Ροή
Με αποκλεισμό από τη ζώνη Σένγκεν μπορεί να έρθει αντιμέτωπη η Ελλάδα, αφού θεωρείται η «αχίλλειος πτέρνα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με όσα δηλώνουν ευρωπαίοι Αξιωματούχοι στους Financial Times. Οι ίδιοι συμπληρώνουν μάλιστα πως ίσως η απειλή της αποπομπής της από τη ζώνη ελεύθερης διακίνησης αποτελεί το μόνο τρόπο για να πείσουν τη χώρα μας να «συμμορφωθεί» ζητώντας τη βοήθεια της ευρωπαϊκής υπηρεσίας προστασίας συνόρων, Frontex.
Ταυτόχρονα όπως τονίζει στο άρθρο της η βρετανική εφημερίδα, ορισμένοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι φοβούνται πως η Ελλάδα και η Ιταλία δεν θα εφαρμόσουν τους κανόνες που θα δημιουργήσουν μια «ζώνη προστασίας» της ΕΕ από τους μετανάστες ενώ χαρακτηρίζουν τη χώρα μας ως το λιγότερο ικανό μέλος της Ε.Ε. υπογραμμίζοντας πως αδυνατεί να κλείσει τα σύνορά της και να καταγράψει επαρκώς τους αιτούντες άσυλο.
Την ίδια στιγμή ο επικεφαλής της Ευρωζώνης, Jeroem Dijsselbloem, σε συνέντευξή του κάνει λόγο για τη δημιουργία μιας μίνι-ζωνης Σέγνκεν, αποτελούμενης από πέντε χώρες, αφού μόνο έτσι μπορεί να διασφαλιστεί η εύρυθμη διακίνηση αγαθών και προσώπων. Την ολλανδική ιδέα για δημιουργία μιας «μίνι-ζώνης Σένγκεν» βέβαια απορρίπτει η γερμανική κυβέρνηση η οποία τονίζει την ανάγκη να στηριχτεί η Σένγκεν στη σημερινή της μορφή και να διαφυλαχτούν επαρκώς τα εξωτερικά σύνορα.
Η συνθήκη Σένγκεν απειλείται
«Αν η συνθήκη του Σένγκεν, υπό το βάρος της προσφυγικής κρίσης και της τρομοκρατικής απειλής με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη η Ευρώπη τον τελευταίο καιρό, εντέλει λύγιζε, θα τελείωνε έτσι όπως ξεκίνησε και το μεγαλύτερο πείραμα διεύρυνσης συνόρων στον κόσμο: με μια μεγάλη κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Πριν από περίπου τρεις δεκαετίες ήταν οι θυμωμένοι οδηγοί φορτηγών οι οποίοι διαδήλωναν στα γαλλο-γερμανικά σύνορα που πιέζοντας το Βερολίνο και το Παρίσι κατάφεραν να «γκρεμίσουν» τα εσωτερικά σύνορα. Το συγκεκριμένο θεωρήθηκε ως καθοριστικό και κρίσιμο βήμα για την σημερινή ζώνη του Σένγκεν– μια ζώνη ελεύθερης μετακίνησης εντός της Ευρώπης, 1,7 εκατομμυρίων τετραγωνικών μιλίων.
Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά, οι κώνοι που συναντά κανείς κατά μήκος του γερμανικού αυτοκινητόδρομου A3, στο σημείο που αυτός διέρχεται από την Αυστρία, αναγκάζει τα αυτοκίνητα να περάσουν μπροστά από το άγρυπνο βλέμμα αστυνομικών. Ταυτόχρονα βέβαια δίνει και μια εικόνα για το πώς το εγχείρημα των 26 κρατών μπορεί να μαραθεί και να πεθάνει.
Παρόλο που οι συγκεκριμένοι συνοριακοί έλεγχοι υποτίθεται ότι είναι προσωρινοί, κατάφεραν να αφήσουν την συνθήκη Σένγκεν σε «ημικωματώδη κατάσταση», σύμφωνα με τον Jean Claude Juncker, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Οι επιπτώσεις είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθούν. Η συνθήκη Σένγκεν και οι ανοιχτοί δρόμοι που ορίζει, επιτρέπουν σε αγαθά και ανθρώπους να μετακινούνται ελεύθερα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως περίπου το μισό εργατικό δυναμικό του Λουξεμβούργου ζει έξω από το Μεγάλο Δουκάτο. Οι ελευθερίες είναι ένα από τα πιο απτά οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και το φυσικό λιπαντικό της ενιαίας αγοράς.
Ο Robert Cooper, βετεράνος διπλωμάτης των Βρυξελλών, θεωρεί ότι η Συνθήκη κάνει ένα πραγματικό «βήμα μπροστά σε επίπεδο πολιτισμού».
Σήμερα όμως το κύμα των περίπου 1 εκατ. προσφύγων που πέρασαν δια θαλάσσης από τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική προς την Ευρώπη απειλεί με πισωγύρισμα.
Τα υπέρογκα νούμερα έχουν προκαλέσει απελπισία στις εθνικές κυβερνήσεις οι οποίες προσπαθούν μάταια να ανακτήσουν τον έλεγχο για το ποιος μπαίνει στα εδάφη τους.
Εν τω μεταξύ, η πρόσφατη αποκάλυψη ότι τουλάχιστον τρεις από τους τζιχαντιστές που έλαβαν μέρος στις επιθέσεις στο Παρίσι είχαν τρυπώσει στην Ευρώπη εκμεταλλευόμενοι την κάλυψη των μεταναστευτικών ροών, επιβεβαίωσε τους χειρότερους φόβους των ειδικών για τις αδυναμίες που ανακύπτουν από την συνθήκη Σένγκεν, αφού μόλις ένας τρομοκράτης περάσει τα εξωτερικά σύνορα μπορεί άνετα να κινηθεί σε ολόκληρη τη ζώνη.
Ο Rainer Muenz, ειδικός σε προσφυγικά ζητήματα στην Erste Bank, σημειώνει ότι η συνθήκη του Σένγκεν «σχεδιάστηκε την εποχή που υπήρχε ακόμα το Σιδηρούν Παραπέτασμα». Τότε τα κουμμουνιστικά καθεστώτα ήταν η αστυνομία των εξωτερικών συνόρων. «Είναι εύκολο να έχεις την πόρτα ανοιχτή όταν κανείς δεν επρόκειτο να μπει μέσα από αυτή» συμπληρώνει.
Αν και τον τελευταίο καιρό οι Βρυξέλλες προσπαθούν να στηρίξουν τη Συνθήκη Σένγκεν με μια σειρά από πρωτοβουλίες, ποσοστώσεις για τους πρόσφυγες, ακόμα και χρηματοδότηση μέχρι και της Τουρκίας ώστε να συγκρατηθούν οι προσφυγικές υπάρχουν κι εκείνοι που κάνουν λόγο για αποπομπή κάποιων χωρών από αυτή ή για τη δημιουργία μιας μικρότερης ζώνης ελεύθερης διακίνησης.
Τι πρόκειται να γίνει όμως αν αυτά δεν πιάσουν και η συνθήκη Σένγκεν καταρρεύσει; Οι Financial Times παραθέτουν τέσσερα σενάρια σε περίπτωση που όλα αυτά αποτύχουν με πρώτο και κύριο την περίπτωση που αποπεμφθεί αποκλειστικά και μόνο η χώρα μας από τη ζώνη των χωρών αυτών.
1. Η αποπομπή της Ελλάδας
Η Ελλάδα είναι η αχίλλειος πτέρνα του Σένγκεν: ο βασικός διάδρομος για τους πρόσφυγες προς την υπόλοιπη Ευρώπη και κατά γενική ομολογία το λιγότερο ικανό κράτος της Ε.Ε.
Επιπλέον, παρόλο που οποιαδήποτε χώρα στη γεωγραφική της θέση θα δυσκολευόταν να αντιμετωπίσει την μεγάλη εισροή προσφύγων από την γειτονική Τουρκία, η αποτυχία της να σφραγίσει τα σύνορα της ή να εξετάσει τις αιτήσεις για άσυλο μετατρέπει σε παρωδία την αρχή ότι η πρώτη χώρα εισόδου είναι και αυτή που είναι υπεύθυνη για την τύχη του εκάστοτε μετανάστη. Αντί για αυτό, η Αθήνα τείνει να επιτρέπει στους μετανάστες να συνεχίζουν το ταξίδι τους για να γίνουν το πρόβλημα κάποιου άλλου» γράφει χαρακτηριστικά η εφημερίδα.
«Αυτή η παράλειψη καθήκοντος είναι και ο βασικός λόγος που η Συνθήκη Σένγκεν έχει αρχίσει να διαλύεται» φέρεται να δήλωσε στην εφημερίδα, ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος που επιχειρεί να αντιμετωπίσει την κρίση.
Στον κώδικα της συνθήκης του Σένγκεν μάλιστα συμπεριλαμβάνεται και η δυνατότητα αποβολής μιας χώρας σε περίπτωση που διαπιστωθούν «συστηματικές ελλείψεις στη διαχείριση των συνόρων της. Οι ηγέτες της Ε.Ε. μάλιστα εξετάζουν τον τελευταίο καιρό αν θα χρησιμοποιήσουν την εδώ και καιρό αποκαλούμενη «ελληνική ρήτρα».
Από αρκετές πλευρές μάλιστα, όπως συνεχίζει το δημοσίευμα, η απομάκρυνση της Ελλάδας δεν θα επιφέρει μεγάλες διαφορές. Δεν μοιράζεται χερσαία σύνορα με τις άλλες χώρες του Σένγκεν. Οπότε η αποπομπή της πιθανότατα δεν θα περιορίσει την ροή των μεταναστών. Οι συνθήκες υποδοχής στην χώρα είχαν επίσης θεωρηθεί πολύ φτωχές, με βάση τον νόμο, για να επιστραφούν σε αυτήν πρόσφυγες από άλλα μέρη της Ευρώπης. Ωστόσο ανώτατοι αξιωματούχοι της Ε.Ε. θεωρούν ότι η απειλή της αποπομπής μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να πειστεί η Ελλάδα να αλλάξει στάση και να ζητήσει άμεση βοήθεια από την υπηρεσία συνόρων της E.E, την Frontex, κάτι που αρνείται να κάνει.
Ορισμένοι αξιωματούχοι κατηγορούν την «ελληνική ανικανότητα», άλλοι πάλι φοβούνται ότι δεν θα εφαρμόσει ποτέ κανόνες που θα την κάνουν μια ζώνη απομόνωσης για την υπόλοιπη Ε.Ε.
2. Η αθόρυβη επιστροφή των συνόρων
Φράκτες ορθώνονται κατά μήκος των συνόρων της ζώνης του Σένγκεν. Αυτό για το οποίο είχε διαπομπευτεί μόλις πριν από λίγο καιρό ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Viktor Orban, αρχίζει να μοιάζει σήμερα βέλτιστη πρακτική. Η Σλοβενία ξετυλίγει συρματόσχοινα στα σύνορα της με την Κροατία, η Αυστρία κατά μήκος των σλοβενικών συνόρων (εντός της ζώνης Σένγκνεν), ενώ οι βαλκανικές χώρες εκτός της Ε.Ε. στα βόρεια της Ελλάδας ακολουθούν.
Τα σύνορα δεν είναι εντελώς κλειστά, αλλά η επιλογή αυτή είναι σε ισχύ για κάποιους. Ακόμα και εντός της συνθήκης του Σένγκεν, η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Αυστρία επιβάλλουν πιο αυστηρούς περιορισμούς, με την άδεια της Ε.Ε. Οι επιθέσεις στο Παρίσι προσέφεραν ώθηση για περαιτέρω σύσφιξη των κανονισμών. Η Ε.Ε. επιμένει ότι τα μέτρα είναι έκτακτα και προσωρινά αλλά όλες οι κυβερνήσεις γνωρίζουν πως είναι δύσκολο να αρθούν στο μέλλον.
3. Ένα αρχιπέλαγος από κέντρα υποδοχής και ασύλου
Με τους φράκτες και τα εμπόδια βέβαια έρχεται και η ανάγκη για διαχείριση των συγκεντρωμένων προσφύγων. Το Πάσσαου στην Γερμανία, το Σπίλφελντ στην Αυστρία, το Σέντιλ στην Σλοβενία, είναι συνοριακές πόλεις που μπορεί στο τέλος να φιλοξενήσουν «ζώνες διέλευσης» και «κέντρα υποδοχής». Η Ευρώπη θα δει να αναδύονται πολυάριθμα κέντρα ασύλων στα σύνορα της.
Ορισμένοι θέλουν τα κέντρα αυτά να βρίσκονται στις χώρες εισόδου – την Ελλάδα και την Ιταλία – ή κατά μήκος του βαλκανικού μονοπατιού προς την Κροατία. Ωστόσο όπου και αν βρίσκονται, για να υποχρεωθούν άνθρωποι να μείνουν θα απαιτηθούν συρματοπλέγματα, αστυνόμευση και πιθανότατα βία, κάτι που θα πληγώσει τις ευρωπαϊκές αξίες.
«Οι εικόνες θα είναι φρικτές, αλλά τι άλλο μπορούμε να κάνουμε ;» αναρωτιέται υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχο και συμπληρώνει: «Είναι ήδη φρικτές. Ενας Κούρδος στην Μακεδονία, ο οποίος αυτήν την εβδομάδα χαρακτηρίστηκε οικονομικός μετανάστης, έραψε το στόμα του και ξεκίνησε απεργία πείνας».
Η Vaira Vīķe-Freiberga, πρώην πρόεδρος της Λετονίας και πρόσφυγας στα χρόνια του πολέμου, λέει ότι η δημιουργία τέτοιων κέντρων μπορεί να είναι αναπόφευκτη. «Μας έβαλαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων, μαζί με τις ψείρες, τους ψύλλους και τα μυρμήγκια» είπε. «Όταν έχεις εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους εκτοπισμένους από το σπίτι τους, πρέπει να τους βάλεις κάπου. Το να είσαι πρόσφυγας είναι σκληρό. Αυτή είναι δυστυχώς η πραγματικότητα».
4. Η Σένγκεν εξασθενεί
Αν η Ελλάδα είναι η αχίλλειος πτέρνα της συνθήκης του Σένγκεν, η Γερμανία είναι η δύναμη που την κρατάει όρθια. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ έχει αποκλείσει την ιδέα «να απομονωθούμε». Επίσης δεν είναι προετοιμασμένη για την χρήση βίας κατά προσφύγων από Γερμανούς φύλακες.
Αλλά η πίεση αυξάνεται. Το αντι-μεταναστευτικό κόμμα Alternative fur Deutschland (Εναλλακτική για την Γερμανία), που κάνει καμπάνια για «κλειστά σύνορα» ώστε να αποφευχθεί «η τρομοκρατία στην Γερμανία» μεγαλώνει. Ακόμα και ο ηγέτης μιας εβραϊκής κοινότητας τάχθηκε αυτήν την εβδομάδα υπέρ των ποσοστώσεων, προειδοποιώντας πως πολλές από τους νεοεισερχόμενους δεν μοιράζονται τις γερμανικές αξίες της ανοχής.
Η εισαγωγή συνοριακών ελέγχων θα είναι απίστευτα ακριβή. Οι αξιωματούχοι δεν έχουν το προσωπικό, τον εξοπλισμό ή την υποδομή. Αν συνέβαινε, το Σένγκεν θα μεταμορφωνόταν σε μικρές ζώνες, όπως η Μπενελούξ ή οι σκανδιναβικές ζώνες ελεύθερης μετακίνησης που προϋπήρχαν του πρότζεκτ. Μια τέτοια διάλυση θα σηματοδοτούσε μια επικίνδυνη συλλογική απώλεια εμπιστοσύνης. «Αν το πνεύμα εγκαταλείψει τις καρδιές μας, θα χάσουμε κάτι παραπάνω από το Σένγκεν» είπε ο κ. Γιούνκερ. «Ένα ενιαίο νόμισμα δεν μπορεί να υπάρξει αν καταρρεύσει το Σένγκεν».
