Ροή
Οι υψηλές τιμές της ενέργειας και το «ηλεκτροσόκ» που έχουν προκαλέσει στη διεθνή και ελληνική αγορά αποτελούν ένα déjà vu φαινόμενο. Η διαφορά στην τρέχουσα συγκυρία είναι ότι οι αλυσιδωτές επιπτώσεις που προκαλούν σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού και την κατανάλωση κάνουν πιο αισθητή την παρουσία τους λόγω της υγειονομικής κρίσης και της αβεβαιότητας για το χρονικό ορίζοντα της οικονομικής ανάκαμψης.
Κατά τα τελευταία 20 χρόνια, οι αγορές αργού πετρελαίου έχουν βιώσει πολλά επεισόδια αστάθειας. Η τιμή του Brent, το οποίο παράγεται και παραδίδεται στη Βόρεια Θάλασσα κατακρημνίστηκε στα 10 δολάρια το βαρέλι το 1999 ενώ ξεπέρασε τα 140 δολάρια το 2008, πριν πέσει ξανά κατά τη διάρκεια της μεγάλης ύφεσης και να σταθεροποιηθεί γύρω στα 110 δολάρια κατά την περίοδο 2010-13. Κατόπιν η τιμή ακολούθησε ανοδική πορεία για να σταθεροποιηθεί άλλοτε στα 50 και άλλοτε στα 60 δολάρια ενώ τον Απρίλιο του 2020, η τιμή του πετρελαίου στην αγορά της Νέας Υόρκης παράδοσης Μαΐου καταβαραθρώθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία κάτω του 0 δολαρίου. Έκτοτε οι τιμές έφθασαν να κινούνται μεταξύ 50 και 60 δολαρίων για να ξεκινήσει τελικά το ράλι τον τελευταίων εβδομάδων το οποίο έστειλε το Brent στα 84 δολάρια.
Η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη λόγω των υποτονικών επενδύσεων στο upstream, του χαμηλού όγκου αποθεμάτων και της επιλογής των πετρελαιοπαραγωγών κρατών να μην διοχετεύσουν σημαντικά μεγαλύτερες ποσότητες στην αγορά αλλά και της ανοδικής πορείας της ζήτησης διαταράσσουν την αλυσίδα εφοδιασμού και ενισχύουν τις πληθωριστικές τάσεις επηρεάζοντας τις οικονομίες, τη βιομηχανία και τους καταναλωτές, καθώς δεν επωφελούνται πλέον από τα πλεονεκτήματα των χαμηλών τιμών.
Παραδοσιακά, από την πλευρά της προσφοράς, οι χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου ενισχύουν την παραγωγική δραστηριότητα στον μη πετρελαϊκό τομέα μειώνοντας το κόστος παραγωγής των επιχειρήσεων και προκαλώντας αύξηση των επενδύσεων και της παραγωγής. Η επίδραση αυτή είναι πιο αισθητή σε χώρες ή τομείς που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη χρήση πετρελαίου και στις εισαγωγές. Από την άλλη, οι χαμηλότερες τιμές αποθαρρύνουν τις επενδύσεις στον ενεργειακό κλάδο επηρεάζοντας κυρίως τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη.
Από την πλευρά της ζήτησης, οι χαμηλότερες τιμές ευνοούν τη μεταφορά πλούτου προς τις χώρες εισαγωγής πετρελαίου και αυξάνουν το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών μετατοπίζοντας εν συνεχεία την κατανάλωση προς τις χώρες εισαγωγής πετρελαίου. Αυτή η επίδραση πλούτου μπορεί με τη σειρά της να προκαλέσει αύξηση του ΑΕΠ και αλυσιδωτές θετικές επιπτώσεις σε τομείς που παράγουν αγαθά που συμπληρώνουν την κατανάλωση πετρελαίου, όπως είναι για παράδειγμα, ο τομέας της αυτοκινητοβιομηχανίας.
Πρόσφατη έρευνα έχει καταδείξει ότι μια μείωση 10 % στο πετρέλαιο ενισχύει την κατανάλωση και το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ κατά περίπου 0,2 %, ενώ οδηγεί σε αντίστοιχες μειώσεις στην κατανάλωση και το ΑΕΠ σε χώρες εξαγωγής πετρελαίου όπως ο Καναδάς.
Πώς επηρεάζεται η Ελλάδα
Το ράλι στην ενέργεια αλλά και η συνεχιζόμενη ανοδική πορεία των τιμών σε πρώτες ύλες που τροφοδοτούν περαιτέρω τις ανατιμήσεις, καθιστούν επισφαλή την οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας, η οποία όπως είναι γνωστό, εισάγει το 98% του πετρελαίου που καταναλώνει και το 100% του φυσικού αερίου.
Η εμπειρία έχει καταδείξει ότι οι αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου επιφέρουν πάντα αλυσιδωτές επιπτώσεις για τις επιχειρήσεις εμπορίας πετρελαιοειδών, την καταναλωτική δαπάνη (επιβράδυνση της εγχώριας ζήτηση και του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ) ενώ αρνητικές είναι οι συνέπειες σε νευραλγικούς τομείς όπως είναι ο Τουρισμός και οι Μεταφορές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αύξηση των τιμών της ενέργειας έχει επιπτώσεις και στους δείκτες της ενεργειακής φτώχειας. Σύμφωνα με έρευνα των Πανεπιστημίων Πατρών (Δήμητρα Αγγελοπούλου) και του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (Παναγιώτης Σύψας), οι μεγάλες αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας επηρεάζουν στην Ελλάδα τους δείκτες φτώχειας και ανισότητας.
Ήδη ο χειμώνας προδιαγράφεται δύσκολος για τα ελληνικά νοικοκυριά καθώς την Παρασκευή, κατά την έναρξη της περιόδου διάθεσης του πετρελαίου θέρμανσης, η τιμή διάθεσης του καυσίμου διαμορφώθηκε στα 1,13 ευρώ και ήταν αρκετά πιο αυξημένη για τα νησιά και τις απομακρυσμένες περιοχές.
Σε μια πιο διευρυμένη θεώρηση, η συνέχιση της ανοδικής πορείας στις τιμές των προϊόντων ενέργειας από τις αρχές του μήνα, αναμένεται ότι θα εξακολουθήσει να πιέζει το κόστος παραγωγής σε γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία και υπηρεσίες, κάνοντας ακριβότερα προϊόντα και υπηρεσίες.
Η ΕΛΣΤΑΤ για τον Σεπτέμβριο κατέγραψε εκρηκτικές αυξήσεις τιμών. Το ελαιόλαδο (+18,4%), τα λαχανικά (+21,1%), το αρνίσιο κρέας (+17,5%) αυξήθηκαν σε διψήφια ποσοστά. Οι ανατιμήσεις έχουν επηρεάσει όλους τους κλάδους: 3,1% στην ομάδα Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε ψωμί, αρνί και κατσίκι, νωπά ψάρια, αυγά, ελαιόλαδο, άλλα βρώσιμα έλαια, νωπά φρούτα, νωπά λαχανικά, σοκολάτες-προϊόντα σοκολάτας, 4,7% στην ομάδα Στέγαση, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε ηλεκτρισμό, φυσικό αέριο, πετρέλαιο θέρμανσης, 0,6% στην ομάδα Διαρκή αγαθά-Είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών στις οικιακές υπηρεσίες, 0,1% στην ομάδα Υγεία, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε ιατρικές, οδοντιατρικές και παραϊατρικές υπηρεσίες, νοσοκομειακή περίθαλψη, 7,8% στην ομάδα Μεταφορές, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε καύσιμα και λιπαντικά, καινούργια αυτοκίνητα, εισιτήρια μεταφοράς επιβατών με αεροπλάνο, 0,9% στην ομάδα Εκπαίδευση, λόγω αύξησης κυρίως των τιμών στα δίδακτρα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, 0,5% στην ομάδα Ξενοδοχεία-Καφέ-Εστιατόρια.
Οι τιμές στα ράφια του σούπερ μάρκετ, στην παροχή ενεργειακών υπηρεσιών, σε εμπορικά καταστήματα και στις λαϊκές είναι αυξημένες ενώ κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με σιγουριά πότε θα τελειώσει. Η επίσημη θέση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι ότι το φαινόμενο είναι προσωρινό και η κατάσταση θα ισορροπήσει μόλις η προσφορά έρθει στα επίπεδα της ζήτησης, μια θέση την οποία συμμερίζεται και το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών.
Παράγοντες της αγοράς, ωστόσο, θεωρούν ότι οι ανατιμήσεις στα βασικά προϊόντα, αγαθά και υπηρεσίες ήρθαν για να μείνουν, κάτι που επεσήμανε με δηλώσεις του και ο επικεφαλής της Kraft Heinz, Μιγκέλ Πατρίτσιο, ο οποίος μιλώντας στο BBC σημείωσε ότι «Οι άνθρωποι θα πρέπει να συνηθίσουν τις υψηλότερες τιμές στα τρόφιμα».
