Ροή
Η πανδημία του Covid-19 επηρεάζει άμεσα όλους τους τομείς της οικονομίας. Τα διάφορα μέτρα κοινωνικού περιορισμού που οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο υποχρεώνονται να λάβουν για την αντιμετώπιση της πανδημίας προκαλούν σε πολλούς κλάδους της οικονομίας καθίζηση της ζήτησης (π.χ. μεταφορές, τουρισμός, λιανικό εμπόριο κ.λπ.), επηρεάζοντας εντέλει όλη την παραγωγική αλυσίδα. Η επανεκκίνηση της οικονομίας θα απαιτήσει γενναία κρατικά μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων τα οποία θα πρέπει να εκτείνονται χρονικά και πέρα από την λήξη των μέτρων καραντίνας ανά την υφήλιο.
Οι ευρωπαϊκοί κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό καθεαυτό το πρόβλημα της εξεύρεσης κρατικών πόρων για την στήριξη των πληττόμενων επιχειρήσεων, αφορούν όμως στην ενωσιακή νομιμότητα της χρησιμοποίησης των υφιστάμενων κρατικών πόρων. Τούτο, διότι οι ευρωπαϊκές συνθήκες απαγορεύουν γενικά την επιλεκτική ενίσχυση ορισμένων επιχειρήσεων ή κλάδων παραγωγής με κρατικά μέσα. Παράλληλα, οι συνθήκες προβλέπουν μια σειρά ενισχύσεων που είτε αυτόματα, είτε κατά την διακριτική ευχέρεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ) μπορεί να θεωρηθεί ότι συμβιβάζονται με την ενιαία αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ εξέδωσε ερμηνευτική ανακοίνωση σχετικά με τον τρόπο που θα αντιμετωπίζει τις κρατικές ενισχύσεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας. Το αποκαλούμενο προσωρινό πλαίσιο (Temporary Framework) προσαρμόστηκε και τροποποιήθηκε δύο φορές. Έτσι, καλύπτει σήμερα όλο το φάσμα των πιθανών κρατικών μέτρων (από την ενίσχυση με κάθε μορφή των πληττόμενων επιχειρήσεων, το ρόλο και την ενίσχυση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και στοχευμένες ενισχύσεις για την έρευνα και την ανάπτυξη θεραπειών στο φαρμακευτικό τομέα, αλλά ακόμα και την ανακεφαλαιοποίηση μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων, όπου αυτή κρίνεται αναγκαία). Επίσης, η Επιτροπή εξέδωσε ειδικούς ερμηνευτικούς κανόνες σχετικά με τους κλάδους των μεταφορών (εναέριων, θαλάσσιων και οδικών). Εφαρμόζοντας αυτούς τους ερμηνευτικούς κανόνες σε επιμέρους ενισχύσεις, η ΕΕ με fast track διαδικασίες έχει εγκρίνει μέχρι σήμερα πάνω από 140 μεμονωμένες ενισχύσεις ή καθεστώτα ενισχύσεων σε όλα τα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Ορισμένοι θεωρούν πως η ΕΕ λειτουργώντας σε αυτές τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, υπερβαίνει τις εξουσίες της στον τομέα του ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων. Οι κριτικές αυτές είχαν ακουστεί πιο έντονα κατά τη διάρκεια της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης με κύριο νομικό επιχείρημα σχετικά με την αξιολόγηση από την ΕΕ των ενισχύσεων που είχαν επιτραπεί τότε προς τα τραπεζικά ιδρύματα ότι το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων είναι ανεπαρκές. Τούτο, προβάλλονταν κυρίως ενόψει της αδυναμίας να προσδιοριστεί εκ των προτέρων ένας σαφής χρονικός ορίζοντας λήξης εκείνης της κρίσης. Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ προχώρησε με την ίδια λογική για την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνοϊού (ειδικά ερμηνευτικά κείμενα του υφιστάμενου πλαισίου), οι κριτικές ήταν σαφώς λιγότερες, αφενός λόγω των έξω-οικονομικών αιτιών της κρίσης, πράγμα που διευκόλυνε την υπαγωγή της στο δίκαιο της ανάγκης, αλλά και της μεγαλύτερης ευχέρειας καθορισμού ενός χρονικού ορίζοντα λήξης της, βάσει των επιδημιολογικών προβλέψεων (τέλος του 2020).
Η αποτελεσματικότητα με την οποία κινήθηκε η ΕΕ στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων για την αντιμετώπιση των συνεπειών της υγειονομικής κρίσης είναι επαινετή. Στη βάση της εμπειρίας των πρόσφατων κρίσεων, ίσως η επόμενη διακυβερνητική διάσκεψη για την αναθεώρηση των ευρωπαϊκών συνθηκών, όποτε λάβει χώρα, να πρέπει μεταξύ άλλων να εισηγηθεί τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων νομικών βάσεων ελέγχου των κρατικών ενισχύσεων, έτσι ώστε η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης της ΕΕ σε συνθήκες κρίσης να μην υπονομεύεται από νομικές αμφισβητήσεις. Κάτι τέτοιο θα συμβάλλει ακόμη περισσότερο στην προβλεψιμότητα του σχετικού πλαισίου και την εμπέδωση υψηλότερου βαθμού ασφάλειας δικαίου.
Το άρθρο υπογράφει ο κ. Βασίλης Καραγιάννης, Δ.Ν. Εταίρος KLC Law Firm.
