Γράφει η Αλεξάνδρα Πουρναρά
Ο καρκίνος είναι μια νόσος που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κυττάρων, τα οποία μπορούν να μετασταθούν σε άλλα μέρη του σώματος. Σε αναπτυσσόμενες χώρες, λοιμώξεις όπως H. pylori, HBV, HCV, HPV, EBV και HIV προκαλούν περίπου το 15% των καρκίνων. Περίπου το 5–10% των περιπτώσεων είναι κληρονομικής φύσης. Η διάγνωση γίνεται με κλινικά σημεία, απεικονιστικές μεθόδους και επιβεβαίωση με βιοψία. Το 2015 καταγράφηκαν 90,5 εκατομμύρια περιπτώσεις και το 2019, 18 εκατομμύρια νέες διαγνώσεις. Οι συχνότερες μορφές είναι: για άνδρες – πνεύμονας, προστάτης, παχύ έντερο, στομάχι, και για γυναίκες – μαστός, παχύ έντερο, πνεύμονας, τραχήλου.
Τα λιπίδια ("λίπη") είναι ουσίες αδιάλυτες στο νερό αλλά διαλυτές σε αλκοόλες, αιθέρες και χλωροφόρμιο. Είναι βασικά συστατικά των κυττάρων, αποθηκεύουν ενέργεια και συμμετέχουν στη δομή της κυτταρικής μεμβράνης.
Στερεά Λιπιδικά Νανοσωματίδια (SLNs)
Τα SLNs είναι νανομεταφορείς μεγέθους 150–300 nm με στερεό πυρήνα. Παρέχουν ελεγχόμενη απελευθέρωση φαρμάκων, καλή σταθερότητα και δυνατότητα φόρτωσης τόσο υδρόφιλων όσο και λιπόφιλων φαρμάκων. Κατασκευάζονται από στερεά λιπίδια όπως τριγλυκερίδια, λιπαρά οξέα και κηροειδή.
Περιορισμοί των SLNs και τρόποι αντιμετώπισης
- Αποικοδόμηση από υψηλή πίεση: Υψηλό μοριακό βάρος και ευαίσθητες δομές (όπως DNA και πρωτεΐνες) είναι ευάλωτα.
- Κρυσταλλοποίηση λιπιδίων & ενσωμάτωση φαρμάκων: Η πολυμορφία και οι αλλαγές στην κρυσταλλική δομή επηρεάζουν την απόδοση.
- Συμβίωση κολλοειδών μορφών: Παρουσία μικκυλίων και λιποσωμάτων μπορεί να επηρεάσει την σταθερότητα και απελευθέρωση.
- Διαρροή φαρμάκου και ενζυματική αποικοδόμηση: Η υδρόλυση και ο ρυθμός διάσπασης εξαρτώνται από τις φυσικοχημικές ιδιότητες του φαρμάκου.
Ιατρικές Εφαρμογές των SLNs
Χημειοανοσοθεραπεία
Συνδυασμός χημειοθεραπείας (κυτταροτοξικά φάρμακα) και ανοσοθεραπείας (ενεργοποίηση ανοσοποιητικού συστήματος) για την καταπολέμηση του καρκίνου.
Λιπιδικά νανοσωματίδια στην ανοσοθεραπεία
Τα LBNPs είναι κατάλληλα για στοχευμένη μεταφορά φαρμάκων μέσω παθητικής (π.χ. φαινόμενο EPR) ή ενεργούς στόχευσης (π.χ. σύνδεση με λιγάνδες όπως το φυλλικό οξύ).
Λιποσώματα
Σφαιρικά νανοσωματίδια από φωσφολιπίδια και χοληστερόλη που ενσωματώνουν υδατοδιαλυτές ή λιποδιαλυτές ουσίες. Το Doxil® (λιποσωμιακή μορφή δοξορουβικίνης) ήταν το πρώτο εγκεκριμένο νανοφάρμακο το 1995.
Νανοδίσκοι
Μιμούνται της HDL (καλή χοληστερόλη), προσφέρουν φυσιολογικό περιβάλλον, βελτιώνουν την απόκριση ανοσοθεραπείας και τη μεταφορά αντιγόνων σε λεμφαδένες.
Υβριδικά νανοσωματίδια
Συνδυασμός λιπιδίων και ανόργανων υλικών (π.χ. πυρίτιο, χρυσός), επιτρέπουν συνδυασμένη χορήγηση φαρμάκων και ανοσοενισχυτικών.
Εφαρμογές στην Καρκινοθεραπεία
- Καρκίνος του Παχέος Εντέρου
SLNs, θερμοευαίσθητες γέλες, λιποσώματα και νανογαλακτώματα χρησιμοποιούνται για στοχευμένη χορήγηση φαρμάκων όπως το 5-FU. Μελέτες δείχνουν βελτίωση διείσδυσης σε ιστούς και μείωση τοξικότητας.
- Καρκίνος Στομάχου
Λιποσώματα σε συνδυασμό με πεπτίδια RGD ή siRNA κατά CD44 παρουσιάζουν αυξημένη στοχευμένη απόδοση. SLNs με VP16 και ATRA ενισχύουν την απόπτωση καρκινικών κυττάρων.
- Καρκίνος Μαστού
Νεότερες συνθέσεις λιποσωμάτων και SLNs με DOX, PTX και φουκοζυλιωμένες ουσίες παρουσιάζουν υψηλή αντικαρκινική δράση και μειωμένη συσσώρευση σε μη-καρκινικούς ιστούς.
- Καρκίνος Προστάτη
NEs και SLNs που περιέχουν φυσικές ουσίες (π.χ. κατεχίνες, ω-3) ή χημειοθεραπευτικά φάρμακα (π.χ. docetaxel) προσφέρουν σημαντική μείωση όγκων σε πειραματικά μοντέλα.
Συμπεράσματα και Μελλοντικές Προκλήσεις
Τα νανοσωματίδια που βασίζονται σε λιπίδια (Lipid-based Nanoparticles - LBNPs) αποτελούν μια ποικιλόμορφη και πολυδιάστατη κατηγορία νανοφορέων, οι οποίοι έχουν δείξει σημαντική δυναμική στη θεραπεία διαφόρων ασθενειών, ιδιαίτερα του καρκίνου. Από αυτά, τα λιποσώματα είναι τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα, λόγω της υψηλής βιοσυμβατότητάς τους και της δυνατότητάς τους να ενσωματώνουν τόσο υδρόφιλους όσο και λιπόφιλους φαρμακευτικούς παράγοντες. Ωστόσο, τα στερεά λιπιδικά νανοσωματίδια (SLNs) και οι νανοδομημένοι λιπιδικοί φορείς (NLCs) έχουν κερδίσει τα τελευταία χρόνια σημαντικό ενδιαφέρον, λόγω της βελτιωμένης σταθερότητας, της ικανότητας φόρτωσης φαρμάκων και των χαρακτηριστικών ελεγχόμενης απελευθέρωσης.
Παρά την πρόοδο αυτή, η έρευνα στον τομέα δεν επικεντρώνεται πλήρως σε αυτά τα συστήματα που βασίζονται σε λιπίδια. Πολλές αναδυόμενες μελέτες εξετάζουν καινοτόμα σχέδια και μηχανισμούς για την αξιοποίηση των LBNPs σε διάφορους τύπους καρκίνου. Ορισμένες από αυτές τις διατυπώσεις έχουν προχωρήσει σε προκλινικές μελέτες και πρώιμες φάσεις κλινικών δοκιμών, δείχνοντας υποσχόμενη θεραπευτική αποτελεσματικότητα και προφίλ ασφάλειας.
Τα SLNs και τα NLCs, ειδικότερα, έχουν προσελκύσει έντονο ενδιαφέρον την τελευταία δεκαετία ως επόμενης γενιάς συστήματα φαρμακευτικής απελευθέρωσης. Τα κύρια πλεονεκτήματά τους περιλαμβάνουν τη χρήση βιοδιασπώμενων και βιοσυμβατών υλικών, φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων παραγωγής και τη δυνατότητα παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα. Παρόλα αυτά, πριν από τη μαζική εμπορική διάθεση αυτών των νανοφορέων, πρέπει να διεξαχθούν ενδελεχείς προκλινικές και κλινικές αξιολογήσεις. Είναι επιτακτική ανάγκη να καθιερωθούν τυποποιημένα πρωτόκολλα για την αξιολόγηση των τοξικολογικών κινδύνων, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της ρυθμιστικής συμμόρφωσης.
Η θεραπεία του μελανώματος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπου τα SLNs έχουν αποδείξει ισχυρή δυναμική, όχι μόνο λόγω της ικανότητάς τους να παραδίδουν κυτταροτοξικά φάρμακα αποτελεσματικά, αλλά και για την ικανότητά τους να τροποποιούν το μικροπεριβάλλον του όγκου. Ωστόσο, τα οφέλη των λιπιδικών νανοσωματίδιων εκτείνονται πέρα από την ογκολογία, προσφέροντας θεραπευτικές λύσεις σε διάφορους τομείς της ιατρικής.
Ωστόσο, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις. Η μετάβαση των SLNs και NLCs από την ερευνητική φάση στην κλινική πράξη παραμένει περιορισμένη, με μόνο μερικά σκευάσματα να βρίσκονται σε προχωρημένες κλινικές δοκιμές. Απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές έρευνας, κλινική επικύρωση και κλίμακα παραγωγής. Μέχρι να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια, είναι πιθανό να χρειαστούν πολλά χρόνια πριν τα νανοθεραπευτικά με βάση τα λιπίδια γίνουν ευρέως διαθέσιμα στις εθνικές ή διεθνείς αγορές φαρμάκων.
