Όλο και περισσότεροι διεθνείς οίκοι και ξένοι αναλυτές περιγράφουν μια σύνθετη πραγματικότητα, όπου ο αυξημένος πληθωρισμός τείνει να γίνει μόνιμο χαρακτηριστικό. Τα στοιχεία από ΗΠΑ και Ευρωζώνη, καθώς και οι εκτιμήσεις οίκων και τραπεζών όπως η Morgan Stanley, η Julius Baer και η Commerzbank, συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι ο πληθωρισμός, ακόμη κι αν έχει αποκλιμακωθεί από τα υψηλά του, δύσκολα θα επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν, προφανώς, σημασία και για την Ελλάδα, όπου ο πληθωρισμός για τον Νοέμβριο εκτινάχθηκε στο 2,9%. Μάλιστα, μέσα στο περιβάλλον που διαμορφώνεται διεθνώς, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα και παραμένει επίκαιρη η προειδοποίηση που είχε απευθύνει τον Νοέμβριο του 2024 ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, μιλώντας για την ανάγκη ευθυγράμμισης των στόχων της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής, και για τον κίνδυνο του «fiscal dominance».
«Νέα κανονικότητα» στις ΗΠΑ
Τα -ετεροχρονισμένα λόγω lockdown- στοιχεία για τον Σεπτέμβριο έδειξαν άνοδο του δομικού πληθωρισμού στο 2,8%. Προ ημερών, η Morgan Stanley προειδοποιούσε για μια «νέα πληθωριστική κανονικότητα» στις ΗΠΑ, όπου δομικές τάσεις διατηρούν τον πληθωρισμό σε υψηλά επίπεδα.
Στην αγορά εργασίας, οι αλλαγές στη μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ αρχίζουν να γίνονται αισθητές. Ελλείψεις προσωπικού πιέζουν κλάδους όπως οι κατασκευές, η γεωργία και η υγεία, όπου οι μετανάστες αντιστοιχούν έως και στο 30% του εργατικού δυναμικού. Οι πιέσεις στους μισθούς που προκαλούνται από αυτές τις ελλείψεις δεν πρόκειται να εξαφανιστούν σύντομα, κάτι που συμβάλλει στη διατήρηση του πληθωρισμού, καθώς οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν υψηλότερο κόστος εργασίας, το οποίο ενδέχεται να μετακυλίσουν στους καταναλωτές μέσω αυξημένων τιμών.
Ταυτόχρονα, η στεγαστική αγορά των ΗΠΑ υποφέρει διαχρονικά από σημαντική έλλειψη προσφοράς, με έλλειμμα σχεδόν 5 εκατομμυρίων κατοικιών. Επιπλέον, παρατηρείται και το λεγόμενο «lock-in effect», καθώς εκατομμύρια ιδιοκτήτες κατοικιών απέκτησαν στεγαστικά δάνεια με ιστορικά χαμηλά επιτόκια την προηγούμενη δεκαετία και σήμερα, με τα επιτόκια πιο κοντά στο 6%-7%, είναι εύλογα απρόθυμοι να πουλήσουν. Το αποτέλεσμα είναι πολύ λιγότερα ακίνητα διαθέσιμα προς πώληση, υψηλότερες τιμές και επίμονα αυξημένος πληθωρισμός στο κόστος στέγασης, ακόμη κι όταν οι υπόλοιπες πληθωριστικές πιέσεις αποκλιμακώνονται.
Τέλος, το ηλεκτρικό δίκτυο των ΗΠΑ, που σχεδιάστηκε για μια διαφορετική εποχή, καλείται να καλύψει μια ενεργειακή ζήτηση που αυξάνεται ραγδαία, λόγω της τεχνητής νοημοσύνης, των κρυπτονομισμάτων, των ηλεκτρικών οχημάτων, των data centers και της αναβίωσης της βιομηχανικής παραγωγής. Μόνο τα data centers καταναλώνουν, ήδη, σχεδόν το 5% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Θα χρειαστούν χρόνια για να επιλυθούν αυτά τα ζητήματα, κάτι που συνεπάγεται επίμονες ανοδικές πιέσεις στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν άμεσα τον πληθωρισμό σε ολόκληρη την αμερικανική οικονομία.
Σύμφωνα με τη Morgan Stanley, με το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ στο 120% του ΑΕΠ και ελλείμματα κοντά στο 7%, ένα στα πέντε δολάρια από τα φορολογικά έσοδα πηγαίνει στην εξυπηρέτηση του χρέους. Αυτό περιορίζει την ευελιξία της Fed να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό, όσο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση συνεχίζει να δανείζεται.
Επίμονος πληθωρισμός στην Ευρώπη
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι πιο πρόσφατες ενδείξεις επιβεβαιώνουν ότι ο πληθωρισμός παραμένει ανθεκτικός. Η Ευρωζώνη είδε τον πληθωρισμό τον Νοέμβριο να ανεβαίνει στο 2,2%, από 2,1% τον Οκτώβριο. Με αφορμή τα στοιχεία της Eurostat, η Commerzbank σχολίαζε προ ημερών ότι για το φετινό δ’ τρίμηνο ο δομικός πληθωρισμός της Ευρωζώνης κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνει επίμονα στο 2,4%, σημαντικά πάνω από τις προβλέψεις της ΕΚΤ.
Η τράπεζα δεν αποκλείει μελλοντική αποκλιμάκωση, ωστόσο διαπιστώνει ότι η διαδικασία είναι βραδεία, ειδικά στις υπηρεσίες, και εκτιμά ότι η ΕΚΤ πιθανότατα θα χρειαστεί να αναθεωρήσει ανοδικά τις εκτιμήσεις της.
Ο πληθωρισμός ως πολιτική επιλογή
Όπως και η Morgan Stanley, έτσι και η ελβετική Julius Baer στέκεται σε αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «δημοσιονομική κυριαρχία» (fiscal dominance). Μια μακροοικονομική κατάσταση όπου τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και το υψηλό δημόσιο χρέος αναγκάζουν την κεντρική τράπεζα να δίνει προτεραιότητα στη χρηματοδότηση του κράτους σε βάρος των δικών της στόχων, όπως ο έλεγχος του πληθωρισμού. Αυτό συνήθως σημαίνει ότι κρατά τα επιτόκια τεχνητά χαμηλά, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές.
«Στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι πληρωμές τόκων επιβαρύνουν όλο και περισσότερο τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και οι νομισματικές αρχές αντιμετωπίζουν αυξημένες πολιτικές πιέσεις ώστε να συμβάλουν στη μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους μέσω χαμηλότερων επιτοκίων» σχολιάζει η Julius Baer. Όμως αυτό δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ, όπως λέει η ελβετική τράπεζα. Το ιστορικά υψηλό δημόσιο χρέος και το αυξανόμενο κόστος εξυπηρέτησης των τόκων ασκούν πιέσεις στις νομισματικές αρχές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του χρέους διαδραματίζουν ολοένα και πιο κυρίαρχο ρόλο στις συζητήσεις για τον καθορισμό της πολιτικής. «Τελικά, το επίπεδο των επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών, και ο πληθωρισμός που προκύπτει, αποτελεί πολιτική επιλογή» επισημαίνει η Julius Baer, προσθέτοντας πως «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ‘δημοσιονομική κυριαρχία’ θα συνεχίσει να ασκεί ισχυρή επιρροή» στη μελλοντική πορεία των νομισματικών πολιτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, όπως λέει, η «νομισματική υποταγή, αν όχι πλήρης παράδοση», είναι πιθανό να οδηγήσει τους φορείς πολιτικής στη Δύση να συμβιβαστούν με πληθωρισμό 3%, αντί για 2%, για αυτή τη δεκαετία.
Η προειδοποίηση Στουρνάρα
Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, είχε προειδοποιήσει έγκαιρα για τον κίνδυνο της «δημοσιονομικής κυριαρχίας» και των αυξημένων πληθωριστικών πιέσεων που αυτή συνεπάγεται. Σε ομιλία του τον Νοέμβριο του 2024 τόνιζε ότι είναι ζωτικής σημασίας η συμπληρωματικότητα της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Έλεγε τότε ο διοικητής της ΤτΕ ότι «η εναρμόνιση δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής έχει ζωτική σημασία για τη διαμόρφωση βιώσιμης πορείας οικονομικής ανάκαμψης, ενώ παράλληλα ρυθμίζει την ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ ανάπτυξης, πληθωρισμού και βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών».
«Ανεξάρτητα από τις βραχυπρόθεσμες δημοσιονομικές προοπτικές, τα σημερινά υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους περιπλέκουν το έργο της νομισματικής πολιτικής, περιορίζουν τα περιθώρια ελιγμών και επιτείνουν τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι κεντρικές τράπεζες. (…) Εάν η δυναμική του χρέους δεν τεθεί υπό τον έλεγχο του δημοσιονομικού πλαισίου ή αν οι δημοσιονομικές πολιτικές δεν είναι αντικυκλικές, θα μπορούσαν να προκύψουν κίνδυνοι επικράτησης της δημοσιονομικής επί της νομισματικής πολιτικής (fiscal dominance)» ανέφερε χαρακτηριστικά.
Σε άλλο σημείο της ομιλίας του, είχε επισημάνει ότι «αυτή η αλληλεπίδραση είναι ιδιαίτερα σημαντική στη ζώνη του ευρώ, όπου η δημοσιονομική πολιτική παραμένει στην αρμοδιότητα των εθνικών κυβερνήσεων, ενώ η νομισματική πολιτική ασκείται σε κεντρικό επίπεδο μέσω του Ευρωσυστήματος. (…) Τυχόν μη ευθυγράμμιση των δημοσιονομικών πολιτικών με τις προσπάθειες της ΕΚΤ θα μπορούσε να οδηγήσει σε πληθωριστικές πιέσεις και να υπονομεύσει την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής, καθώς ο υπέρμετρος κρατικός δανεισμός ενέχει κινδύνους υπερθέρμανσης της οικονομίας ή αύξησης των πληθωριστικών προσδοκιών».
Από τις ΗΠΑ στην Ευρωζώνη
Αν και υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ της αμερικανικής οικονομίας και της οικονομίας της Ευρωζώνης, έρευνα της Τράπεζας της Ελλάδος ήδη από το 2022 τεκμηριώνει ότι οι εξελίξεις στις ΗΠΑ επηρεάζουν σημαντικά την πληθωριστική δυναμική στην Ευρώπη. Μάλιστα, οι συντάκτες της έκθεσης, Γιώργος Ταβλάς, Stephen Hall και Yongli Wang, τόνιζαν ότι οι πληθωριστικοί κραδασμοί που προέρχονται από τις ΗΠΑ μεταδίδονται στην Ευρωζώνη «με συνέπεια και με μεγάλη ισχύ» και ότι ο μηχανισμός αυτός δεν είναι περιστασιακός αλλά, αντιθέτως, έχει παρατηρηθεί επανειλημμένα σε διαφορετικές περιόδους. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και αν η ζήτηση στην Ευρωζώνη παραμένει πιο συγκρατημένη σε σχέση με τις ΗΠΑ, εξωτερικές αυξήσεις τιμών μπορούν να καθυστερήσουν την αποκλιμάκωση του ευρωπαϊκού πληθωρισμού.
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, όσο υπάρχουν παράγοντες στις ΗΠΑ που τροφοδοτούν επίμονα τον πληθωρισμό, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να βλέπουμε «δευτερογενείς» επιδράσεις στις ευρωπαϊκές οικονομίες, παρά τις διαφορές μεταξύ τους στο μέγεθος, τη δομή και την πορεία της εγχώριας ζήτησης.
Σε κάθε περίπτωση, η διεθνής οικονομία φαίνεται ότι θα χρειαστεί να προσαρμοστεί σε ένα νέο καθεστώς, όπου ο πληθωρισμός θα παραμένει αρκετά υψηλός ώστε να απαιτεί προσοχή, αλλά όχι τόσο ώστε να διαταράσσει την οικονομική δραστηριότητα. Η πρόκληση, με άλλα λόγια, δεν θα είναι η καταπολέμηση της ακρίβειας αλλά η διατήρηση της σταθερότητας σε μια εποχή όπου η νομισματική πολιτική, οι δημοσιονομικές πολιτικές και οι παγκόσμιες ισορροπίες αλληλεπιδρούν σε αβέβαιο έδαφος.
