Η πανώλη επιστρέφει στον 21ο αιώνα σαν μια αναδυόμενη ζωονόσος που απειλεί ξανά την ανθρωπότητα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συντάσσει - βάσει των τελευταίων δεδομένων μιας μελέτης της βουβωνικής πανώλης - τον επικαιροποιημένο οδηγό για την αντιμετώπισή της. Ο ΠΟΥ κατατάσσει την πανώλη μεταξύ των 5 πιο επικίνδυνων λοιμωδών ασθενειών, καθώς η θνητότητά της (χωρίς θεραπεία) φτάνει σε ποσοστό το 60%, ξεπερνώντας τον αιμορραγικό πυρετό Έμπολα, του οποίου η θνητότητα κυμαίνεται στο 30%-40%.
Ιστορική αναδρομή
Μια από τις τελευταίες πιο γνωστές επιδημικές εξάρσεις πανώλης καταγράφηκαν στο Βιετνάμ το 1960, κατά την διάρκεια του πολέμου με τις ΗΠΑ, με την πανώλη να επανεμφανίζεται τότε 13 χρόνια μετά την έκδοση του ομώνυμου εμβληματικού μυθιστορήματος (La Peste, η Πανούκλα) από τον Γάλλο συγγραφέα Albert Camus, το 1947.
Αν και την τελευταία διετία μάς έχει απασχολήσει περισσότερο η πανώλη των αιγοπροβάτων, που οφείλεται σε ένα RNA ιό ο οποίος προσβάλλει κυρίως κατσίκες, πρόβατα και άγρια μικρά μηρυκαστικά έχοντας υψηλή θνητότητα στα νεαρά ζώα, μεγαλύτερη απειλή για το ανθρώπινο είδος αποτελεί η ζωονόσος πανώλη (ή πανούκλα) που προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis, και έχει επηρεάσει την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα της.
Η απειλητική οξεία λοιμώδης νόσος έχει προκαλέσει τρεις βασικές πανδημίες στην ιστορία της ανθρωπότητας, που κόστισαν εκατομμύρια ζωές. Ιστορικά, η πρώτη πανδημία γνωστή με την ονομασία «Πανώλη του Ιουστινιανού» (Plague of Justinian), καταγράφηκε τον 6ο αιώνα. Η δεύτερη πανδημία, η γνωστότερη απ’ όλες, με την ονομασία «Μαύρος Θάνατος» (Black Death), καταγράφηκε στα χρόνια του Μεσαίωνα, τον 14ο αιώνα, όπου το βακτήριο εξαπλώθηκε σε Ευρώπη και Ασία, εξολοθρεύοντας το 33% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Η εκκίνηση της έγινε το 1346 και η πανδημία κράτησε έως το 1349. Η αρχική μόλυνση προήλθε από Γενοβέζους ναυτικούς και οι πρώτες εστίες διάδοσης καταγράφηκαν στην Ιταλία. Τρεις αιώνες αργότερα, το 1665 η πανώλη χτύπησε το Λονδίνο αλλά η επιδημική της έξαρση σταμάτησε όταν η βρετανική πρωτεύουσα παραδόθηκε στις φλόγες και κάηκε σχεδόν ολοσχερώς στη διαβόητη «Φωτιά του Λονδίνου». Η τρίτη ιστορική πανδημία της πανώλης ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, πρώτα στην Κίνα και μετά στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας και στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ.
Μετάδοση
Η πανώλη μεταδίδεται κυρίως μέσω τσιμπημάτων από ψύλλους που έχουν μολυνθεί από το βακτήριο Yersinia pestis, το οποίο συνήθως ζει σε τρωκτικά όπως οι αρουραίοι. Η νόσος μπορεί να μεταδοθεί από ψύλλους που έχουν τσιμπήσει μολυσμένα τρωκτικά ή από άτομο σε άτομο μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων, όταν ένα μολυσμένο άτομο βήχει ή φταρνίζεται και μετά από επαφή με μολυσμένα βιολογικά υλικά, όπως είναι το αίμα και οι ιστοί των μολυσμένων ζώων.
Μορφές εκδήλωσης
Η ασθένεια στον άνθρωπο είναι βαριά και εμφανίζεται με τρεις μορφές:
Την βουβωνική πανώλη (με έντονη αιμορραγική λεμφαδενίτιδα), την πνευμονική πανώλη, που είναι ιδιαίτερα μολυσματική καθώς μεταδίδεται με τα σταγονίδια από τον βήχα των ασθενών και προκαλεί βαριά πνευμονία και την σηψαιμική πανώλη. Η σηψαιμική και η πνευμονική πανώλη είναι θανατηφόρες, εάν η θεραπευτική αγωγή δεν χορηγηθεί έγκαιρα. Κατά του πανωλικού βακτηρίου χορηγούνται αμινογλυκοσίδες και κινολόνες ως αντιβιοτική αγωγή, ενώ χορηγείται και υποστηρικτική αγωγή για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, όπως είναι τα αντιπυρετικά.
Χωρίς θεραπεία, η θνητότητα της πανώλης κυμαίνεται από 40%-60% χωρίς θεραπεία, ενώ για όσους λαμβάνουν θεραπεία η θνητότητα μειώνεται αισθητά και κυμαίνεται από 1%-15%. Πιο υψηλή θνητότητα έχει ο ιός Μάρμπουργκ που προκαλεί αιμορραγικό πυρετό σαν τον ιό Έμπολα και χωρίς θεραπεία δύναται να σκοτώσει το 80% των ασθενών, τους οποίους προσβάλλει.
Σύγχρονες ενδημικές εστίες
Με τα σημερινά δεδομένα, η πανώλη θεωρείται μια αναδυόμενη νόσος με υψηλά ποσοστά θνητότητας ειδικά σε περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου όπου είναι ενδημική και υπάρχουν εύθραυστα συστήματα υγείας. Οι σύγχρονες ενδημικές εστίες εντοπίζονται κυρίως στην Ασία, την Αφρική και τη Νότιο Αμερική.
Μια πρόσφατη μελέτη για την βουβωνική πανώλη προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες για τη θεραπεία της πανώλης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον παγκόσμιο έλεγχο της αναζωπύρωσης της νόσου, αναφορικά και με την έγκαιρη διάγνωση και με την ενδεικνυόμενη θεραπεία. Βάσει αυτών ο ΠΟΥ συντάσσει τις επικαιροποιημένες κατευθυντήριες οδηγίες στο πλαίσιο της διεθνούς προετοιμασίας για μελλοντικές επιδημίες και πανδημίες που μπορεί να προκληθούν από νέα ή αναδυόμενα παθογόνα, τα οποία μπορούν να μεταλλαχθούν κατά την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το ζωικό βασίλειο.
