Σχεδόν μια δεκαετία μετά τα πρώτα επικίνδυνα on line challenges (προκλήσεις) που εμφανίστηκαν στα social media, ωθώντας τους νέους να κάνουν απερίσκεπτες και επικίνδυνες για την υγεία και την σωματική τους ακεραιότητα πράξεις, μια νέα εξαιρετικά τοξική «μόδα» καθίσταται viral στο TikTok, εμπλέκοντας αυτή τη φορά τα οικιακά φάρμακα που κάθε σπίτι διαθέτει στο φαρμακείο του (ΜΗΣΥΦΑ, ή συνταγογραφούμενα).
Αναδρομή
Η παγκόσμια κοινότητα (γονείς και ειδικοί) θορυβήθηκαν το 2016, όταν έγινε viral το επικίνδυνο challenge με την ονομασία «μπλε φάλαινα» (Blue whale) που προέτρεπε τα παιδιά και τους εφήβους να προβούν σε μια σειρά επικίνδυνων πράξεων, ακόμα και σε on line απόπειρα αυτοκτονίας. Το «παιχνίδι» σχεδιάστηκε από έναν Ρώσο που κατέληξε στην φυλακή σαν μια σειρά κλιμακούμενων προκλήσεων που περιελάμβαναν αυτοτραυματισμό, απομόνωση και απόπειρα αυτοκτονίας και η ονομασία «Blue Wale» προήλθε από ένα στάδιο του challenge, όπου οι συμμετέχοντες καλούνταν να χαράξουν με ένα μαχαίρι το σχήμα του θαλάσσιου κήτους στο χέρι τους.
Το challenge αυτό συσχετίστηκε με δεκάδες αυτοκτονίες νέων παγκοσμίως και διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο, ενώ υπήρξε για λίγο διαθέσιμο και σε on line εφαρμογή (app)! Το app έχει πλέον διαγραφεί από τις Διεθνείς Αρχές Ασφάλειας στο Διαδίκτυο, αλλά το επικίνδυνο challenge, που διαδόθηκε και με εναλλακτικά ονόματα («ένα ήσυχο σπίτι», «ένα σιωπηλό σπίτι», «μια θάλασσα από φάλαινες», «ξύπνα με στις 4.20 π.μ.») πρόλαβε να επηρεάσει χιλιάδες νέους.
Ο πειραματισμός και το ρίσκο, αλληλένδετα με την εφηβεία
Από την εγχώρια επιστημονική κοινότητα η Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ Καθηγήτρια Af. UNESCO GHE – Παρίσι Επιστ. Υπεύθυνος της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) στη Β΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ – Νοσοκομείο Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”, Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ)/UNESCO και Πρόεδρος της Επιτροπής Γνωμοδότησης για την διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου στο Υπουργείο Υγείας επισημαίνει:
«Τα παιδιά δεν έχουν μέτρο, είναι περίεργα, εξερευνούν τον κόσμο, είναι παρορμητικά, ζουν μόνο το τώρα-όχι το αύριο- και γι αυτό δεν αντιλαμβάνονται τις συνέπειες των πράξεων τους και θέλουν να πειραματίζονται και να ρισκάρουν γιατί έτσι είναι η φύση τους. Έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλος στην εφηβεία, που είναι μια περίοδος αναζήτησης, πειραματισμού, εξερεύνησης ορίων, στην οποία το παιδί αισθάνεται άτρωτο, αθάνατο». Ακριβώς επειδή τα παιδιά και οι έφηβοι αναζητούν να ανακαλύψουν τον εαυτό τους, τα όρια τους και τι υπάρχει εκεί έξω, είναι εξαιρετικά ευάλωτα σε προκλήσεις (challenges) που τα προκαλούν να δείξουν «θάρρος», «τόλμη» και να μην δειλιάσουν.
«Πάρε το πιο ισχυρό φάρμακο που έχεις στο σπίτι», το νέο challenge
Ένα από τα πλέον πρόσφατα viral challenges που διαδίδεται σε ψηφιακές πλατφόρμες όπως το Tik Tok και το Instagram ονομάζεται «πάρε το πιο ισχυρό φάρμακο που έχεις στο σπίτι». Από τη νέα αυτή viral επικίνδυνη έως και δυνητικά θανατηφόρα μόδα προκλήθηκε παγκόσμια ανησυχία όταν δημοσιοποιήθηκε η ιστορία μιας νεαρής κοπέλας από την Βαλένθια της Ισπανίας η οποία εισήχθη σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του νοσοκομείου «Manises» μετά την κατανάλωση μεγάλης ποσότητας του φαρμάκου καρμπαμαζεπίνη (carbamazepine), που χορηγείται για την επιληψία.
Ο νέος ή η νέα που συμμετέχουν στο συγκεκριμένο challenge προκαλούνται από το «παιχνίδι» να καταναλώσουν την μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα του πιο ισχυρού φαρμάκου που υπάρχει στο σπίτι τους. Η έφηβη Ισπανίδα που έπεσε θύμα αυτού του απίστευτα επικίνδυνου challenge έφτασε στο νοσοκομείο σε κωματώδη κατάσταση και οι γιατροί έδωσαν μάχη για να σώσουν τη ζωή της. Προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και τον ιατρικό κόσμο, η ομάδα των γιατρών που την περιέθαλψαν παρουσίασε το περιστατικό στο 71ο Ετήσιο Συνέδριο της Ισπανικής Παιδιατρικής Εταιρίας, σε μια συνεδρία με τίτλο: «Η άλλη πλευρά των social media: Viral προκλήσεις, μοιραίες συνέπειες.»
Η έφηβη που κόντεψε να χάσει τη ζωή της εμφάνισε πνευμονία κατά τη νοσηλεία της που ευτυχώς ανταποκρίθηκε στα ενδοφλέβια αντιβιοτικά τα οποία της χορηγήθηκαν. Όταν ανέκτησε τις αισθήσεις της ομολόγησε ότι πήρε μόνη της το φάρμακο για την επιληψία, όχι με στόχο να αυτοκτονήσει, αλλά για να ανταποκριθεί στην πρόκληση και να αποδείξει (στον εαυτό της και τους άλλους) ότι έχει το κουράγιο να το κάνει. Οι ψυχίατροι που την εξέτασαν επιβεβαίωσαν ότι είχε επίγνωση του τι έκανε και πως δεν ήταν αυτοκτονικό άτομο. Στην παρουσίαση του περιστατικού στο παιδιατρικό συνέδριο οι θεράποντες γιατροί τόνισαν ότι η ανάγκη ένταξης, απόκτησης ταυτότητας και αποδοχής από τους άλλους των εφήβων, τους ωθεί συχνά σε επικίνδυνες συμπεριφορές και πως η παγκόσμια παιδιατρική κοινότητα πρέπει να εκπαιδευτεί για την αναγνώριση και την έγκαιρη αντιμετώπιση τέτοιων viral κινδύνων.
Ένα μεγάλο πρόβλημα αποτελεί το γεγονός ότι τα «θύματα» τέτοιων challenges μετά ντρέπονται να πουν τι έκαναν και έτσι χάνεται πολύτιμος χρόνος για την αντιμετώπιση της φαρμακευτικής δηλητηρίασης που έχουν υποστεί. Επίσης οι γιατροί δεν γνωρίζουν αν η φαρμακευτική δηλητηρίαση επήλθε από συνταγογραφούμενο ή ΜΗΣΥΦΑ σκεύασμα μέχρι να γίνουν οι απαιτούμενες εξετάσεις, ενώ δεν υπάρχει και κάποιο καθιερωμένο Πρωτόκολλο για την αντιμετώπιση τέτοιων συμβάντων, επειδή αποτελούν φαινόμενα των τελευταίων ετών.
Το challenge της παρακεταμόλης
Μια άλλη τραγικά επικίνδυνη «μόδα» αφορά το challenge της παρακεταμόλης (Paracetamol Challenge) το οποίο ωθεί τους έφηβους να καταναλώσουν την μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα παρακεταμόλης με στόχο να δουν ποιος «αντέχει» περισσότερο ή ποιος θα χρειαστεί να παραμείνει στο νοσοκομείο περισσότερο! Η συγκεκριμένη on line πρόκληση ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και προκάλεσε τον θάνατο ενός 11χρονου παιδιού, ενώ τέτοια περιστατικά κατανάλωσης παρακεταμόλης έχουν αναφερθεί στη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ελβετία και την Ισπανία, σύμφωνα με τις κατά τόπους Υγειονομικές Αρχές.
Ο Γαλλικός ΕΟΦ εξέδωσε οδηγία για υγειονομικούς και γονείς επισημαίνοντας πως η υπερβολική κατανάλωση παρακεταμόλης μπορεί να οδηγήσει σε ηπατική ανεπάρκεια και να χρειαστεί μεταμόσχευση ήπατος, για να σωθεί ο ασθενής. Στην Γαλλία, μάλιστα, η δηλητηρίαση από παρακεταμόλη αποτελεί την 1η φαρμακευτική αιτία για μεταμόσχευση ήπατος, ενώ σοβαρές βλάβες μπορεί να προκληθούν στα νεφρά και το πάγκρεας.
Μαγειρεύοντας με φάρμακα, άλλο ένα επικίνδυνο challenge
Μία άλλη εξαιρετικά επικίνδυνη πρακτική για την δημόσια Υγεία είναι η μαγειρική με φάρμακα, δηλαδή η προσθήκη φαρμακευτικών ουσιών, στο προετοιμαζόμενο γεύμα. Έτσι προέκυψε η συνταγή του «κοιμισμένου κοτόπουλου» (Sleepy Chicken, γνωστό επίσης με την ονομασία NyQuil Chicken) που αποτελεί ένα ακόμα on line challenge. Σε αυτή τη νέα απερισκεψία, το challenge καλεί τους συμμετέχοντες να μαγειρέψουν φιλέτα στήθους κοτόπουλου σε σκεύος που έχουν προσθέσει ένα πολύ γνωστό φάρμακο για το κρυολόγημα και τον βήχα, το σιρόπι NyQuil το οποίο κυκλοφορεί ευρέως στο εξωτερικό.
Το αντιβηχικό σιρόπι περιέχει ακεταμινοφαίνη (acetaminophen, ένα αναλγητικό), δεξτρομεθορφάνη (dextromethorphan, ένα κατασταλτικό του βήχα) και δοξιλαμίνη (doxylamine, ένα αντιισταμικό). Στα διαθέσιμα video από το Tik Tok ορισμένοι συμμετέχοντες τρώνε κιόλας το μαγειρεμένο κοτόπουλο, αλλά ο αρχικός στόχος είναι η εισπνοή του ατμού που εκλύεται από την κατσαρόλα στην οποία μαγειρεύεται το κοτόπουλο με το αντιβηχικό σιρόπι, προκειμένου να προκληθεί ζαλάδα και υπνηλία.
Ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) εξέδωσε προειδοποίηση ότι το βράσιμο φαρμακευτικών προϊόντων οδηγεί σε συμπύκνωση των δραστικών τους συστατικών και απελευθερώνει εξαιρετικά τοξικούς ατμούς. Η εισπνοή τέτοιων ατμών μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες στον πνεύμονα, ηπατική ανεπάρκεια, καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και θάνατο.
Το challenge «ο τελευταίος που θα κοιμηθεί κερδίζει»
Ένα άλλο εξαιρετικά επικίνδυνο challenge στο TikTok με τίτλο «Ο τελευταίος που θα κοιμηθεί κερδίζει» προκαλεί τους συμμετέχοντες να καταναλώσουν φάρμακα σαν την κλοναζεπάμη (clonazepam ηρεμιστικό της κλάσης των βενζοδιαζεπινών ) και να διαγωνιστούν στη συνέχεια στο ποιος θα μείνει περισσότερη ώρα ξύπνιος. Το «παιχνίδι» που είναι επίσης γνωστό σαν το Challenge της Κλοναζεπάμης εξαπλώθηκε στις χώρες της Λατινικής Αμερικής προκαλώντας πολλές νοσηλείες εφήβων με υπερβολική υπνηλία, ναυτία και αναπνευστικά προβλήματα.
Το 2023, 15 παιδιά ηλικίας 10-11 χρονών χρειάστηκε να νοσηλευτούν στην πόλη Guanajuato, του Μεξικού, ενώ 4 παιδιά παρέμειναν για μεγάλο διάστημα στο νοσοκομείο και χρειάστηκε να λάβουν ισχυρή αγωγή. Το πιο παράδοξο στην όλη ιστορία είναι ότι το challenge εξελίχθηκε μέσα σε τάξη του Δημοτικού, κατά την διάρκεια σχολικού προγράμματος με τους μαθητές να μην βρίσκονται υπό την επίβλεψη καθηγητών.
Το Challenge με τις παραισθήσεις
Η λίστα με τα επικίνδυνα challenges δεν έχει τέλος και μια από τις πιο απερίσκεπτες προκλήσεις αποτελεί το Challenge με βεναδρύλη (Benadryl, ένα ΜΗΣΥΦΑ αντιισταμινικό με αντιχολινεργική δράση), που δημιουργεί παραισθήσεις. Από το 2021 και μετά η συμμετοχή σε αυτή την επικίνδυνη πρόκληση έχει οδηγήσει σε πολλές νοσηλείες και πολλούς θανάτους.
Ένα από τα πιο τραγικά περιστατικά αφορά τον θάνατο ενός 13χρονου αγοριού στο Οχάιο των ΗΠΑ το 2023, που κατανάλωσε 14 χάπια (δηλαδή 6 φορές την συνιστώμενη δόση) και έπεσε σε κώμα, από το οποίο δεν συνήλθε ποτέ. Έξι ημέρες μετά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο πέθανε, ενώ ένα 15χρονο κορίτσι στην Οκλαχόμα πέθανε επίσης από την ίδια αιτία και 3 ανήλικοι χρειάστηκαν νοσηλεία στο Τέξας. Μετά την σωρεία των περιστατικών, ο Αμερικανικός FDA εξέδωσε οδηγία για υγειονομικούς και γονείς αναφορικά και με αυτό το challenge.
Μεταβολές στην καλωδίωση του ανώριμου παιδικού εγκεφάλου
Από την δική του μεριά, ο Αντώνης Ντακανάλης, Καθηγητής ψυχιατρικής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας, του Πανεπιστημίου Μπικόκα στο Μιλάνο της Ιταλίας επισημαίνει πως οι οθόνες και τα social media αλλάζουν την καλωδίωση του παιδικού και εφηβικού εγκέφαλου, ο οποίος δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει την ωρίμανση του. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία 6 στους 10 έφηβους είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο και τα social media και 2 στους 10 απομονώνονται από την πραγματική ζωή, εκδηλώνουν σοβαρή παραμέληση των σχολικών υποχρεώσεων και άλλων δραστηριοτήτων υπέρ της χρήσης των οθονών, ενώ εμφανίζουν στερητικά συμπτώματα όταν δεν έχουν on line πρόσβαση.
Τα social media αιχμαλωτίζoυν την προσοχή, γιατί με την συνεχή παροχή ερεθισμάτων και την συχνή εναλλαγή τους επιδρούν στο κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου και προκαλούν την έκκριση ντοπαμίνης η οποία φέρνει αίσθηση ευφορίας που ενθαρρύνει την επανάληψη της συμπεριφοράς, οδηγώντας τελικά στην εξάρτηση. Η ωρίμανση του εγκεφάλου επιτυγχάνεται περίπου στην ηλικία των 25-26 ετών με συνέπεια οι ανήλικοι να είναι πολύ περισσότερο ευάλωτοι σε τέτοιου είδους ερεθίσματα από τους ενήλικους, καθώς δεν έχουν μέτρο και εμπειρία.
