Η δημόσια διαβούλευση για το Κοινωνικό Σχέδιο για το Κλίμα ολοκληρώθηκε στις 18 Ιουλίου και πλέον δρομολογούνται πολιτικές για το μετριασμό των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του νέου Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές (ΣΕΔΕ2). Προβλέπει επενδύσεις και εισοδηματική στήριξη των ευάλωτων νοικοκυριών καθώς και μέτρα και πολιτικές για τη μείωση της ενεργειακής φτώχειας. Ωστόσο, όπως αναφέρει το Green Tank, οι προβλεπόμενοι πόροι δεν επαρκούν ενώ πολλές δράσεις δεν είναι ούτε χρονικά οριοθετημένες ούτε επαρκώς στοχοθετημένες.
Όπως επισημαίνει η δεξαμενή σκέψης, το Σχέδιο έχει θετικές ιδέες για να μειωθεί η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα αλλά η χρηματοδότηση βασίζεται μόνο στο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα και δεν επαρκεί για να θωρακιστούν επαρκώς τα νοικοκυριά. Οι δράσεις δεν είναι κοστολογημένες ούτε υπάρχει ξεκάθαρο πλάνο και χρονοδιάγραμμα ενώ απουσιάζει οποιαδήποτε στήριξη σε ενεργειακές κοινότητες, που θα μπορούσαν να κάνουν τη διαφορά. Όσον αφορά στην εισοδηματική στήριξη, το Green Tank εκτιμά ότι είναι περιορισμένη και δεν ευθυγραμμίζεται με τις ευρωπαϊκές οδηγίες.
Συγκεκριμένα, η ανάλυση που πραγματοποίησε ο οργανισμός σε συνεργασία με τη Facets με τίτλο “Προτάσεις πολιτικών και μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την εφαρμογή του ΣΕΔΕ2 στην Ελλάδα”, έδειξε ότι αυτοί οι πόροι δεν επαρκούν για την ουσιαστική αντιμετώπιση της ενεργειακής και μεταφορικήςευαλωτότητας και χρειάζεται να συμπληρωθούν από: α) όλα τα υπόλοιπα (πλην ΚΤΚ) έσοδα από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών στο ΣΕΔΕ2 που θα λάβει η χώρα την περίοδο 2027-2032 τα οποία εκτιμάται ότι θα κυμανθούν μεταξύ €2,75-6,34 δις για τιμέςδικαιωμάτων εκπομπών μεταξύ 45€/τόνο και 84€/τόνο β) το 50% των εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών στο υφιστάμενο ΣΕΔΕ1 τα οποία για 75 €/τόνο εκτιμώνται σε €4,33 δις. Για τους πόρους του ΚΤΚ το σχέδιο προτείνει μια διευρυμένη βάση δικαιούχων που ανεφαρμοστεί στην πράξη, θα καταστήσει τη χρήση των πόρων αναποτελεσματική καθώς θα οδηγήσει σε πολύ χαμηλές επενδύσεις ανά νοικοκυριό, χωρίς παράλληλα να αντιμετωπίσει ουσιαστικά το οξύ πρόβλημα που αντιμετωπίζουν ήδη τα ευάλωτα νοικοκυριά στην Ελλάδα.
Όπως αναφέρεται στη σχετική ανάλυση, οι ορισμοί που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο είναι εξαιρετικά ευρείς πλήττοντας καίρια την αποτελεσματικότητα χρήσης των πόρων. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα δεδομένα της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ) του 2021, το 81% των νοικοκυριών στην Ελλάδα (3,4 εκατομμύρια) έχει εισόδημα κάτω από €25.000. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη και τις προσαυξήσεις λόγω ανήλικων τέκνων που προβλέπει το Σχέδιο, αυτό το ποσοστό θα μεγαλώσει ακόμα περισσότερο. Επομένως αν οι πόροι που θα διοχετευτούν για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του ΣΕΔΕ2 περιοριστούν αποκλειστικά και μόνο στο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα ύψους €4,783 δις για την επταετία 2026-2032, η μέση ενίσχυση, είτε με τη μορφή άμεσων πληρωμών, είτε με τη μορφή χρηματοδότησης επενδύσεων για τη μόνιμη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, δεν θα ξεπερνά τα €200 ανά νοικοκυριό ανά έτος. Συνεπώς, είναι σαφές ότι πρέπει να διευρυνθούν οι πόροι από τους οποίους θα χρηματοδοτηθούν τα μέτρα για την άμβλυνση των επιπτώσεων του ΣΕΔΕ2 πέρα από αυτούς του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα.
Όσον αφορά στα μεταφορικά ευάλωτα νοικοκυριά, για τιμές δικαιωμάτων εκπομπών στο ΣΕΔΕ2 που κυμαίνονται μεταξύ 45€/τόνο και 84€/τόνο (σύμφωνα με διαφορετικά σενάρια που εξέτασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), και με βάση τα στοιχεία της ΕΟΠ του 2021, στην προαναφερθείσα μελέτη υπολογίστηκε ότι τα ενεργειακά ευάλωτα νοικοκυριά κυμαίνονται μεταξύ 1,151-1,175 εκατομμύρια, ενώ το πλήθος των μεταφορικά ευάλωτων νοικοκυριών κυμαίνεται μεταξύ 631 και 671 χιλιάδων. Δεδομένου ότι από την ανάλυσή μας προκύπτει ότι σε όλα τα σενάρια εξέλιξης τιμών δικαιωμάτων εκπομπών, περίπου το 7,5-8,1% των νοικοκυριών αντιμετωπίζει ταυτόχρονα και τα δύο προβλήματα, εκτιμάται ότι τα μέτρα θα πρέπει να εστιάσουν σε 1,651 – 1,696 εκατομμύρια νοικοκυριά. Επομένως με αυτούς τους πιο στοχευμένους ορισμούς, περιορίζεται ο αριθμός των δικαιούχων κατά περίπου 50% σε σχέση με τα 3,4 εκατομμύρια νοικοκυριά τα οποία δυνητικά αφορά το προτεινόμενο σχέδιο. Ο μικρότερος αριθμός δικαιούχων θα επιτρέψει τη διοχέτευση μεγαλύτερου ποσού ανά νοικοκυριό είτε σε άμεση εισοδηματική στήριξη, είτε στη χρηματοδότηση μέτρων απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό με τη σειρά του θα έχει πιο ουσιαστικό αντίκτυπο στην αντιμετώπιση της ενεργειακής και μεταφορικής ευαλωτότητας και την οριστική απεξάρτηση των νοικοκυριών από τα ορυκτά καύσιμα.
Ενεργειακή αναβάθμιση ιδιωτικών κατοικιών
Όσον αφορά στην ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών, μια ιδιαίτερα σημαντική παράλειψη, σύμφωνα με το Green Tank, είναι η στήριξη της συμμετοχής ενεργειακών κοινοτήτων στην επίτευξη του στόχου απανθρακοποίησης των ιδιωτικών κατοικιών των ευάλωτων νοικοκυριών.
Επίσης, δεδομένης της έκτασης της ενεργειακής ευαλωτότητας στη χώρα, εκτιμά ότι το μέγεθος της παρέμβασης που προβλέπεται (€2 δις) είναι μικρό, ενώ ακόμα μικρότερη είναι η μέση επένδυση ανά παρέμβαση για τα 300 χιλιάδες ωφελούμενα νοικοκυριά, όπως αναφέρει το προτεινόμενο Σχέδιο (6.667€/κατοικία). Με δεδομένο ότι μια ήπια (ριζική) ενεργειακή αναβάθμιση κοστίζει περίπου 100€/μ2 (332€/μ2), προκύπτει ότι για διαμερίσματα περίπου 67μ2 οι προτεινόμενοι πόροι δεν μπορούν να καλύψουν περισσότερο από μια ήπια ενεργειακή ανακαίνιση ή εναλλακτικά το κόστος εγκατάστασης μιας αντλίας θερμότητας αμόνωτης κατοικίας. Από την άλλη μεριά, προκειμένου να επιτευχθεί τόσο η «αντικατάσταση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στις κατοικίες» που επίσης αναφέρει το κείμενο και εξειδικεύει στη δράση Κ1.3, όσο και η ριζική αντιμετώπιση της ενεργειακής ευαλωτότητας, τα παραπάνω μέτρα, όπως και η χρήση ΑΠΕ στις κατοικίες, είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν συνδυαστικά. Κοινώς, οι διατιθέμενοι πόροι δεν επαρκούν για να χρηματοδοτηθούν ρεαλιστικά τα προτεινόμενα μέτρα για το συγκεκριμένο πλήθος ωφελούμενων.
Στη μελέτη εξετάστηκαν διαφορετικά πακέτα μέτρων για την ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών που περιλαμβάνουν ριζικές ή ήπιες ανακαινίσεις σε συνδυασμό με σωστά διαστασιολογημένες αντλίες θερμότητας και φωτοβολταϊκά είτε από μεμονωμένα νοικοκυριά είτε συλλογικά, μέσω ενεργειακών κοινοτήτων. Διαφορετικοί συνδυασμοί των παραπάνω μέτρων εφαρμόστηκαν σε διαφορετικούς υποπληθυσμούς ενεργειακά ευάλωτων νοικοκυριών ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή στην οποία βρίσκεται η κατοικία, τον τύπο της και τα αστικά ή μη χαρακτηριστικά της. Το αποτέλεσμα ήταν η εξάλειψη της ενεργειακής ευαλωτότητας σε 276–348 χιλιάδες νοικοκυριά (δηλαδή στην τάξη μεγέθους των 300 χιλιάδων που προτείνει το Σχέδιο), αλλά με συνολικό επενδυτικό κόστος €6,8–8,4 δισ, ανάλογα με την τιμή του δικαιώματος εκπομπών, έως και 4 φορές μεγαλύτερο δηλαδή από τα €2 δις του προτεινόμενου σχεδίου.
«Προφανώς, η πρότασή μας υποθέτει 100% χρηματοδότηση. Ωστόσο, στην πράξη δεν θα μπορούσε το ποσοστό αυτό να είναι πολύ χαμηλότερο, δεδομένου ότι εστιάζουμε σε ενεργειακά ευάλωτα νοικοκυριά, στη συντριπτική τους πλειονότητα χαμηλού εισοδήματος, τα οποία δεν θα μπορούσαν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην κάλυψη του κόστους της επένδυσης», αναφέρει το Green Tank.
