Ροή
Θα μπορούσε κανείς με ασφάλεια, να κατηγορήσει τα φωσφορούχα λιπάσματα ότι έχουν μεγάλο μέρος ευθύνης για την διατροφική κρίση που ζούμε. Κι αυτό, γιατί ήταν το πρώτο λίπασμα που ξεκίνησε την ανοδική του πορεία στις παγκόσμιες αγορές. Στο insider.gr, είχαμε εγκαίρως εντοπίσει τόσο το πρόβλημα, όσο και τους περιορισμούς στην παγκόσμια προσφορά. Τα υπόλοιπα λιπάσματα, αζωτούχα και καλιούχα, ακολούθησαν τις τρελές κούρσες ανόδου, κυρίως λόγω των ανωμαλιών στην αγορά ενέργειας και των γεωπολιτικών εξελίξεων του 2022.
Από το άρθρο εκείνο, αξίζει να κρατήσουμε ότι χωρίς φώσφορο δεν υπάρχει ζωή σε φυτά, ζώα και ανθρώπους, ότι τα γνωστά αποθέματα φωσφόρου βρίσκονται σε χώρες με πολλά και ποικίλα προβλήματα, ότι η επεξεργασία του προϊόντος σήμερα δεν πληροί τις σύγχρονες απαιτήσεις.
Στο ενδιάμεσο προέκυψαν νέα δεδομένα. Με την μεγάλη στροφή που συντελείται στην χρήση ηλεκτρικών αυτοκινήτων αλλά και φωτοβολταϊκών πάνελς για την παραγωγή ηλεκτρισμού, ο φώσφορος απέκτησε δύο νέους πολλά υποσχόμενους πελάτες: την ηλεκτροκίνηση, για την κατασκευή μπαταριών και την ηλεκτροπαραγωγή, κλάδοι ιδιαίτερα αναπτυσσόμενοι τελευταία.
Ας βάλουμε τα πράγματα σε σειρά. Τα διεθνώς διαθέσιμα αποθέματα φωσφορικού ορυκτού, σύμφωνα με τον World Atlas, είναι της τάξης των 70 δισ. τόνων. Από αυτά το 70% ή 50 δισ. τόνοι βρίσκονται στο Μαρόκο, με την Κίνα να ακολουθεί μακριά με μόλις 3,1 δισ. τόνους. Οι χώρες της Μεσογειακή λεκάνης Συρία, Αίγυπτος, Αλγερία έχουν και αυτές κάποια μικρότερα αποθέματα.
Από πλευρά προσφοράς προιόντων φωσφόρου, πρώτη θέση κατέχει η Κίνα με 44% ακολουθούμενη από το Μαρόκο 14% τις ΗΠΑ 10% και τη Ρωσία 7%. Να σημειωθεί οτι η μετατροπή του ορυκτού σε πρώτη ύλη είναι μια πολύ βρώμικη διαδικασία, την οποία προφανώς αποφεύγουν όλοι όσοι μπορούν. Η Ευρώπη για παράδειγμα ενώ χρησιμοποιεί 100.000 τόνους φώσφορο το χρόνο, δεν έχει ούτε ένα σχετικό εργοστάσιο…
Το τελευταίο, λειτουργούσε στην Ολλανδία κι έκλεισε για περιβαλλοντικούς λόγους εδώ και χρόνια.
Το 90% της πρώτης ύλης φωσφόρου χρησιμοποιείται στην παρούσα φάση για την παραγωγή λιπασμάτων, διασφαλίζοντας την διατροφική ασφάλεια σε ολόκληρο τον πλανήτη. Με την διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για τις ηλεκτρονικές εφαρμογές εκτιμάται ότι πολύ σύντομα, ίσως και μέχρι το 2030, η ισορροπία προσφοράς και ζήτησης να έχει ανατραπεί, βάζοντας τους πάντες πάλι σε περιπέτειες. Ο εκτιμώμενος ρυθμός αύξησης χρήσης φωσφόρου και παραγώγων στην Ευρώπη εκτιμάται ότι θα είναι της τάξης του 30% ετησίως. Οι 100.000 τόνοι του σήμερα θα φθάσουν τις 230.000 μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Με τις σημερινές συνθήκες προσφοράς, το κενό αυτό δεν μπορεί να καλυφθεί.
Ανάσα στην όλη αυτή δύσκολη κατάσταση, ήλθε να δώσει η ανακάλυψη ενός τεράστιου κοιτάσματος φωσφορικού ορυκτού στην Νορβηγία το 2018. Μόλις προχθές η Norge Mining, η εταιρεία που το ανακάλυψε, ανακοίνωσε ότι τα οριστικά αποθέματα εκτιμώνται σε 75 δισ. τόνους. Ποσό, δηλαδή, ελαφρώς ανώτερο των σημερινών γνωστών κοιτασμάτων. Ο διπλασιασμός των παγκόσμιων γνωστών κοιτασμάτων, έφερε μια καταρχήν ανακούφιση, ότι δεν θα ξεμείνουμε από φώσφορο στο εγγύς μέλλον. Δεδομένου, όμως, ότι χρειάζονται πολλά στάδια, πολλές επενδύσεις, πολύς χρόνος για να φτάσουν οι φωσφορικοί βράχοι στα χωράφια και τις μπαταρίες των αυτοκινήτων οι προβληματισμοί είναι ενεργοί.
Το μόνο βέβαιο θα πρέπει να θεωρείται οτι η εκμετάλλευση του νέου κοιτάσματος θα γίνει με ολες τις state of the art τεχνολογίες και αρχές βιωσιμότητας, γεγονός που σταδιακά θα οδηγήσουν τον κλάδο σε νέα μονοπάτια.
Για να αντιληφθούμε την μεγάλη αλλαγή στη δομή της αγοράς φωσφόρου, η Norge Mining που κατέχει πλέον το κοίτασμα, φρόντισε να υπογράψει εμπορική συμφωνία με μεγάλη γερμανική εταιρεία ηλεκτρονικών εξαρτημάτων και όχι με παραγωγό λιπασμάτων. Αν και οι εκτιμήσεις αναφέρουν ότι στο εγγύς μέλλον μόλις το 5% των συνολικών ποσοτήτων χρησιμοποιούμενου φωσφόρου θα πηγαίνει για την κατασκευή νέων μπαταριών, φαίνεται ότι οι προκλήσεις αναμένεται να προέλθουν από τη νέα αυτή αγορά και όχι από την παραδοσιακή των λιπασμάτων.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η ΕΕ φρόντισε και περιέλαβε το 2020 τον φώσφορο στον κατάλογο με τα κρίσιμα για το μέλλον της μεταλλεύματα.
Έχοντας τώρα μια πολύ σύντομη επισκόπηση των μεγεθών της παγκόσμιας αγοράς και της κρισιμότητας της όλης κατάστασης, θα περίμενε κανείς ότι το υλικό χρησιμοποιείται με σύνεση και μέτρο. Πλάνη μεγάλη!!!
Οι πάντες συμφωνούν οτι η υπερβολική χρήση φωσφόρου για λίπανση, έχει μετατρέψει ολόκληρες παραθαλάσσιες ή/και παραλίμνιες εκτάσεις σε βούρκους. Ο καθηγητής Phil Haygarth από το Lancaster University, επισημαίνει οτι οφείλουμε να γίνουμε πολύ περισσότερο έξυπνοι και αποτελεσματικοί στη διαχείριση του φωσφόρου, αλλιώς μας περιμένει συμφορά.
Θα μας επιτραπεί εδώ μια προσωπική κατάθεση. Γνωρίζοντας το θέμα φωσφόρου εδώ και καιρό, αλλά και βλέποντας τις, καταστροφικές όπως αποδείχθηκε, εξελίξεις στις αγορές των χειμερινών καλλιεργειών (σιτάρι, κριθάρι, ζωοτροφές) αποφασίσαμε φέτος να χειριστούμε το φώσφορο με σύνεση και με εναλλακτικούς τρόπους στην καλλιέργεια των σιτηρών μας. Η προσπάθειά μας απέδωσε καρπούς, χρησιμοποιώντας το μισό των συνιστωμένων ποσοτήτων φωσφόρου στη σπορά κι επιπλέον ψεκασμούς με βιοδιεγέρτες κατά τη διάρκεια της περιόδου. Σε καμία, περίπτωση η κίνησή μας αυτή δεν είναι πείραμα ή ενέργεια για εξαγωγή συμπερασμάτων. Ακόμη όμως κι αν οι χειρισμοί μας βασίστηκαν σε δεσμευμένο από το παρελθόν φώσφορο στο έδαφός μας, αυτό δείχνει οτι υπάρχει χώρος για σημαντικές παρεμβάσεις οικονομίας στη χρήση του.
Για την ακρίβεια φαίνεται οτι υπάρχει χώρος για ποιο έξυπνες και οικονομικές χρήσεις σύμφωνα και με τα λεγόμενα του καθηγητή Phil Haygarth.
