Ροή
Μετά την απόφαση του ομοσπονδιακού συνταγματικού δικαστηρίου για τον προϋπολογισμό, η κυβέρνηση συνασπισμού στη Γερμανία (SPD, FDP, Πράσινοι) κήρυξε αναδρομικά κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το 2023, προκειμένου να αναστείλει το φρένο χρέους - παρά τους νομικούς κινδύνους.
Πρόκειται για μια παραδοχή, σύμφωνα με την οποία τα τεράστια ποσά που διακυβεύονται δεν μπορούν να συγκεντρωθούν μόνο μέσω της εξοικονόμησης πόρων ή της αύξησης των φόρων.
Από την περασμένη Τετάρτη, μετά την ιστορική απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο. Αν και ο καγκελάριος Σολτς, έχει κάνει σήμα κατατεθέν του τη σιωπηλή και αποτελεσματική ηγεσία, και ο υπουργός Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ (FDP), ήθελε να οδηγήσει τη Γερμανία στην έξοδο από το χρέος, οδήγησαν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία στη χειρότερη δημοσιονομική κρίση στην ιστορία της, σύμφωνα με την Handelsblatt. Και ο υπουργός Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ (Πράσινοι) συμφώνησε με αυτό, επειδή αυτό επέτρεψε να διατηρηθεί η βολική ψευδαίσθηση της κλιματικής αλλαγής χωρίς καμία απώλεια ευημερίας.
Eίναι σαφές ότι ο συνασπισμός θα κηρύξει αναδρομικά έκτακτη ανάγκη για το 2023, προκειμένου να αναστείλει το φρένο χρέους - παρά τους συνταγματικούς κινδύνους.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Handelsblatt, η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου σημαίνει ότι πάνω από 100 δισεκατομμύρια ευρώ προγραμματισμένων δαπανών για τα επόμενα χρόνια είναι στον «αέρα». Αυτά είχαν εγγραφεί στα διάφορα «ειδικά ταμεία»: αυτούς τους σκιώδεις προϋπολογισμούς, πολλοί από τους οποίους πρόκειται τώρα να χαρακτηριστούν ως αντισυνταγματικοί. Ένας κίνδυνος για τον οποίο οι εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένης της Ομοσπονδιακής Ελεγκτικής Υπηρεσίας, έχουν προειδοποιήσει εδώ και καιρό.
Οι σκιώδεις προϋπολογισμοί ήταν πάντα μια προσωρινή λύση για να γεφυρωθούν με χρήματα οι πολιτικές διαφορές εντός του συνασπισμού και να κατευναστούν οι συγκρούσεις στη χώρα με τις συνεχώς αυξανόμενες κρατικές δαπάνες. Σύμφωνα με την Handelsblatt, τίθεται πλέον ζήτημα για το αν και πως μπορεί ο κυβερνητικός συνασπισμός να βρει διέξοδο από αυτό το δημοσιονομικό αδιέξοδο.
Επίσης, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, τίθεται ζήτημα μήπως ο αυτοαποκαλούμενος προοδευτικός συνασπισμός έφτασε στο τέλος του μόλις δύο χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Οι Γερμανοί τείνουν να προτιμούν το δεύτερο. Σε διαδικτυακή έρευνα που διεξήχθη από το Ινστιτούτο Yougov για λογαριασμό της Handelsblatt, το 52% ψήφισε υπέρ της διάλυσης του τρικομματικού συνασπισμού, ενώ μόνο το 36% τάχθηκε υπέρ της συνέχισής του.
Τι συνέβη την περασμένη εβδομάδα
Η κρίση ξεκίνησε το πρωί της Τετάρτης της περασμένης εβδομάδας. Η Ντόρις Κένιχ, η προεδρεύουσα δικαστής της Δεύτερης Γερουσίας, διαβάζει την απόφαση στην Καρλσρούη, σύμφωνα με την οποία ο «δεύτερος συμπληρωματικός προϋπολογισμός 2021», με τον οποίο ο τρικομματικός συνασπισμός είχε μεταφέρει 60 δισεκατομμύρια ευρώ από αχρησιμοποίητα δάνεια έκτακτης ανάγκης για τον κορονοϊό στο Ταμείο για το Κλίμα και τον Μετασχηματισμό (KTF), είναι «ασυμβίβαστος με τον βασικό νόμο και άκυρος».
Ο Γερμανός καγκελάριος Σολτς, ο ΥΠΟΙΚ Λίντνερ και ο Υπ. Οικονομίας Χάμπεκ αποσύρονται στο γραφείο του καγκελάριου για μια σύντομη συνάντηση πριν από την έναρξη της συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου. Οι σύμβουλοί τους έχουν προετοιμάσει εκ των προτέρων πέντε διαφορετικά σενάρια γι' αυτούς. Το σενάριο της ακυρότητας περιλαμβάνεται επίσης, αλλά κανείς δεν το περίμενε πραγματικά.
Ενώ η Κένιχ ανακοινώνει την απόφαση στην Καρλσρούη, οι επιτροπές της Bundestag συνεδριάζουν στο Βερολίνο. Στην επιτροπή οικονομικών υποθέσεων, οι βουλευτές δείχνουν ο ένας στον άλλον τα έκτακτα νέα στα κινητά τους τηλέφωνα. Στη συνέχεια αποφασίζουν να διακόψουν τη συνεδρίαση. Πρέπει πρώτα να προσανατολιστούν.
Μετά τη συνάντηση, ο καγκελάριος κάνει λόγο για μια «σημαντική απόφαση» που θα «αξιολογηθεί προσεκτικά» και θα «παρακολουθηθεί στενά». Ο υπουργός Οικονομικών ανακοινώνει μια πρώτη συνέπεια: τα «60 δισεκατομμύρια ευρώ θα ακυρωθούν».
Το Ταμείο για το Κλίμα και τον Μετασχηματισμό (KTF) θα μπλοκαριστεί. Ο Λίντνερ θα κάνει συχνή χρήση αυτού του μέσου τις επόμενες ημέρες, αλλά κανείς δεν έχει ακόμη ιδέα.
Ο ηγέτης του CDU, Φρίντριχ Μερτς κάλεσε το SPD, τους Πράσινους και το FDP να αναβάλουν τις συζητήσεις για τον προϋπολογισμό. Διαφορετικά, προειδοποίησε, υπάρχει ο κίνδυνος να υπάρξει και πάλι «κουτοπονηριά». Η απόφαση της Καρλσρούης «αφαιρεί τη βάση για ολόκληρο τον οικονομικό και δημοσιονομικό σχεδιασμό».
Στην πραγματικότητα, οι εκτιμήσεις του Μερτς θα αποδειχθούν πιο ρεαλιστικές από εκείνες του κυβερνητικού συνασπισμού, οι οποίοι θέλουν να προωθήσουν τον προϋπολογισμό του 2024 με το ζόρι. Το SPD, οι Πράσινοι και το FDP έκαναν μια παραχώρηση: την Τρίτη έχει προγραμματιστεί ακρόαση εμπειρογνωμόνων για τις συνέπειες της απόφασης στην Επιτροπή Προϋπολογισμού.
Και μόνο σε μια ειδική συνεδρίαση την ερχόμενη Πέμπτη θα ολοκληρωθούν οι συζητήσεις για τον προϋπολογισμό στην Επιτροπή Προϋπολογισμού, μόλις μια εβδομάδα αργότερα από ό,τι είχε προγραμματιστεί.
Στο ομοσπονδιακό υπουργείο Οικονομικών λειτουργεί τώρα ειδική ομάδα εργασίας για την αξιολόγηση των συνεπειών της απόφασης. Οι δικηγόροι και οι εμπειρογνώμονες του προϋπολογισμού στην Καγκελαρία και στο Υπουργείο Οικονομικών ασχολούνται επίσης με την ανάλυση της κατάστασης. Οι πρώτες εσωτερικές εκτιμήσεις στα τρία υπουργεία είναι ήδη καταστροφικές, σύμφωνα με πηγές της Handelsblatt.
Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι αντισυνταγματικό μόνο το Ταμείο για το Κλίμα και τον Μετασχηματισμό (KTF) με τα 60 δισεκατομμύρια ευρώ που αναδιανέμονται από τα έκτακτα δάνεια για τον κορονoϊό, αλλά και το Ταμείο Οικονομικής Σταθεροποίησης (WSF) ύψους 200 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο η κυβέρνηση χρησιμοποιεί για τη χρηματοδότηση της ενεργειακής βοήθειας.
Το Ταμείο Οικονομικής Σταθεροποίησης (WSF) έχει επίσης «μολύνει» τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό του 2023. Σύμφωνα με τους εσωτερικούς δικηγόρους της γερμανικής κυβέρνησης, είναι επίσης δυνητικά αντισυνταγματικό. Προκειμένου να διορθωθεί αυτό αναδρομικά και συγκεκριμένα, οι εμπειρογνώμονες συμβουλεύουν τους πολιτικούς προϊσταμένους τους να περάσουν ένα έκτακτο ψήφισμα στην ομοσπονδιακή βουλή αναδρομικά για το 2023, αναστέλλοντας έτσι και πάλι το φρένο του χρέους.
Η κυβέρνηση δεν θέλει ακόμη να παραδεχτεί δημοσίως τις συνέπειες της απόφασης και έτσι δεν υπάρχει ακόμη σχέδιο για τον τρόπο επίλυσης του προβλήματος, σύμφωνα με πληροφορίες της Handelsblatt. Οι Σολτς, Χάμπεκ και Λίντνερ βρίσκονταν σε συνεχή διάλογο κατά τη διάρκεια του περασμένου Σαββατοκύριακου.
Ο επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του FDP, Κρίστιαν Ντίρ έχει ήδη προτείνει προτείνει περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες. Ο υπουργός Οικονομικών Λίντνερ τάσσεται υπέρ λιγότερων επιδοτήσεων. Όταν ο Χάμπεκ (Πράσινοι) ερωτάται σχετικά, λέει για την πρόταση του Λίντνερ πως «όλα είναι απλώς λόγια προς το παρόν».
Ο επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του SPD, Ρολφ Μίτσενιχ, από την άλλη πλευρά, απορρίπτει με σκληρότητα τις προτάσεις των Φιλελευθέρων για κοινωνικές περικοπές. Παράλληλα, προειδοποιεί ότι ο συνασπισμός δεν πρέπει να διαλυθεί: «Θα θεωρούσα αμέλεια να παραιτηθούμε τώρα σε αυτή την κατάσταση».
Ωστόσο, η διάσπαση του συνασπισμού δεν έχει αποκλειστεί εδώ και αρκετό καιρό. Ο συνασπισμός που κυβερνά τη Γερμανία είχε ήδη συμφωνήσει πως κατόπιν αιτήματος του Λίντνερ και των Φιλελευθέρων, η κυβέρνηση θα τηρήσει το φρένο χρέους και θα απέχει από την αύξηση των φόρων. Παράλληλα, το SPD θα μπορέσει να επεκτείνει περαιτέρω το κράτος πρόνοιας, ενώ οι Πράσινοι θα έχουν την έγκριση για γιγαντιαίες επενδύσεις για τη μετατροπή προς την κλιματική ουδετερότητα.
Από την αρχή, αυτή η εξίσωση λειτούργησε μόνο με τεχνάσματα, τονίζει το ίδιο δημοσίευμα. Ο συνασπισμός μετέφερε αχρησιμοποίητα δάνεια έκτακτης ανάγκης για τον κορονοϊό, συνολικού ύψους 60 δισεκατομμυρίων ευρώ, στο Ταμείο για το Κλίμα και το Μετασχηματισμό (KTF), προκειμένου να χρηματοδοτηθούν επενδύσεις τα επόμενα χρόνια. Οι επενδύσεις αφαιρέθηκαν έτσι από τον βασικό προϋπολογισμό, δημιουργώντας περιθώρια ελιγμών για κοινωνικές παροχές όπως το εισόδημα των πολιτών. Και παρ' όλα αυτά, το φρένο χρέους τηρήθηκε στα χαρτιά.
Αυτό το τέχνασμα του προϋπολογισμού επινοήθηκε από τον Σολτς. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργού Οικονομικών, μετέφερε τα πρώτα δάνεια για τον κορονοϊό συνολικού ύψους 26 δισεκατομμυρίων ευρώ στο Ταμείο για το Κλίμα και το Μετασχηματισμό το 2020. Ο Λίντνερ βρήκε το σχέδιο μετά τη μετακίνησή του στο υπουργείο Οικονομικών και το συνέχισε.
Τώρα ο υπουργός Οικονομικών ασχολείται με τον περιορισμό των ζημιών. Ήδη επέβαλε πάγωμα μεγάλων τμημάτων του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού του 2023, επιτρέποντας στα υπουργεία να συνεχίσουν τις τρέχουσες δαπάνες τους σύμφωνα με τον προγραμματισμό, αλλά να μην αναλάβουν νέες δεσμεύσεις.
Παραπέρα, η Επιτροπή Προϋπολογισμού της Bundestag συγκλήθηκε για να ακούσει τους εμπειρογνώμονες να εξηγούν τις επιπτώσεις της απόφασης. Οι νομικοί εμπειρογνώμονες προειδοποιούν επειγόντως τον συνασπισμό να εγκρίνει τον προϋπολογισμό του 2024 στην παρούσα μορφή του στην επιτροπή την Πέμπτη, όπως έχει προγραμματιστεί. Αυτό θα ήταν «εξαιρετικά επικίνδυνο από πλευράς συνταγματικού δικαίου», εξηγεί ο εκπρόσωπος της Ομοσπονδιακής Ελεγκτικής Υπηρεσίας.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας, μια άλλη επιστολή του υφυπουργού Προϋπολογισμού Βέρνερ Γκάτσερ κάνει τον γύρο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Το υπουργείο Οικονομικών μπλοκάρει άμεσα επίσης το Ταμείο Οικονομικής Σταθεροποίησης (WSF) Παράλληλα, ανακοινώνεται ότι το εν λόγω ταμείο πρόκειται να κλείσει στο τέλος του έτους.
Διευρύνεται η «τρύπα»
Για το επόμενο έτος είχαν προγραμματιστεί δαπάνες συνολικού ύψους 13,5 δισ. ευρώ για το φρένο στις τιμές της ενέργειας, 4,5 δισ. ευρώ για τα τέλη δικτύου και 2 δισ. ευρώ για τα νοσοκομεία.
Η «τρύπα» στον οικονομικό προγραμματισμό της κυβέρνησης γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Τα 60 δισεκατομμύρια ευρώ στο Ταμείο για το Κλίμα και το Μετασχηματισμό (ΚΤF) ακυρώνονται. Τα προγραμματισμένα 20 δισ. ευρώ δαπάνης στο Ταμείο Οικονομικής Σταθεροποίησης (WSF), επίσης, ακυρώνονται.
Και υπάρχουν περαιτέρω κίνδυνοι: τα 26 δισεκατομμύρια ευρώ που ο Σολτς μετατόπισε κάποτε στο Ταμείο για το Κλίμα και το Μετασχηματισμό ως υπουργός Οικονομικών (επί της προηγούμενης κυβέρνησης) θα μπορούσαν τώρα να αποσυρθούν από αυτό αναδρομικά. Το Υπουργείο Οικονομικών διερευνά επί του παρόντος το θέμα αυτό. Το ίδιο ισχύει και για το «ταμείο βοήθειας για την ανοικοδόμηση» συνολικού ύψους 16 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της πλημμύρας στη Βόρεια Ρηνανία -Βεστφαλία το 2021.
Μετά την απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου, όλοι οι προϋπολογισμοί κυβερνητικού συνασπισμού τραβούν το χειρόφρενο και αποφασίζουν να αναβάλουν τις τελικές συζητήσεις για τον προϋπολογισμό του 2024 που είχαν προγραμματιστεί για την Πέμπτη. Δεν υπάρχει νέο χρονοδιάγραμμα, τονίζει το ίδιο δημοσίευμα. Δεν αρκεί πια να δουλεύουμε με «λίμα» μερικά κονδύλια δαπανών, λέει μέλος της κυβέρνησης. Τώρα όλα αφορούν τη μεγάλη εικόνα. Η ανακαίνιση των σιδηροδρόμων, η επέκταση των ψηφιακών δικτύων, η ανάπτυξη μιας υποδομής υδρογόνου - όλα κινδυνεύουν.
Μόνο η Πέμπτη θα φέρει κάποια σαφήνεια: Ο Λίντνερ ανακοίνωσε ότι θα παρουσιάσει συμπληρωματικό προϋπολογισμό για το τρέχον έτος την επόμενη εβδομάδα. Αυτός θα περιλαμβάνει κυρίως τα 37 δισεκατομμύρια ευρώ που έχουν δαπανηθεί για ενεργειακές ενισχύσεις από το Ταμείο Οικονομικής Σταθεροποίησης (WSF) μέχρι στιγμής φέτος.
Θα προστεθούν και άλλα στοιχεία, συνολικού ύψους 45 δισεκατομμυρίων ευρώ. Προκειμένου να γίνει το όλο θέμα συνταγματικό, η κυβέρνηση προτίθεται να αποφασίσει μια άλλη κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να αναστείλει αναδρομικά το φρένο του χρέους για το 2023. Ο Λίντνερ λέει ότι αυτό είναι συνέπεια της απόφασης.
Όμως ο συμπληρωματικός προϋπολογισμός είναι μόνο η πρώτη προσπάθεια επιδιόρθωσης. Ο προϋπολογισμός για το επόμενο έτος θα είναι πολύ πιο δύσκολος. «Προς το παρόν, βλέπω μόνο το 2023», λέει ο υπουργός Οικονομικών σε συνέντευξή του στην Handelsblatt.
Οι συνέπειες για την Ευρώπη
Η Ευρώπη κοιτάζει το Βερολίνο αυτές τις μέρες με ένα μείγμα αποτροπιασμού και μιας δόσης ευθυμίας. Στην κρίση του ευρώ, η Γερμανία λειτούργησε ως δημοσιονομικός δάσκαλος.
Τώρα η χώρα έχει στραγγαλιστεί δημοσιονομικά με την εμμονή της στη λιτότητα - σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη στις περισσότερες άλλες δυτικές πρωτεύουσες, όπου η έννοια του ορίου χρέους που κατοχυρώνεται στο σύνταγμα θεωρούνταν πάντοτε γερμανική ιδιορρυθμία, κάπου ανάμεσα στο καπέλο και το ψωμί ολικής αλέσεως.
Η απόφαση της Καρλσρούης, ωστόσο, μετατρέπει την ιδιορρυθμία αυτή σε πρόβλημα για ολόκληρη την ήπειρο. Η κρίση της κυβέρνησης έρχεται στη χειρότερη δυνατή στιγμή. Η ΕΕ διαπραγματεύεται την αύξηση του κοινού προϋπολογισμού και αναμένεται να επιτευχθεί συμφωνία στη σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου. Το χρηματοδοτικό πακέτο για την Ουκρανία, ύψους 50 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2027, πρέπει επίσης να συμφωνηθεί.
Ο Μίκαελ Κλάους, πρέσβης της Γερμανίας στην ΕΕ, έχει ήδη προειδοποιήσει τους συναδέλφους του στις Βρυξέλλες ότι η απόφαση της Καρλσρούης θα έχει αντίκτυπο στις συνομιλίες της ΕΕ. Η γερμανική διαπραγματευτική θέση μέχρι σήμερα ήταν η εξής συνοπτικά: Περισσότερα χρήματα για την Ουκρανία, αλλά όχι για την Kομισιόν. Ωστόσο, χωρίς περισσότερα χρήματα για την ΕΕ στο σύνολό της, μια συμφωνία για τη βοήθεια προς την Ουκρανία θα καταστεί επίσης λιγότερο πιθανή.
Ειδικά στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, θα είναι δύσκολο να πειστούν οι ψηφοφόροι να στείλουν δισεκατομμύρια στο Κίεβο, ενώ δεν υπάρχουν χρήματα για την καταπολέμηση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής κρίσης. Εάν η συμφωνία για το πακέτο μέτρων για την Ουκρανία αποτύχει στα τελικά στάδια, ένα πρόσωπο θα είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένο: Ο ηγέτης του Κρεμλίνου Βλαντιμίρ Πούτιν.
Αυτό δείχνει πόσο σοβαρές είναι οι συνέπειες της δημοσιονομικής κρίσης του Βερολίνου για την Ευρώπη. Και ο υπόλοιπος κόσμος ανησυχεί επίσης ότι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία θα μπορούσε να μειώσει τις επενδύσεις της σε ακατάλληλη στιγμή.
Η επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Κρισταλίνα Γκεοργκιέβα, προειδοποιεί σε συνέντευξή της στην Handelsblatt πως «για να διασφαλίσει τη μελλοντική ανάπτυξη, η Γερμανία πρέπει να επενδύσει στις υποδομές της, στην πράσινη αναδιάρθρωση της οικονομίας και στις δεξιότητες του πληθυσμού της».
Τι θα συμβεί στη συνέχεια
Τώρα που η κυβέρνηση έχει αντιληφθεί κατά προσέγγιση την κλίμακα του προβλήματος, βρίσκεται στη διαδικασία ανάλυσης των συνεπειών σε επιμέρους τομείς. Οι υπάλληλοι του Υπουργείου Οικονομικών και του Υπουργείου Οικονομικών Υποθέσεων εξετάζουν στοιχείο προς στοιχείο το Ταμείο για το Κλίμα και το Μετασχηματισμό (KTF) και τα ελέγχουν για τη συμμόρφωσή τους με το νόμο. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πιθανή λίστα ακύρωσης. Αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Το βασικό νομικό πρόβλημα είναι το εξής: Οποιαδήποτε διέξοδος από το δίλημμα που επιλέγει τώρα η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση πρέπει να είναι ικανή να αντέξει μια νέα προσφυγή στο Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο. Αυτό ισχύει ιδίως για το σχέδιο κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης κατά την έννοια του φρένου για το χρέος για τον τρέχοντα προϋπολογισμό του 2023 και ενδεχομένως και για τον προϋπολογισμό του 2024 - για παράδειγμα, σε σχέση με τη συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση.
Τα εμπόδια για κάτι τέτοιο είναι υψηλά, σύμφωνα με τον εμπειρογνώμονα συνταγματικού δικαίου του Άουγκσμπουργκ, Γκρέγκορ Κίρχοφ. Όπως αναφέρει ο ίδιος, «το σύνταγμα και το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο προϋποθέτουν ότι μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης πρέπει να υφίσταται κατά τη στιγμή της σύστασής της, να είναι εκτός ελέγχου του κράτους και να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική κατάσταση του κράτους». Ωστόσο, η ενεργειακή κρίση έχει ήδη ξεπεράσει ξεκάθαρα την κορύφωσή της, πράγμα που σημαίνει ότι με δυσκολία πληροί αυτές τις απαιτήσεις για το 2024.
Ακόμη και αν ο νομοθέτης δεν καταφέρει να συμμορφωθεί πλήρως με το φρένο χρέους για το 2023, είναι κρίσιμο από συνταγματικής άποψης να προσπαθήσει τουλάχιστον να το κάνει για το 2024: «Το συνταγματικό δίκαιο γνωρίζει δρόμους προς τη νομιμότητα που μπορεί να διαρκέσουν περισσότερο λόγω ειδικών περιστάσεων, αλλά πρέπει προφανώς να πλησιάζουν όλο και περισσότερο στο σύνταγμα. Ένας τέτοιος δρόμος πρέπει τώρα να ακολουθηθεί», λέει ο Κίρχοφ.
Ο εμπειρογνώμονας συνταγματικού δικαίου Κίριλ-Αλεξάντερ Σβαρτς από το Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ επικρίνει, λέγοντας πως «όποιος - όπως έκανε πρόσφατα ο επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του SPD Μίτσενιχ - ζητά ήδη την αναστολή του φρένου χρέους για το 2024 και επικαλείται τον πόλεμο στη Γάζα ως δικαιολογία για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, δεν αναγνωρίζει ότι οι επιπτώσεις αυτής της σύγκρουσης στο γερμανικό δημοσιονομικό δίκαιο δεν είναι ούτε προβλέψιμες στις διαστάσεις τους, ούτε υπάρχει μια κατάσταση στην οποία μπορεί να εφαρμοστεί το φρένο χρέους».
