Αν κάθε φορά που δαγκώνουμε ένα μπέργκερ υπήρχε ένας μικρός ενεργειακός μετρητής από πάνω του, μάλλον θα τρώγαμε πιο αργά. Ίσως και πιο σπάνια. Γιατί τα πιο αγαπημένα μας φαγητά -από το μπιφτέκι του fast food μέχρι τη σοκολάτα και τον καφέ- κρύβουν μια δεύτερη, λιγότερο νόστιμη ιστορία: αυτή της ενέργειας που απαιτείται για να φτάσουν στο πιάτο μας. Και αυτή η ιστορία είναι συχνά πολύ πιο «βαριά» από τις θερμίδες τους.
Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί το κλασικό beef burger, ένα από τα πιο δημοφιλή γεύματα στον πλανήτη. Η παραγωγή του μοσχαρίσιου κρέατος απαιτεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας: από τις ζωοτροφές, την καλλιέργεια των βοσκοτόπων και την επεξεργασία, μέχρι τη μεταφορά και το ψήσιμο. Ένας μέσος πολίτης δύσκολα φαντάζεται ότι πίσω από ένα μόνο burger μπορεί να κρύβονται 3 έως και 10 κιλά εκπομπών CO₂, ανάλογα με το είδος του κρέατος και την αλυσίδα παραγωγής. Για να το πούμε πιο… παιχνιδιάρικα, είναι σα να φάγαμε το burger και ταυτόχρονα να κάναμε και μια μικρή εκδρομή με αυτοκίνητο γύρω από την πόλη.
Αν προχωρήσουμε στο άλλο αγαπημένο φαγητό του παγκόσμιου πληθυσμού, την πίτσα, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Το ζυμάρι είναι σχεδόν αθώο, αλλά τα τυριά - ιδίως τα σκληρά, τύπου mozzarella, cheddar ή παρμεζάνα – συνδέονται με βιομηχανίες έντασης ενέργειας. Η παραγωγή γάλακτος, η επεξεργασία, η ωρίμανση και η ψύξη απαιτούν μια μεγάλη υποδομή που λειτουργεί ασταμάτητα. Έτσι μια φαινομενικά “αθώα” margherita μπορεί να έχει ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα πολλαπλάσιο από αυτό που θα περίμενε κανείς, ενώ μια πίτσα με αλλαντικά και διπλή δόση τυριού φτάνει να ανταγωνίζεται στην ενεργειακή σπατάλη μέχρι και ένα μικρό οικογενειακό γεύμα.
Και επειδή κάθε γεύμα χρειάζεται το γλυκό του, ας αναφερθούμε στη σοκολάτα και στον καφέ, δύο από τα πιο αγαπημένα comfort foods της εποχής μας. Η σοκολάτα, με την πολυεπίπεδη διαδικασία καλλιέργειας, ζύμωσης, επεξεργασίας και μεταποίησης του κακάο, μπορεί να φτάσει σε ενεργειακό αποτύπωμα έως και 20 κιλά CO₂ ανά κιλό προϊόντος. Κάθε μπουκιά σοκολάτα λοιπόν είναι ένα μικρό… εργοστάσιο από μόνη της. Ο καφές, που πολλοί πιστεύουν πως είναι μια απλή υπόθεση μιας χούφτας κόκκων και νερού, κρύβει πίσω του εξίσου ενεργοβόρα στάδια: καλλιέργεια σε τροπικές περιοχές, μεταφορές χιλιάδων χιλιομέτρων, καβούρδισμα σε υψηλές θερμοκρασίες και συσκευασία. Μια μόνο δόση espresso μπορεί να αντιστοιχεί σε 200 έως 400 γραμμάρια εκπομπών CO₂, χωρίς να υπολογίσουμε καν τη χρήση των μηχανών καφεκοπτείου, των αλεστικών και των συσκευών παρασκευής.
Ακόμη και τα τηγανητά fast food, όπως το fried chicken ή οι πατάτες τηγανητές, απαιτούν συνεχή παροχή ενέργειας: λάδια που θερμαίνονται επανειλημμένα, φριτέζες που δεν κλείνουν ποτέ, διαδικασίες προτηγανίσματος στα εργοστάσια παραγωγής. Το αποτέλεσμα; Ένα «κάδος» τηγανητού κοτόπουλου μπορεί να ισοδυναμεί ενεργειακά με τις ημερήσιες ενεργειακές ανάγκες ενός νοικοκυριού.
Όλα αυτά διαμορφώνουν ένα αθέατο αλλά εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης διατροφής: το πώς η ενέργεια σπαταλιέται - αθόρυβα αλλά αδιάκοπα - για να ικανοποιήσει τις καθημερινές μας γευστικές απολαύσεις. Η ενεργειακή κατανάλωση πίσω από τα τρόφιμα δεν αφορά πλέον μόνο το κόστος παραγωγής, αλλά και τη συμβολή τους στις συνολικές εκπομπές άνθρακα, που με τη σειρά τους επηρεάζουν το κλίμα, τις πόλεις, τα οικοσυστήματα και φυσικά τη δική μας ποιότητα ζωής.
Στον αντίποδα, τα φυτικά τρόφιμα όπως τα όσπρια, τα λαχανικά, τα φρούτα και οι πατάτες έχουν δεκαπλάσια έως και 50 φορές χαμηλότερο ενεργειακό αποτύπωμα. Δεν είναι τυχαίο ότι διεθνείς επιστημονικοί οργανισμοί τα αναφέρουν ως τον πιο ενεργειακά αποδοτικό δρόμο προς μια πιο βιώσιμη διατροφή.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του FAO, του IPCC, του European Environment Agency (EEA) και της μεγάλης έρευνας του University of Oxford (Poore & Nemecek, 2018), τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης - και ειδικά το μοσχάρι, το αρνί, τα σκληρά τυριά, η σοκολάτα και ο καφές - καταγράφουν τις υψηλότερες εκπομπές ανά κιλό προϊόντος και απαιτούν πολλαπλάσια ενέργεια στην παραγωγή σε σχέση με φυτικά προϊόντα. Οι ίδιες πηγές τεκμηριώνουν ότι η παραγωγή βοδινού μπορεί να εκλύει έως και 100 κιλά CO₂ ανά κιλό, ενώ η σοκολάτα ξεπερνά τα 15 κιλά CO₂. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα παραμένουν ενεργοβόρα λόγω της απαιτητικής διαδικασίας επεξεργασίας, ενώ ο καφές καταγράφει εκπομπές που υπερβαίνουν συχνά τα 15 κιλά CO₂ ανά κιλό καβουρδισμένου προϊόντος.
Σε έναν κόσμο που προσπαθεί να εξοικονομήσει ενέργεια και να μειώσει το ανθρακικό του αποτύπωμα, το πιάτο μας έχει μεγαλύτερη σημασία από όσο νομίζουμε. Κι αν ένα burger μπορεί να είναι μια μικρή γευστική απόλαυση, η ερώτηση παραμένει: πόση ενέργεια είμαστε διατεθειμένοι να «φάμε» μαζί του;
