Αντιμέτωπη με οξύ πρόβλημα λειψυδρίας θα βρεθεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην Ελλάδα μέσα στην επόμενη τριετία εάν δεν επισπευσθούν οι επενδύσεις και οι πολιτικές για την ενεργοποίηση εναλλακτικών πηγών υδροδότησης και βελτιστοποίηση της διαχείρισης των υδάτινων πόρων.
Οι κλιματολογικές συνθήκες, όπως αυτές τείνουν να διαμορφωθούν με τα αυξημένα επίπεδα ξηρασίας και τις παρατεταμένες περιόδους καύσωνα και ανομβρίας, δυσχεραίνουν την κάλυψη των αναγκών σε πόσιμο και αρδευτικό νερό, ένα πρόβλημα που επιδεινώνεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω της αύξησης της τουριστικής κίνησης στη χώρα. Στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, παρότι δεν έχει τεθεί άμεσο θέμα έλλειψης νερού, εξετάζονται άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις για να αντισταθμίσουν τη μείωση των αποθεμάτων και να εξασφαλίσουν τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.
Στις αγροτικές περιοχές, το διακύβευμα είναι η χρήση του νερού για αρδευτικούς σκοπούς, η οποία συχνά είναι αλόγιστη (ή/και παράνομη) και στερεί πόρους από άλλες δραστηριότητες όπως είναι η οικιακή τροφοδοσία και ο Τουρισμός.
Ποιοι παράγοντες απειλούν με λειψυδρία την Ελλάδα
Σύμφωνα με σχετική μελέτη του ΕΜΠ, οι γεωργικές δραστηριότητες και πρακτικές στην Ελλάδα δεν έχουν ούτε «εκσυγχρονιστεί» ούτε προσαρμοστεί στις τρέχουσες απαιτήσεις και πρότυπα.
Μία συνέπεια είναι να χρησιμοποιούνται τεράστιες ποσότητες για άρδευση (η άρδευση χρησιμοποιεί σχεδόν το 85%, ενώ οι οικιακές χρήσεις είναι 13% και οι βιομηχανικές χρήσεις είναι 2%), οι οποίες θα μπορούσαν να μειωθούν δραστικά μέσω της εισαγωγής πιο αποτελεσματικών δικτύων άρδευσης και καλύτερης επιλογής καλλιεργειών που να ταιριάζουν στο κλίμα.
Οι πιο ευάλωτες περιοχές και οι προβλέψεις για το καλοκαίρι
Σε περιοχές που εξαρτώνται από τον Τουρισμό, και ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες η ζήτηση νερού φτάνει στο αποκορύφωμά της τόσο για άρδευση όσο και για οικιακή παροχή.
Σε ορισμένα νησιά, οι ανάγκες κατά τους θερινούς μήνες μπορεί να είναι έως και 30 φορές μεγαλύτερες από τις οικιακές ανάγκες του μόνιμου πληθυσμού. Καθώς η οικιακή παροχή έχει προτεραιότητα έναντι της χρήσης για άρδευση, προκύπτουν αναπόφευκτα συγκρούσεις μεταξύ των δημοτικών προμηθευτών ύδρευσης και των τοπικών αγροτών. Οι υδάτινοι πόροι στα ελληνικά νησιά είναι πολύ περιορισμένοι και, με λίγες εξαιρέσεις, αποτελούνται από υπόγεια ύδατα που περιέχονται στους τοπικούς υδροφορείς.
Η ποσότητα νερού που μπορεί να αντληθεί είναι περιορισμένη, καθώς η υπεράντληση αυτών των υδροφορέων οδηγεί σε αλάτωση του νερού, καθιστώντας το ως επί το πλείστον άχρηστο. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι ότι τα εδάφη στα νησιά είναι εξαιρετικά ευάλωτα στη διάβρωση, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται αρνητικά οι υδάτινοι πόροι (ιζηματογένεση ταμιευτήρων, σταθερότητα κοίτης ποταμών κ.λπ.).
Τι δείχνουν τα επιστημονικά δεδομένα για τη λειψυδρία στην Ελλάδα
Ύστερα από τρία έτη παρατεταμένης ανομβρίας και καθώς τα κύματα καύσωνα και οι περίοδοι υψηλών θερμοκρασιών εμφανίζονται όλο και πιο συχνά με αποτέλεσμα να αυξάνεται η κατανάλωση νερού, η ελληνική κυβέρνηση αναζητά να ενεργοποιήσει ένα πολυεπίπεδο σχέδιο για να προλάβει τα χειρότερα.
Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 19η θέση παγκοσμίως στη βαθμίδα εξαιρετικά υψηλού ρίσκου και εάν δεν υλοποιηθούν τα απαραίτητα έργα το εκτιμώμενο έλλειμμα ισοζυγίου υδάτων υπολογίζεται ότι θα φθάσει στο -23% το 2030 και στο -45% το 2037.
Τα επιστημονικά δεδομένα που παρουσιάστηκαν στη χθεσινή σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου για το εθνικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας ανέδειξαν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας εν μέσω της κλιματικής αλλαγής.
Οι βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις καταγράφουν σταδιακή μείωση με τις περιοχές της Κρήτης, των Κυκλάδων και της Στερεάς να πλήττονται περισσότερο ενώ η κατανάλωση νερού, ειδικά κατά τους θερινούς μήνες όπου η θερμοκρασία αυξάνεται, καταγράφει σημαντική άνοδο. Η Ελλάδα έχει κατά τόπους ελλειμματικό ισοζύγιο υδάτων, δηλαδή χρησιμοποιούμε περισσότερο νερό από αυτό που καταναλώνουμε και οι ταμιευτήρες βρίσκονται στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών. Η στάθμη των φραγμάτων είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, με τα αποθέματα, ειδικά στην Αττική, να έχουν μειωθεί πάνω από 50% σε σχέση με το 2022.
Οι προκλήσεις και τα μέτρα που θα λάβουν η ΕΥΔΑΠ και η κυβέρνηση
Το ζήτημα της λειψυδρίας δεν άπτεται μόνο της κλιματικής αλλαγής αλλά επηρεάζεται αρνητικά και από χρόνιες παθογένειες στη διαχείριση και τον έλεγχο χρήσεων των υδάτινων πόρων με βασικά χαρακτηριστικά τον κατακερματισμό στη διαχείριση των υδάτων, την έλλειψη συντονισμού και κεντρικού ελέγχου και εποπτείας (739 πάροχοι, ΔΕΥΑ, ΓΟΕΒ, ΤΟΕΒ). Εξίσου προβληματικό είναι και το δίκτυο μεταφοράς και διανομής νερού καθώς καταγράφονται σημαντικές απώλειες οι οποίες φθάνουν στο 40% όσον αφορά στην ύδρευση και στο 60% όσον αφορά στην άρδευση. Στον αγροτικό τομέα, παρατηρούνται αλόγιστη χρήση του αρδευτικού νερού και παράνομες γεωτρήσεις ενώ λόγω της χαμηλής εισπραξιμότητας και της υποανάκτησης του κόστους επενδύσεων, τα έργα είτε δεν ολοκληρώνονται είτε δεν παραλαμβάνονται.
Στο πλαίσιο αυτό, όπως ανακοινώθηκε και κατά τη χθεσινή σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου, υπό τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, η κυβέρνηση πρόκειται να προχωρήσει σε ριζική αλλαγή του μοντέλου διαχείρισης των υδάτων στη χώρα, σε ένα πιο λειτουργικό σύστημα, με μεγαλύτερη αποδοτικότητα και περισσότερες επενδύσεις, αξιοποιώντας νέες τεχνολογίες, καθώς και συμπληρωματικούς τρόπους παραγωγής νερού, όπως η αφαλάτωση.
Η στρατηγική της κυβέρνησης θα στηριχθεί σε πέντε άξονες οι οποίοι βασίζονται σε μια ολιστική προσέγγιση. Όπως επανέλαβε η κυβέρνηση, στόχος είναι το νερό να παραμείνει δημόσιο αγαθό, οι εταιρείες ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης να καταστούν βιώσιμες (με στόχο ένα αποδεκτό κόστος για όλες τι χρήσεις, να υπάρχει κεντρική διαχείριση όλων των αναγκαίων έργων και να υιοθετηθούν νέες τεχνολογίες και συμπληρωματικοί τρόποι παραγωγής νερού (αφαλάτωση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση). Κατά τους επόμενους έξι μήνες δρομολογούνται πρωτοβουλίες «πρώτης γραμμής» ενώ αναμένεται και εκστρατεία ενημέρωσης ων πολιτών.
Οι πολιτικές και τα μέτρα που θα εφαρμόσει η κυβέρνηση αναμένεται να εξειδικευτούν στο αμέσως επόμενο διάστημα. Το σχέδιο για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας θα αξιοποιήσει τα στοιχεία μελέτης που εκπόνησε η Deloitte για λογαριασμό της κυβέρνησης. Με βάση τα δεδομένα του 2022, για την ύδρευση και άρδευση σε όλη τη χώρα, απαιτούνται πάνω από 10 δισ. ευρώ και επιπλέον 500-700 εκατ. ευρώ για την Αττική. Κρίσιμες περιοχές θεωρούνται τα Νησιά Νοτίου Αιγαίου και Ιονίου, η Κρήτη, η Θεσσαλία και η Πελοπόννησος.
Ο σχεδιασμός θα θέσει, τις βάσεις για την υλοποίηση έργων που έχουν ήδη δρομολογηθεί ή μελετώνται. Όπως κατέστη γνωστό, σήμερα είναι σε εξέλιξη περισσότερα από 1.200 έργα διαχείρισης και αξιοποίησης υδάτων, εκ των οποίων 1.090 αφορούν στην ύδρευση και 237 την άρδευση. Τα έργα αυτά έρχονται να προστεθούν στα 278 που έχουν ήδη ολοκληρωθεί από το 2019 έως σήμερα.
Τα έργα θα χρηματοδοτηθούν από διάφορες πηγές όπως είναι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), η οποία δύναται να παρέχει 2-3 δισ. ευρώ ετησίως για υδροδοτικά έργα. Και προκειμένου να περάσει το σχέδιο από τη θεωρία στην πράξη, εξετάζεται να δημιουργηθούν νέες Ανώνυμες Εταιρείες ανά περιοχή, οι οποίες θα απορροφήσουν τις υπάρχουσες ΔΕΥΑ και ΤΟΕΒ, θα «τρέξουν» τα υφιστάμενα και νέα έργα και θα διαχειρίζονται μια Ρυθμιζόμενη Περιουσιακή Βάση (ΡΠΒ), η οποία θα αποτελεί εγγύηση εσόδων και δανειοληπτικής ικανότητας.
Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι όσον αφορά στις ενδεχόμενες αυξήσεις των τιμολογίων νερού, παρά το γεγονός ότι καμία πλευρά δεν παίρνει ξεκάθαρη θέση, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι στα τιμολόγια θα ενσωματωθεί ένα πρόσθετο κόστος το οποίο, ωστόσο, όπως έχουν αναφέρει πηγές της αγοράς, εάν αυτό συμβεί θα είναι «λογικό».
Η αρμοδιότητα για την έγκριση των τιμολογίων νερού ανήκει στη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) και σύμφωνα με όσα προβλέπονται, αυτά θα πρέπει να διασφαλίζουν την κάλυψη του κόστους επένδυσης, λειτουργίας, περιβαλλοντικού κόστους και κόστους του υδατικού πόρου.
