Ένα αβέβαιο στρατηγικό πλαίσιο και συγκλίνουσες οπτικές
Παρά τη γεωγραφική απόσταση, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ιαπωνία αντιμετωπίζουν παρόμοια στρατηγικά διλήμματα. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αναστατώσει βαθιά την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, ενώ η επιβολή της Κίνας στον Ινδο-Ειρηνικό και η συνέχιση του πυρηνικού προγράμματος της Βόρειας Κορέας αποσταθεροποιούν μόνιμα την Ανατολική Ασία και υπενθυμίζουν ότι στην Ασία ο Ψυχρός Πόλεμος δεν έχει τελειώσει. Η συμμετοχή των βορειοκορεατικών δυνάμεων στο πλευρό της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας δημιουργεί έναν ακόμη δεσμό μεταξύ του ευρωπαϊκού και του ασιατικού σκηνικού. Η Ευρώπη και η Ασία είναι επίσης εκτεθειμένες οικονομικά στις γεωπολιτικές εντάσεις στη Μέση Ανατολή και στο στενό του Ορμούζ, μια ζωτικής σημασίας ενεργειακή οδό για την Ιαπωνία.
Αυτές οι προκλήσεις επιδεινώνονται από τις αβεβαιότητες που περιβάλλουν το μέλλον των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο το 2025 αναζωπύρωσε τις ανησυχίες σχετικά με την αξιοπιστία των αμερικανικών εγγυήσεων ασφάλειας και με μια γενικότερη αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τον πολυμερισμό. Η εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον χαρακτηρίζεται από «συναλλακτισμό», αναγκάζοντας τους παραδοσιακούς συμμάχους να επανεξετάσουν τις στρατηγικές εξαρτήσεις και τις αμυντικές τους θέσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ιαπωνία τοποθετούνται ως αξιόπιστοι εταίροι που μοιράζονται τις ίδιες αρχές και είναι αποφασισμένοι να υπερασπιστούν μια ανοιχτή και βασισμένη σε κανόνες διεθνή τάξη. Ο διάλογός τους εκφράζει την αναγνώριση των κοινών ευπαθειών και την κοινή επένδυση στην ενίσχυση των ικανοτήτων τους μέσω συγκεκριμένων πρωτοβουλιών.
Ενισχυμένη ψηφιακή εταιρική σχέση
Η ψηφιακή συνεργασία έχει καταστεί ένας από τους πυλώνες της εταιρικής σχέσης ΕΕ-Ιαπωνίας. Από τη δημιουργία της ψηφιακής εταιρικής σχέσης το 2022, οι δύο πλευρές έχουν καταρτίσει έναν χάρτη πορείας για τη διασφάλιση της τεχνολογικής τους κυριαρχίας και της βιομηχανικής τους ανταγωνιστικότητας.
Τον Μάιο του 2025, παρουσίασαν μια κοινή στρατηγική για το 6G στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «6G Mirai Harmony», εναρμονίζοντας τους μηχανισμούς δημόσιας χρηματοδότησης και τα πρότυπα διαλειτουργικότητας.
Το 2020 υπογράφηκε επίσης ένα μνημόνιο για την τεχνητή νοημοσύνη, το οποίο επιβεβαιώθηκε το 2025, με σκοπό την προώθηση της ρυθμιστικής σύγκλισης και των κοινών αρχών διακυβέρνησης. Προβλέπει, μεταξύ άλλων, προσκλήσεις για κοινά έργα στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» και του ιαπωνικού προγράμματος «Moonshot» στους τομείς της αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης, της αλγοριθμικής διαφάνειας και των κρίσιμων χρήσεων της τεχνητής νοημοσύνης.
Στον τομέα των ημιαγωγών, η ιαπωνική Rapidus και το βελγικό ινστιτούτο Imec συνεργάζονται για την ανάπτυξη τσιπ μικρότερων των 2 νανομέτρων. Υποστηρίζονται από τον ευρωπαϊκό νόμο Chips Act και το ιαπωνικό Υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας.
Η κυβερνοασφάλεια αποκτά επίσης στρατηγική σημασία. Οι ανταλλαγές ενισχύονται στο πλαίσιο της ψηφιακής εταιρικής σχέσης και του διαλόγου για την κυβερνοασφάλεια. Ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι ο συντονισμός των αντιδράσεων στις απειλές που αντιμετωπίζουν οι κρίσιμες υποδομές και οι εφοδιαστικές αλυσίδες.
Προόδους σημειώθηκαν επίσης στον τομέα των προτύπων για το cloud, ιδίως μέσω των εργασιών για την αμοιβαία αναγνώριση των πιστοποιήσεων ασφάλειας, με στόχο τη διευκόλυνση της διαλειτουργικότητας των δεδομένων και των διασυνοριακών ψηφιακών υπηρεσιών.
Βιομηχανική συνεργασία και άμυνα: μια στρατηγική καμπή
Η σύνοδος κορυφής του Ιουλίου 2025 σηματοδότησε μια νέα φάση στη βιομηχανική και αμυντική συνεργασία. Η εταιρική σχέση για την ασφάλεια και την άμυνα που ξεκίνησε το 2024 επεκτάθηκε σε επιχειρησιακό και βιομηχανικό επίπεδο.
Είναι σε εξέλιξη η καθιέρωση ενός δομημένου διαλόγου μεταξύ των ευρωπαϊκών και ιαπωνικών αμυντικών βιομηχανιών, με στόχο τη διευκόλυνση των κοινών έργων, την ενίσχυση της ολοκλήρωσης των αλυσίδων εφοδιασμού και την προώθηση της συμμετοχής των ΜΜΕ σε διασυνοριακά έργα. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει ανακοινωθεί επίσημα καμία μόνιμη διμερής δομή.
Οι διπλές τεχνολογίες έχουν καταστεί προτεραιότητα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ιαπωνία διεξάγουν παράλληλες έρευνες σχετικά με τους προηγμένους αισθητήρες, την κβαντική κρυπτογράφηση και τα συστήματα ISR με τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, δεν έχει επιβεβαιωθεί δημοσίως κανένα πρόγραμμα που να συγχρηματοδοτείται επίσημα από τον Ευρωπαϊκό Αμυντικό Ταμείο και την ιαπωνική υπηρεσία ATLA (Acquisitions, Technologies and Logistics Agency).
Στον τομέα του διαστήματος, μια διμερής συμφωνία για την παρακολούθηση του διαστήματος (SSA), που υπογράφηκε κατά την έκτη σύνοδο του διαλόγου Ιαπωνίας-ΕΕ για την πολιτική του διαστήματος, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2025 και αφορούσε την ασφάλεια του διαστήματος, ανοίγει τον δρόμο για την από κοινού παρακολούθηση των διαστημικών αποβλήτων και την συντονισμένη αντιμετώπιση των απειλών κατά των δορυφόρων. Η ναυτική συνεργασία επίσης αναπτύσσεται. Πέρα από την θαλάσσια επιτήρηση, η ΕΕ και η Ιαπωνία έχουν προγραμματίσει συντονισμένες επισκέψεις σε λιμάνια, αυξημένη ανταλλαγή πληροφοριών στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού και κοινές ασκήσεις μεταξύ της Ιαπωνικής Ναυτικής Δύναμης Αυτοάμυνας και των ευρωπαϊκών ναυτικών μονάδων.
Τέλος, κατά τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Ιαπωνίας που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2025, τέθηκε το ζήτημα της ανθεκτικότητας των αλυσίδων εφοδιασμού στον τομέα της αμυντικής ηλεκτρονικής.
Η εμβάθυνση της συμφωνίας ΕΕ-Ιαπωνίας καταδεικνύει την κοινή βούληση των δύο μερών να εισέλθουν σε μια νέα φάση της εταιρικής τους σχέσης, η οποία θα χαρακτηρίζεται από μια δομημένη σύγκλιση γύρω από συγκεκριμένα έργα. Η σύγκλιση αυτή βασίζεται στο υπάρχον θεσμικό δίκτυο συνεργασίας, σε μια σαφή συνειδητοποίηση των κοινών ευπαθειών και σε μια κοινή όραση για την τεχνολογική και οικονομική κυριαρχία.
Στο μέλλον, η συνεργασία αυτή αναμένεται να εμβαθυνθεί περαιτέρω, μέσω της θέσπισης κοινών χρηματοδοτήσεων για κρίσιμες τεχνολογίες στο πλαίσιο κοινών ερευνητικών προγραμμάτων, της συν-παραγωγής αμυντικού εξοπλισμού, της δημοκρατικής διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης και της διαφάνειας στη χρηματοδότηση υποδομών, ιδίως στην αφρικανική ήπειρο και στη Νοτιοανατολική Ασία.
Ωστόσο, αυτές οι εξελίξεις παραμένουν ευάλωτες και υπόκεινται σε άλλες στρατηγικές προτεραιότητες που επηρεάζουν τις επιλογές τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της Ιαπωνίας. Από τις γερουσιαστικές εκλογές του Ιουλίου 2025, η Ιαπωνία βιώνει αυξανόμενη πολιτική αστάθεια: η απουσία σαφούς πλειοψηφίας στο Κοινοβούλιο δυσχεραίνει τον καθορισμό μιας σταθερής στρατηγικής γραμμής, ιδίως όσον αφορά τις παραχωρήσεις που πρέπει να γίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακόμη και στο εσωτερικό του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (PLD), υπάρχουν έντονες διαιρέσεις μεταξύ των υποστηρικτών μιας σταθερής ευθυγράμμισης με την Ουάσιγκτον και των υποστηρικτών μιας πιο έντονης στρατηγικής αυτονομίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο κίνδυνος ενός «ο καθένας για τον εαυτό του» έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών είναι πολύ έντονος. Πράγματι, για τις ιαπωνικές αρχές, σε αυτή την περίοδο εσωτερικής και διεθνούς αβεβαιότητας, η ανάγκη να κατευνάσουν τον αμερικανικό σύμμαχο, από τον οποίο εξαρτάται εξ ολοκλήρου η ασφάλεια της χώρας, υπερισχύει της οικοδόμησης στενότερων επιχειρησιακών δεσμών με έναν παράγοντα, την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία δεν διαθέτει στρατιωτικές δυνατότητες δράσης στην Ασία σε περίπτωση κρίσης.
Στον τομέα της αμυντικής συνεργασίας, το ΝΑΤΟ φαίνεται στην Ιαπωνία ως ένας πιο ικανοποιητικός εταίρος, θέση που συμπίπτει με εκείνη πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Αυτές οι εντάσεις θα μπορούσαν να περιορίσουν το επιχειρησιακό πεδίο εφαρμογής της εταιρικής σχέσης ΕΕ-Ιαπωνίας, παρά την προβαλλόμενη βούληση για συνεργασία.
Ωστόσο, αν και η σύμπραξη αυτή δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις υφιστάμενες συμμαχίες, τις συμπληρώνει, ενισχύοντας μια διεθνή αρχιτεκτονική που βασίζεται στην ανθεκτικότητα των δημοκρατιών και στον σεβασμό του πολυμερισμού.
