Ο εκσυγχρονισμός του λιμένα, με όρους που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των χρηστών του λιμένα με ασφαλή και βιώσιμο τρόπο, όπως και η «πράσινη» μετάβαση της υποδομής, σύμφωνα με τους εθνικούς κλιματικούς στόχους και τον πυλώνα της Γαλάζιας Οικονομίας της χώρας, αποτελούν βασικούς στόχους του εγχειρήματος της διαδικασίας που προωθεί το ΤΑΙΠΕΔ για την αξιοποίηση του Λιμένα Ραφήνας. Στον οποίο, μεταξύ άλλων, προβλέπονται η κατασκευή σύγχρονου επιβατικού σταθμού του κυρίως λιμένα (2.800 τ.μ.), η κατασκευή κτιρίου στάθμευσης αυτοκινήτων, συνολικής επιφάνειας 5.100 τ.μ., επιφάνειας κάλυψης 1.700 τ.μ. και συνολικής δυναμικότητας 210 οχημάτων, έργα που θα ενισχύουν την ασφάλεια των χρηστών, προς την κατεύθυνση, όμως, όπως λένε από το Ταμείο, των αρχών αειφόρου ανάπτυξης, της πράσινης δόμησης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι και αυτή η προσπάθεια αξιοποίησης της υποδομής βρήκε αντιδράσεις από τον τοπικό δήμο και φορείς/κατοίκους που εναντιώθηκαν σε βασικές αρχές του Master Plan. Στη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης για τη ΣΜΠΕ εκφράστηκαν ανησυχίες και αντιρρήσεις σχετικά με τις προβλέψεις του Master Plan του λιμένα Ραφήνας τόσο από τον Δήμο όσο και από κατοίκους της περιοχής.
Ο ρόλος του ΤΑΙΠΕΔ
O Λιμένας Ραφήνας εντάσσεται στους Λιμένες Διεθνούς Ενδιαφέροντος και μαζί με τον λιμένα Αγίας Μαρίνας Γραμματικού διεκπεραιώνουν αποκλειστικά την σύνδεση της Αττικής με τη νότια Εύβοια και τις Κυκλάδες μαζί με τα λιμάνια του Πειραιά και του Λαυρίου. Φορέας διαχείρισης των δύο λιμένων είναι η εταιρεία «Οργανισμός Λιμένος Ραφήνας ΑΕ» (ΟΛΡ ΑΕ), δυνάμει της από 18.03.2003 σύμβασης παραχώρησης με το Ελληνικό Δημόσιο, η οποία έχει κυρωθεί με το ν. 4597/2019. Στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Α.Ε. μεταφέρθηκε το 100% του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας «Οργανισμός Λιμένος Ραφήνας Α.Ε.» δυνάμει της υπ’ αρ. 222/05.11.2012 απόφασης της Διυπουργικής Επιτροπής Αναδιαρθρώσεων και Αποκρατικοποιήσεων (ΦΕΚ Β’ 2996/2012). Ως γνωστόν, το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Α.Ε. έχει οριστεί ως Αρχή Σχεδιασμού για την εκπόνηση της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Master Plan για τον λιμένα Ραφήνας και της αδειοδότησης του επενδυτικού προγράμματος της ΟΛΡ Α.Ε.
Πώς θα γίνει ο εκσυγχρονισμός του λιμένα
Δεδομένου ότι ο λιμένας Ραφήνας ανήκει στους Λιμένες Διεθνούς Ενδιαφέροντος είναι απαραίτητη η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών υψηλής ποιότητας που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των χρηστών του λιμένα με ασφαλή και βιώσιμο τρόπο. Από το Ταμείο σημειώνουν ότι οι βασικές κατασκευές και προβλέψεις για την εξυπηρέτηση των χρηστών, οι οποίες θα συμβάλλουν στη ριζική αναβάθμιση των υποδομών του λιμένα, θα γίνουν με βάση τις αρχές αειφόρου ανάπτυξης, της πράσινης δόμησης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και είναι οι εξής:
- κατασκευή σύγχρονου επιβατικού σταθμού του κυρίως λιμένα (2.800 τ.μ.)
- κατασκευή κτιρίου στάθμευσης αυτοκινήτων, συνολικής επιφάνειας 5.100 τ.μ., επιφάνειας κάλυψης 1.700 τ.μ. και συνολικής δυναμικότητας 210 οχημάτων
- δέσμευση της ζώνης για την κατασκευή του κτιρίου του σταθμού απόληξης του προαστιακού σιδηρόδρομου επιφάνειας 1.500 τ.μ.
- διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου με ζώνες πρασίνου στο φυσικό πρανές πάνω από τα καταστήματα του Λιμένα Ραφήνας (δασάκι Σπορούλα) και στον αδιαμόρφωτο περιβάλλοντα χώρο έναντι της Πλατείας Ταχυδρομείου μετά την κατεδάφιση που έγινε τον Μάιο 2024. Στην 1η περίπτωση θα πραγματοποιηθεί επέμβαση για την συγκράτηση του επιφανειακού χώματος και θα δρομολογηθεί αναβάθμιση μέσω της πλήρωσης φυτικής γης και βαθύρριζων φυτών. Στην 2η περίπτωση θα πραγματοποιηθεί φύτευση χαμηλών θαμνωδών φυτών και ανθέων ώστε να βελτιωθεί αισθητικά το σημείο της πόλης χωρίς να περιοριστεί η πανοραμική θέα.
- προώθηση ηλεκτροκίνησης με την μελέτη σημείων τοποθέτησης ηλεκτροφορτιστών για αυτοκίνητα και λεωφορεία με στόχο την ενίσχυση της χρήσης μέσων που δεν βασίζουν την λειτουργία τους στα ορυκτά καύσιμα.
- εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής παρακολούθησης και αξιολόγησης μέσω του οποίου θα συλλέγονται όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να επιτυγχάνεται υψηλή περιβαλλοντική επίδοση και η βιωσιμότητας του προτεινόμενου Master Plan.
Η ασφάλεια των χρηστών
Όπως ισχυρίζονται στο ΤΑΙΠΕΔ, ο λιμένας της Ραφήνας είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένος στους κυματισμούς από νότιες και νοτιοανατολικές κατευθύνσεις. Οι επικρατέστεροι άνεμοι στην περιοχή είναι οι Βόρειοι (με μέση ετήσια συχνότητα εμφάνισης 46,2 %) και οι Βορειοανατολικοί άνεμοι με (με μέση ετήσια συχνότητα εμφάνισης 6,69 %). Το ΤΑΙΠΕΔ λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις και τις ανησυχίες τόσο των πολιτών της Ραφήνας αλλά και της Πανελλήνιας Ένωσης Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΠΕΝ), σχεδίασε το Master Plan ώστε να προβλέπεται η επέκταση του προσήνεμου μώλου βόρεια και ανατολικά για την προστασία από τους κυματισμούς και η δημιουργία λιμενολεκάνης με ήπιες κυματικές συνθήκες, προκειμένου να αποκλειστούν μελλοντικά θέματα ασφαλείας του λιμένα.
Η επέκταση αυτή σχεδιάστηκε σύμφωνα με λεπτομερειακές και διεξοδικές επιστημονικές αναλύσεις των εξεταζόμενων εναλλακτικών λύσεων, που στηρίχθηκαν στις μελέτες κυματικής διείσδυσης και διαταραχής. Η επιλεγείσα εναλλακτική κρίνεται ως η βέλτιστη καθώς παρέχει πλήρη προστασία από τους κυματισμούς κάθε κατεύθυνσης και διευκολύνει την ασφαλή κίνηση των πλοίων. Οποιαδήποτε αλλαγή στον σχεδιασμό του προσήνεμου μώλου σημαίνει μία εκ νέου τροποποίηση του Master Plan γεγονός που συνεπάγεται την ανάκληση της υπό διαβούλευση ΣΜΠΕ, την ακύρωση της τρέχoυσας αδειοδοτικής διαδικασίας και την εκκίνηση νέας. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα σημαντική χρονική καθυστέρηση (τουλάχιστον ενός έτους), δεδομένου ότι θα έπρεπε να γνωμοδοτήσει εκ νέου η ΕΣΑΛ και θα εγκυμονούσε τον κίνδυνο απώλειας χρηματοδοτήσεων σημαντικών έργων, ιδίως όσων προβλέπονται για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της περιοχής και των χρηστών του λιμένα.
Επειδή η κύρια ανησυχία αφορά στο ότι το έργο της επέκτασης του μώλου, της κατασκευής των κρηπιδωμάτων και των επιχώσεων συνεπάγεται αύξηση των θέσεων ελλιμενισμού, θα μπορούσε να εξεταστεί η στρατηγική ότι έργα που επαυξάνουν τον φόρτο δεν θα πραγματοποιούνται πριν ολοκληρωθούν τα βασικά οδικά και σιδηροδρομικά έργα υποδομής (επέκταση Αττικής Οδού και προαστιακού). Με τον τρόπο αυτό η έγκριση του Master Plan θα λειτουργήσει και ως μοχλός αποτελεσματικής πίεσης προς την κατασκευή των συγκεκριμένων έργων. Το ΤΑΙΠΕΔ βρίσκεται σε τακτική επικοινωνία με το αρμόδιο Υπουργείο Υποδομών για τις επεκτάσεις της Αττικής οδού και του Προαστιακού Σιδηροδρόμου και για λόγους σχεδιασμού ολοκληρωμένου πλάνου ανάπτυξης έχει περιλάβει στο Master Plan τις αντίστοιχες παραδοχές, παρότι ο σχεδιασμός και η πρόοδος των έργων δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητά του.
Η «πράσινη» μετάβαση και η «Γαλάζια Οικονομίας» της χώρας
Όπως και άλλη φορά έχουμε αναφέρει, στο πλαίσιο της Δέσμης Μέτρων Προσαρμογής 55% (“Fit for 55”) για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, οι ευρωπαϊκοί λιμένες είναι υποχρεωμένοι έως το τέλος της δεκαετίας να αναπτύξουν υποδομές παροχής ηλεκτρικής ενέργειας από την ξηρά στα ελλιμενιζόμενα πλοία. Υπενθυμίζεται ότι το ΤΑΙΠΕΔ εξασφάλισε χρηματοδότηση 10 εκατ. ευρώ από τον μηχανισμό «Connecting Europe Facility» (CEF) για την ανάπτυξη υποδομών cold ironing και την εκπόνηση σχετικών μελετών για τέσσερις Οργανισμούς Λιμένων (Ραφήνας, Λαυρίου, Καβάλας και Κέρκυρας) η οποία αποσκοπεί στον βιώσιμο μετασχηματισμό των λιμένων που αποτελεί πρωταρχικό στόχο για το σύνολο των κρατών μελών της ΕΕ, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων της Ραφήνας και των γύρω περιοχών.
Στον λιμένα της Ραφήνας θα διατεθούν χρήματα εντός της επόμενης τετραετίας για την κατασκευή τεσσάρων θέσεων ηλεκτρικής διασύνδεσης ξηράς-πλοίου (cold-ironing) σε τέσσερις θέσεις εξυπηρέτησης ακτοπλοΐας του λιμένα Ραφήνας. Εταίροι της πρότασης είναι τα τέσσερα λιμάνια, το ΤΑΙΠΕΔ, ο ΔΕΔΔΗΕ, το ΕΜΠ και οι εταιρείες Protasis, Hydrus και Gates.
Από το ΤΑΙΠΕΔ σημειώνουν ότι το cold ironing στο λιμένα Ραφήνας θα συνδράμει ουσιαστικά στη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος, στην προστασία του περιβάλλοντος λόγω της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του θείου και άλλων καυσαερίων που παράγει το πλοίο όσο λειτουργεί ελλιμενισμένο, στη μείωση της κατανάλωσης καυσίμων από τα ίδια τα πλοία, στη μείωση των επιπέδων θορύβου και δονήσεων από τα πλοία αλλά και στην ενίσχυση της απασχόλησης και της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών. Με προφανή οφέλη στη δημόσια υγεία, στο περιβάλλον, στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών της Ραφήνας, αλλά και στην ανταγωνιστικότητα του λιμανιού. Για να υλοποιηθούν τα έργα για τις εγκαταστάσεις cold ironing απαιτείται πρώτα η έγκριση του Master Plan σε εύλογο και άμεσο χρονικό διάστημα, ειδάλλως υπάρχει κίνδυνος απώλειας χρηματοδότησής τους.
Η εκπόνηση του Master Plan
Υπενθυμίζεται ότι στις 26 Ιανουαρίου 2023, η Επιτροπή Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Λιμένων (ΕΣΑΛ) του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής γνωμοδότησε θετικά επί του προτεινόμενου από το Master Plan σχεδιασμού. Η Αρχή Σχεδιασμού Λιμένων προέβη σε μικρές βελτιωτικές διορθώσεις κατά τις επισημάνσεις της ΕΣΑΛ οι οποίες συμπεριλήφθηκαν στην εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) και της Κυκλοφοριακής Μελέτης Επιπέδου ΣΜΠΕ. Στις 17 Απριλίου 2024 οι μελέτες τέθηκαν σε δημόσια διαβούλευση σύμφωνα με την εντολή της Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΔΙΠΑ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Όπως σημειώνουν από το ΤΑΙΠΕΔ, μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας διαβούλευσης η ΔΙΠΑ λαμβάνοντας υπόψη όλες τις γνωμοδοτήσεις συντάσσει την εισήγησή της προκειμένου να προχωρήσει η Αρχή Σχεδιασμού Λιμένων στη σύνταξη του Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ) και να γίνει ο έλεγχος και η τελική γνωμοδότηση της ΕΣΑΛ πριν από την έγκρισή του ΠΔ από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Το ΠΔ συνυπογράφεται από τους αρμόδιους Υπουργούς (Υποδομών και Μεταφορών, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πολιτισμού και Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής). Κατά την ισχύουσα νομοθεσία στη συνεδρίαση της ΕΣΑΛ προσκαλείται και ο οικείος δήμος για να εκφράσει τις απόψεις του.
