατομικευμένες προειδοποιήσεις για ασθένειες και ανάγκες άρδευσης στο κινητό του, χωρίς να χρειάζεται να πληρώνει ακριβό εξοπλισμό, αξιοποιώντας την επένδυση του Ταμείου Ανάκαμψης.
6.3. Περιφερειακοί Κόμβοι Καινοτομίας
Η επιτυχία του Ευρωπαϊκού Κόμβου Ψηφιακής Καινοτομίας #DigiAgriFood στη Βόρεια Ελλάδα ίσως μας δείχνει τον δρόμο.
Δημιουργία αντίστοιχων Κόμβων Καινοτομίας σε όλες τις κύριες αγροτικές περιφέρειες (π.χ. Θεσσαλία, Κρήτη, Πελοπόννησος) ίσως θα ήταν μια καλή πρόταση. Οι κόμβοι αυτοί θα λειτουργούν ως «One-Stop-Shop» όπου νεοφυείς επιχειρήσεις (startups) θα συνεργάζονται με συνεταιρισμούς για την πιλοτική εφαρμογή νέων τεχνολογιών στο χωράφι.
Ο Στόχος; Η διασύνδεση της έρευνας των πανεπιστημίων με την παραγωγή και η υποστήριξη του ελληνικού οικοσυστήματος AgriTech startups που σήμερα αναζητά πεδίο εφαρμογής.
6.4. ΕΛΓΑ και Παραμετρική Ασφάλιση
Η καθυστέρηση στις αποζημιώσεις του ΕΛΓΑ οφείλεται εν μέρει στην ανάγκη επιτόπιων ελέγχων.
Η Πρόταση; Εισαγωγή πιλοτικών προγραμμάτων Παραμετρικής Ασφάλισης (Parametric Insurance). Πρόκειται για ασφαλιστικά προϊόντα που αποζημιώνουν αυτόματα όταν ένας δείκτης (π.χ. θερμοκρασία, ύψος βροχής, δεδομένα δορυφόρου) ξεπεράσει ένα όριο, χωρίς να απαιτείται επίσκεψη εκτιμητή.
Κάτι τέτοιο θα προσέφερε άμεση ρευστότητα στον παραγωγό εντός ημερών από το συμβάν, μειώνοντας το διαχειριστικό κόστος του ασφαλιστικού φορέα και την αβεβαιότητα του αγρότη.
7. Ανθρώπινο Κεφάλαιο: Επένδυση στη Γνώση και τη Νέα Γενιά
Το δημογραφικό είναι ίσως η μεγαλύτερη απειλή. Η ανανέωση του πληθυσμού απαιτεί τολμηρά μέτρα.
7.1. Εκπαίδευση και Κατάρτιση
Η αναβίωση της αγροτικής εκπαίδευσης είναι μονόδρομος. Προτείνεται η ίδρυση σύγχρονων Γεωργικών Σχολών και η αναβάθμιση των ΕΠΑΣ Μαθητείας της ΔΥΠΑ σε ειδικότητες αιχμής (π.χ. Αγροτικής Οικονομίας, Τεχνίτης Θερμοκηπίων, Γαλακτοκομίας και λοιπών αγροτικών ειδικοτήτων).
Η θέσπιση «Άδειας Ασκήσεως Αγροτικού Επαγγέλματος», συνδεδεμένης με πιστοποιημένη κατάρτιση, θα αναβαθμίσει το κύρος του επαγγέλματος. Μπορεί να ζητάμε εκπαίδευση και κατάρτιση για τους αγρότες μας, ωστόσο τις περισσότερες φορές αυτή γίνεται μόνο για τη διασφάλιση τυπικών κριτηρίων για συγκεκριμένα προγράμματα, χωρίς να προβλέπεται ουσιαστική πρακτική άσκηση.
7.2. Κίνητρα για Νέους Αγρότες
Τα προγράμματα Νέων Αγροτών πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτα και γενναιόδωρα. Η αύξηση του πριμ πρώτης εγκατάστασης έως τα 44.000 ευρώ είναι θετική (το πριμ πρώτης εγκατάστασης θα μπορούσε να είναι και μεγαλύτερο πλέον, λόγω της εγκατάλειψης της υπαίθρου), αλλά πρέπει να συνοδεύεται από ουσιαστική συμβουλευτική υποστήριξη και φορολογικές ελαφρύνσεις για τα πρώτα κρίσιμα χρόνια λειτουργίας, ειδικά σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές.
8. Κτηνοτροφία: Σχέδιο Διάσωσης και Ανάπτυξης
Ο κλάδος της κτηνοτροφίας, και δη της αιγοπροβατοτροφίας, βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα λόγω του κόστους ζωοτροφών και των ζωονόσων.
8.1. Γενετική Βελτίωση και Υγεία
Η απώλεια γενετικού υλικού λόγω καταστροφών και ασθενειών είναι πλήγμα για τη βιοποικιλότητα και την παραγωγή. Απαιτείται ένα εθνικό σχέδιο γενετικής βελτίωσης και διάσωσης αυτόχθονων φυλών, με τη δημιουργία τραπεζών γενετικού υλικού και την ενίσχυση της έρευνας. Η αντιμετώπιση των ζωονόσων απαιτεί ενίσχυση των κτηνιατρικών υπηρεσιών και αυστηρότερους ελέγχους στις εισαγωγές ζώων.
8.2. Στήριξη Εισοδήματος και Ρευστότητα
Η ρύθμιση των «κόκκινων δανείων» των κτηνοτρόφων, που συχνά εμποδίζει την πρόσβαση σε ρευστότητα, είναι επιτακτική. Οι προτάσεις του ΣΕΚ για την αναθεώρηση της ΚΑΠ περιλαμβάνουν την αύξηση των συνδεδεμένων ενισχύσεων και την ειδική μέριμνα για τους κτηνοτρόφους ορεινών περιοχών, ώστε να αντισταθμιστεί το αυξημένο κόστος παραγωγής και μάλλον αυτές οι προτάσεις είναι προς την σωστή κατεύθυνση.
9. Εξωστρέφεια και Διασύνδεση με τον Τουρισμό
9.1. Εθνική Στρατηγική Branding
Η δημιουργία ενός ισχυρού εθνικού brand για τα αγροδιατροφικά προϊόντα απαιτεί συντονισμό.
9.2. Αγροδιατροφή και Τουρισμός
Η διασύνδεση του πρωτογενούς με τον τριτογενή τομέα είναι το «ιερό δισκοπότηρο» της ελληνικής οικονομίας. Στη χώρα μας η διασύνδεση αυτή είναι σχεδόν ανύπαρκτη ή σε πολύ μικρά ποσοστά. Φορείς προτείνουν συγκεκριμένα μέτρα, όπως την πιστοποίηση ξενοδοχείων, εστιατορίων και λοιπών εταιρειών εστίασης που χρησιμοποιούν τοπικά προϊόντα, και την ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού και του αγροτουρισμού μέσω ειδικών προγραμμάτων voucher και επενδυτικών κινήτρων. Αυτό θα δημιουργήσει μια εσωτερική αγορά υψηλής αξίας και λειτουργεί ως πρεσβευτής των ελληνικών προϊόντων στους ξένους επισκέπτες.
Η υλοποίηση μιας τέτοιας πρότασης απαιτεί πολιτική βούληση, διακομματική συναίνεση και, κυρίως, τη ενεργό συμμετοχή του αγροτικού κόσμου. Δεν πρόκειται για έναν κατάλογο ευχολογίων, αλλά για ένα οδικό χάρτη επιβίωσης και ανάπτυξης. Η μετάβαση από την ανασφάλεια στη βιωσιμότητα περνάει μέσα από την τεχνολογία, τη συνεργασία και την ποιότητα. Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει την κρίση σε ευκαιρία, αναδεικνύοντας τον αγροδιατροφικό τομέα σε πυλώνα καινοτομίας και εξωστρέφειας για τις επόμενες δεκαετίες.
