Μετά από μια εσπευσμένη προσπάθεια επανενεργοποίησης στις αρχές του 2025, η υποχρεωτική εφαρμογή του Ελαιοκομικού Μητρώου -και ειδικότερα η υποβολή των δηλώσεων συγκομιδής και η επιβολή των συναφών οικονομικών κυρώσεων- ανεστάλη και μετατέθηκε για τον Οκτωβρίου 2026.
Αυτή η αναβολή υπήρξε το άμεσο αποτέλεσμα μιας σειράς αλληλένδετων παραγόντων: σημαντικών τεχνικών αδυναμιών, οξύτατων διοικητικών συμφορήσεων στις κατά τόπους Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής (ΔΑΟΚ) και της σθεναρής, τεκμηριωμένης αντίδρασης από κομβικούς φορείς του αγροτικού τομέα.
Ενώ οι στρατηγικοί στόχοι του Μητρώου - η διαφάνεια στην παραγωγή, η ενίσχυση της ιχνηλασιμότητας και η εξυγίανση της αγοράς - είναι καθολικά αποδεκτοί, η μεθοδολογία που επιλέχθηκε για την εφαρμογή του κρίθηκε ευρέως ως αναποτελεσματική, γραφειοκρατική και επιβαρυντική για τους παραγωγούς. Η περίοδος χάριτος που μεσολαβεί μέχρι τη νέα προθεσμία του 2026 αποτελεί ένα κρίσιμο παράθυρο ευκαιρίας για το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) να αντιμετωπίσει τις συστημικές αυτές παθογένειες.
Η επιτυχία του εγχειρήματος εξαρτάται πλέον από την ανάπτυξη πραγματικής δια λειτουργικότητας μεταξύ του Ελαιοκομικού Μητρώου και των υφιστάμενων κρατικών βάσεων δεδομένων, όπως το Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου (ΟΣΔΕ), το Εθνικό Κτηματολόγιο και τα συστήματα της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ).
Το Ελαιοκομικό Μητρώο αποτελεί το επίσημο, κρατικά επικυρωμένο σύστημα καταγραφής του συνόλου της ελαιοκαλλιέργειας στην ελληνική επικράτεια. Ο ρόλος του δεν είναι απλώς στατιστικός, αλλά θεμελιώδης, καθώς λειτουργεί ως ο κύριος μηχανισμός για την «κατοχύρωση της ιδιότητας του ελαιοπαραγωγού».
Αυτή η επίσημη ιδιότητα είναι, με τη σειρά της, απαραίτητη και αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση για την πρόσβαση των καλλιεργητών σε ένα ευρύ φάσμα κρίσιμων οικονομικών και διοικητικών διαδικασιών:
- Είσπραξη Ενισχύσεων: Η εγγραφή στο Μητρώο είναι υποχρεωτική για την είσπραξη της ενιαίας κοινοτικής ενίσχυσης και για τη συμμετοχή σε εθνικά και κοινοτικά προγράμματα στήριξης, οι πληρωμές των οποίων διεκπεραιώνονται από τον Οργανισμό Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ).
- Λήψη Αποζημιώσεων: Αποτελεί προαπαιτούμενο για την είσπραξη αποζημιώσεων από τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ) σε περιπτώσεις καταστροφής της παραγωγής.
- εμπορική Δραστηριότητα: Η εγγραφή είναι αναγκαία για τη χορήγηση άδειας νόμιμης πώλησης ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών στην αγορά.
Δύο Δεκαετίες Αδράνειας: Η κληρονομιά μιας ανεκπλήρωτης εντολής
Ένα κεντρικό στοιχείο που εξηγεί τις πρόσφατες δυσλειτουργίες είναι το γεγονός ότι το Ελαιοκομικό Μητρώο παρέμενε ουσιαστικά ανενεργό για σχεδόν δύο δεκαετίες. Αυτή η παρατεταμένη αδράνεια δεν συνιστά απλώς μια καθυστέρηση, αλλά ένα βαθύ χάσμα. Δημιούργησε μια κατάσταση όπου η θεσμική μνήμη εντός των περιφερειακών υπηρεσιών (ΔΑΟΚ) εξασθένησε, ενώ μια ολόκληρη γενιά παραγωγών δεν είχε καμία πρακτική εμπειρία με τις διαδικασίες του. Παράλληλα, η τεχνολογία εξελίχθηκε ραγδαία, με την εμφάνιση γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (GIS), δορυφορικής παρακολούθησης και ψηφιακών πλατφορμών.
Η προσπάθεια επανενεργοποίησης του 2025, βασισμένη σε μεγάλο βαθμό σε διαδικασίες που απαιτούσαν φυσική παρουσία και χειροκίνητη υποβολή εγγράφων, εμφανίστηκε εξ αρχής ως τεχνολογικά παρωχημένη. Αυτή η αναντιστοιχία μεταξύ του σύγχρονου ψηφιακού περιβάλλοντος και της γραφειοκρατικής προσέγγισης του Υπουργείου αποτέλεσε τη ρίζα της έντονης κριτικής από διαφόρους φορείς όπως η ΕΘΕΑΣ, η οποία χαρακτήρισε το εγχείρημα «γραφειοκρατικό τερατούργημα», και οδήγησε στην προβλέψιμη κατάρρευση του αρχικού χρονοδιαγράμματος. Η προσπάθεια του 2025, συνεπώς, δεν ήταν μια απλή επικαιροποίηση, αλλά η πρώτη σοβαρή απόπειρα μετά από μια γενιά για τη δημιουργία μιας «πλήρους, επαληθευμένης εικόνας της ελληνικής ελαιοπαραγωγής».
Οι Κινητήριες Δυνάμεις της Επανενεργοποίησης
Η απόφαση για την επανενεργοποίηση του Μητρώου το 2025 προήλθε από ένα συνδυασμό εσωτερικών και εξωτερικών πιέσεων:
Εσωτερικοί Παράγοντες: Ο πρωταρχικός εγχώριος στόχος ήταν η «πάταξη της παραοικονομίας και της “μαύρης αγοράς” ελαιολάδου». Η φιλοδοξία ήταν η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος «εισροών-εκροών», το οποίο θα παρακολουθεί την πορεία του προϊόντος από το χωράφι (εισροή) έως το ελαιοτριβείο (εκροή), καθιστώντας τη διακίνηση αδήλωτου ελαιολάδου εξαιρετικά δύσκολη. Κάτι αντίστοιχο γίνεται όλα αυτά τα χρόνια με το αμπελουργικό μητρώο, τις δηλώσεις συγκομιδής σταφυλιών των αμπελοπαραγωγών και τελικά τις δηλώσεις παραγωγής οίνου που κάνουν τα οινοποιεία.
Εξωτερικοί Παράγοντες: Σε διεθνές επίπεδο, η ενίσχυση της ιχνηλασιμότητας κρίθηκε απαραίτητη για την προστασία και την περαιτέρω θωράκιση της φήμης του ελληνικού ελαιολάδου στις αγορές του εξωτερικού. Παράλληλα, υπήρχε η αυξανόμενη ανάγκη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ακριβή συλλογή δεδομένων και αποτελεσματική παρακολούθηση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.
Η Κρίσιμη Μεταβατική Διάταξη
Το πλέον καθοριστικό στοιχείο της νέας νομοθεσίας, το οποίο απαντά άμεσα στο ερώτημα «τι έγινε τελικά», είναι το άρθρο 7 της ΚΥΑ. Η διάταξη αυτή ορίζει ρητά ότι «Οι κυρώσεις... δεν επιβάλλονται πριν την 1η Οκτωβρίου 2026». Η ύπαρξη αυτής της ρήτρας αναστολής από την αρχική ψήφιση του νόμου, σε συνδυασμό με την μετέπειτα επίσημη αναβολή της υποχρεωτικότητας, συνιστά μια de facto παραδοχή από την πλευρά της πολιτείας ότι το αρχικό σχέδιο εφαρμογής ήταν ελαττωματικό και ανέφικτο.
Η επιτυχής λειτουργία του Ελαιοκομικού Μητρώου εξαρτάται από την ικανότητα και την πολιτική βούληση του ΥΠΑΑΤ να εγκαταλείψει την αρχική, αποτυχημένη προσέγγιση και να υιοθετήσει πλήρως το σύγχρονο, ψηφιακό μοντέλο που προτείνουν οι φορείς της παραγωγής. Ο κίνδυνος είναι η περίοδος χάριτος να παρέλθει ανεκμετάλλευτη, οδηγώντας σε μια νέα κρίση το φθινόπωρο του 2026.
Έχουμε δρόμο μπροστά μας, αυτό είναι το μόνο σίγουρο…
Αναλυτικά τι προβλέπεται για δηλώσεις - κυρώσεις - ελέγχους
Δηλώσεις συγκομιδής
Όπως προβλέπεται από το Άρθρο 5 της απόφασης 77979/21-03-2025 όλοι οι νόμιμοι κάτοχο ελαιοτεμαχίων είναι υπόχρεοι δήλωσης συγκομιδής ελαιοκάρπου.
Η υποβολή της δήλωσης συγκομιδής ελαιοκάρπου γίνεται από τους υπόχρεους της παρ. 1 μέσω της αντίστοιχης Ηλεκτρονικής Εφαρμογής του ΥΠΑΑΤ, από την 1η Οκτωβρίου κάθε έτους έως την 24η ώρα της 31ης Μαΐου του επόμενου έτους. Οι ημερομηνίες είναι αποκλειστικές και η παραβίαση της καταληκτικής ημερομηνίας επισύρει την επιβολή προστίμου.
Ο υπόχρεος της εισέρχεται στην ψηφιακή υπηρεσία «Δήλωση Συγκομιδής Ελιάς» μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης (gov.gr-ΕΨΠ) με τη χρήση των κωδικών διαπιστευτηρίων της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Η δήλωση συγκομιδής γίνεται αμέσως μετά την ολοκλήρωση της συγκομιδής από τον παραγωγό και την ολοκλήρωση της παράδοσης του νωπού ελαιοκάρπου στο ελαιοτριβείο ή στη μονάδα επεξεργασίας μεταποίησης επιτραπέζιας ελιάς.
Η υποβολή της δήλωσης συγκομιδής είναι υποχρεωτική ακόμη και όταν η παραγωγή είναι μηδενική και επέχει θέση υπεύθυνης δήλωσης.
Πριν την οριστική υποβολή των δηλώσεων συγκομιδής επιβεβαιώνονται τα στοιχεία που εμπεριέχονται σε αυτές όσον αφορά στις καλλιεργούμενες εκτάσεις, καλλιεργούμενες ποικιλίες και στις αποδόσεις των ελαιοτεμαχίων. Πριν την υποβολή της δήλωσης συγκομιδής, όπου απαιτείται, γίνεται επικαιροποίηση των στοιχείων της ελαιοκομικής εκμετάλλευσης, ύστερα από αίτημα του ελαιοπαραγωγού, όπως αυτά είναι καταχωρισμένα στο «Ελαιοκομικό Μητρώο». Την ευθύνη για την ορθή υποβολή της δήλωσης συγκομιδής φέρουν οι υπόχρεοι, ενώ ο έλεγχος και η επαλήθευση των στοιχείων τους πραγματοποιείται από τις αρμόδιες ΔΑΟΚ.
Για τη συμπλήρωση και υποβολή των δηλώσεων συγκομιδής, στα τιμολόγια/δελτία παραλαβής κατά την παραλαβή του ελαιοκάρπου από τις ελαιοκομικές επιχειρήσεις, (ελαιοτριβεία, μονάδες επεξεργασίας επιτραπέζιας ελιάς) αναγράφονται τα παρακάτω στοιχεία:
α) Το ονοματεπώνυμο και το ΑΦΜ του ελαιοκαλλιεργητή,
β) η ποικιλία ελιάς,
γ) ο δεκατριψήφιος κωδικός «ελαιοτεμαχίου» του «Ελαιοκομικού Μητρώου»,
δ) στην περίπτωση παράδοσης φορτίου από διαφορετικά «ελαιοτεμάχια» της εκμετάλλευσης, η ποσότητα ελαιοκάρπου που αντιστοιχεί σε κάθε «ελαιοτεμάχιο».
Έλεγχοι και Κυρώσεις
Οι ΔΑΟΚ πραγματοποιούν ετησίως ελέγχους σε δείγμα τουλάχιστον 5% των δηλώσεων συγκομιδής, το οποίο προσδιορίζεται με βάση ανάλυση κινδύνου. Στην ανάλυση κινδύνου περιλαμβάνονται και οι περιπτώσεις υπότροπων υπόχρεων.
Όταν διαπιστωθούν μη συμμορφώσεις με τις διατάξεις της παρούσας, επιβάλλουν διοικητικά πρόστιμα, με βάση τις διαδικασίες του ν. 4235/2014 (Α’ 32).
Ειδικότερα, σε περίπτωση ανακριβούς δήλωσης αριθμού ελαιοδένδρων επιβάλλεται πρόστιμο 60 ευρώ ανά ελαιόδενδρο της δήλωσης που υπερβαίνει ή υπολείπεται του πραγματικού αριθμού.
Σε περίπτωση ανακριβούς δήλωσης ποσοτήτων παραδοθέντος ελαιοκάρπου επιβάλλονται πρόστιμα ως εξής:
(α) Σε καρπό για ελαιοποίηση επιβάλλεται πρόστιμο 60 ευρώ ανά 100 κιλά ελαιοκάρπου της δήλωσης που υπερβαίνει ή υπολείπεται της πραγματικής ποσότητας.
(β) Σε καρπό για επιτραπέζια ελιά επιβάλλεται πρόστιμο 150 ευρώ ανά 100 κιλά ελαιοκάρπου της δήλωσης που υπερβαίνει ή υπολείπεται της πραγματικής ποσότητας.
Στην περίπτωση μη υποβολής των δηλώσεων συγκομιδής στις αποκλειστικές ημερομηνίες, επιβάλλεται στους υπόχρεους χρηματικό πρόστιμο, σύμφωνα με τις διαδικασίες του ν. 4235/2014 (Α’ 32), ως εξής:
α) Στους κατόχους εκμεταλλεύσεων από 21 (είκοσι ένα) έως πενήντα (50) ελαιόδεντρα: εκατό ευρώ (100 €),
β) στους κατόχους εκμεταλλεύσεων από πενήντα ένα έως εκατό (51-100) ελαιόδεντρα: πεντακόσια ευρώ (500 €),
γ) στους κατόχους εκμεταλλεύσεων από εκατόν ένα έως πεντακόσια (101-500) ελαιόδεντρα: χίλια ευρώ (1.000 €),
δ) στους κατόχους εκμεταλλεύσεων από πεντακόσια ένα έως χίλια (501-1000) ελαιόδεντρα: τρεις χιλιάδες ευρώ (3.000 €),
ε) στους κατόχους εκμεταλλεύσεων περισσότερων των χιλίων ενός (1001) ελαιοδέντρων: πέντε χιλιάδες ευρώ (5.000 €).
Σε κάθε περίπτωση επανάληψης μη συμμορφώσεων των παραγράφων 3, 4 και 5, τα ανωτέρω μοναδιαία ποσά προστίμου προσαυξάνονται κατά 50%.
Οι κυρώσεις του παρόντος άρθρου δεν επιβάλλονται σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας ή εξαιρετικών περιστάσεων της παρ. 1 του άρθρου 3 του Κανονισμού (ΕΕ) 2021/2116.
Προφανή σφάλματα κατά την υποβολή των δηλώσεων συγκομιδής δύναται να αναγνωρισθούν και να διορθωθούν από την αρμόδια ΔΑΟΚ κατόπιν αίτησης του παραγωγού και προσκόμισης των απαιτούμενων δικαιολογητικών/παραστατικών.
