Ροή
Για τους έχοντες στοιχειώδη γνώση των πάγιων στρατηγικών αντιλήψεων της Τουρκίας για το Κυπριακό, δεν αποτέλεσε έκπληξη η αποτυχία των διαπραγματεύσεων στην Ελβετία. Η απόσταση ανάμεσα στο πλαίσιο λύσης που ήταν διατεθειμένη να «προσφέρει» η Άγκυρα και τα διαπραγματευτικά όρια των «πραγματιστών» σε Λευκωσία και Αθήνα παραμένει δυστυχώς αρκετά μεγάλη, ιδιαίτερα σε θέματα ασφάλειας.
Ας δούμε όμως ποια είναι τα βασικά αίτια για την αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Διαφωνίες σε επιμέρους ζητήματα (εδαφικό, πολιτειακό) εξακολουθούσαν να υπάρχουν αλλά η γενική αίσθηση ήταν ότι η διαφορά θέσεων θα μπορούσε να γεφυρωθεί. Όπως προαναφέρθηκε, το μεγάλο αγκάθι παρέμεινε το ζήτημα της ασφάλειας (παρεμβατικά δικαιώματα και παραμονή ξένων στρατευμάτων). Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν έχει μεταβληθεί εις το ελάχιστο η τουρκική στρατηγική αντίληψη περί Κύπρου (σύμφωνα με τον Αχμέτ Νταβούτογλου, αλλά και υψηλόβαθμα στελέχη του πάλαι ποτέ κεμαλικού κατεστημένου, «λόγω της υψηλής γεωστρατηγικής αξίας της Κύπρου, για την Τουρκία θα έπρεπε να υφίσταται Κυπριακό ζήτημα ακόμη και αν δεν υπήρχε ούτε ένας Τουρκοκύπριος στη νήσο»).
Θεωρούμε ότι η ανωτέρω στρατηγική θεώρηση της Κύπρου από την Τουρκία εξακολουθεί να ισχύει στο ακέραιο (ίσως μάλιστα η σημασία της Κύπρου να έχει αυξηθεί λόγω ενδεχόμενης μελλοντικής ανακάλυψης πολύ μεγαλύτερων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο). Με αυτό το δεδομένο, η ελληνοκυπριακή θέση περί πλήρους κατάργησης των παρεμβατικών δικαιωμάτων και απόσυρσης όλων των στρατευμάτων (προφανώς με κάποιο χρονοδιάγραμμα) είναι μεν απολύτως θεμιτή (όπως και το να μην επιθυμούν να νομιμοποιήσουν την τουρκική παρουσία), αλλά η Τουρκία δεν πρόκειται να συναινέσει σε οποιαδήποτε λύση θα καταργήσει πλήρως τη γεωστρατηγική επιρροή της επί της Κύπρου. Η τουρκική προσέγγιση αδιαφορεί για το διεθνές δίκαιο και βασίζεται στη λογική της ισχύος. Όντως, μια ρεαλιστική προσέγγιση θα αναγνώριζε το γεγονός ότι η σημερινή δυσμενής για τον ελληνισμό κατάσταση είναι αποτέλεσμα ήττας σε πολεμική σύγκρουση και, ως γνωστόν, οι απώλειες στο πεδίο των μαχών δεν αποκαθίστανται πλήρως στο τραπέζι των διπλωματικών διαπραγματεύσεων.
Άρα, υπάρχουν ουσιαστικά δύο πιθανές εκβάσεις των διαπραγματεύσεων: (α) συμφωνία σε διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία, με κάποια συμβιβαστική λύση σε θέματα ασφαλείας και (β) επιμονή σε μηδενικά παρεμβατικά δικαιώματα και στρατιωτική παρουσία, εδραίωση του στάτους κβο και διολίσθηση προς διχοτόμηση. Στην πρώτη περίπτωση, οποιασδήποτε μορφής επανένωση της νήσου είναι διατεθειμένη να αποδεχθεί η Τουρκία δεν θα επιτρέψει την εξαφάνιση της τουρκικής επιρροής, αλλά μπορεί ενδεχομένως να επιτύχει τη σημαντική μείωσή της. Θα έχει εδαφικά οφέλη, αλλά η πλήρης κατάργηση των εγγυήσεων και η άμεση απόσυρση όλων των ξένων στρατευμάτων είναι βεβαίως επιθυμητή, αλλά δεν θα πρέπει θεωρείται ως ιδιαίτερα ρεαλιστική επιδίωξη. Αντίθετα, μπορούν να υιοθετηθούν λιγότερο μαξιμαλιστικές θέσεις όσον αφορά την «απονεύρωση» του συστήματος εγγυήσεων και την πρόβλεψη για σταδιακή κατάργηση, καθώς και για την άμεση αποχώρηση του μεγαλύτερου μέρους των κατοχικών στρατευμάτων και την ένταξη του εναπομείναντος μικρού αποσπάσματος σε πολυεθνική δύναμη, με πρόβλεψη πλήρους αποχώρησης στη βάση χρονοδιαγράμματος.
Θα πρέπει, ωστόσο, να είναι ξεκάθαρο ότι η λύση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας έχει ορατά οφέλη (εδαφικά, μείωση της τουρκικής παρουσίας και επιρροής, οικονομική ανάπτυξη), αλλά εμπεριέχει δυνητικούς σημαντικούς κινδύνους σε περίπτωση που η διαμορφωθείσα κατάσταση αποδειχθεί δυσλειτουργική και μη-βιώσιμη, με αποτέλεσμα την πρόκληση εντάσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων, αλλά ενδεχομένως και μεταξύ των δύο «μητέρων-πατρίδων». Η μετατροπή της ενιαίας Κύπρου σε Βοσνία-Ερζεγοβίνη επί το «θερμότερον», είτε λόγω αντικειμενικών δυσκολιών, είτε και λόγω τουρκικής υπονόμευσης της κατάστασης μετά μια ενδεχόμενη λύση δεν μπορεί να αποκλειστεί. Εναλλακτικά, μπορεί να επιλεγεί η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης σε αναμονή ευνοϊκότερης συγκυρίας και συσχετισμού δυνάμεων. Ωστόσο, το πέρασμα του χρόνου δεν έχει ευνοήσει τη δική μας πλευρά και κάθε νέο σχέδιο λύσης ήταν χειρότερο από το προηγούμενο.
Στη δεύτερη περίπτωση, η ελληνοκυπριακή πλευρά αποφασίζει ότι η μη-λύση και η συνέχιση του στάτους κβο αποτελεί καλύτερη επιλογή από μια «κακή» λύση.
Ίσως η συγκεκριμένη να μην ήταν η τελευταία διαπραγμάτευση για λύση του Κυπριακού, αλλά η αλλαγή γενεών και ο γενικότερος συσχετισμός δυνάμεων ενισχύουν την άποψη ότι πλέον η λογική της δικοινοτικής λύσης «διατηρείται στη ζωή με τεχνητά μέσα». Το πιθανότερο σενάριο είναι πλέον η συνέχιση της υφιστάμενης κατάστασης με σταδιακή διολίσθηση προς οριστική διχοτόμηση, ενώ ίσως θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ουσιαστικής διερεύνησης και το λεγόμενο «βελούδινο διαζύγιο (αναγνώριση έναντι εδαφών).
Επιμέλεια: Στέλλα Κεμανετζή
