Έξι μήνες μετά την ολοκλήρωση της 1ης Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας για την Αττική, η εικόνα που περιγράφουν οι επίσημοι χάρτες δεν αφήνει κανένα περιθώριο εφησυχασμού: η πόλη βρίσκεται στο όριό της. Αν βρέξει δυνατά, το νερό δεν έχει διέξοδο. Ακολουθεί τις φυσικές και τεχνητές χαράξεις του λεκανοπεδίου και συσσωρεύεται με ταχύτητα σε σημεία που, όπως αποδεικνύεται, είναι τόσο προβλέψιμα όσο και εκτεθειμένα. Οι πλημμύρες δεν αποτελούν πλέον ακραία φαινόμενα, αλλά προαναγγελθέντα επεισόδια που ενεργοποιούνται κάθε φορά που η βροχή υπερβαίνει ένα κρίσιμο όριο.
Οι επικαιροποιημένοι χάρτες επικινδυνότητας και κινδύνων πλημμύρας του ΥΠΕΝ λειτουργούν σαν προειδοποιητικό σύστημα για το τι ακριβώς μπορεί να συμβεί στην Αττική, δείχνοντας με ακρίβεια πού θα «χτυπήσει» μια σοβαρή καταιγίδα και πόση βροχή αρκεί για να οδηγήσει το λεκανοπέδιο σε σημείο θραύσης. Από τις φυσικές κοιλάδες και τα παλιά ρέματα έως τις υπερφορτωμένες αστικές επιφάνειες και τις χαμηλές λεκάνες απορροής, η πραγματική έκταση της πλημμυρικής απειλής αποτυπώνεται πλέον με τεχνική σαφήνεια. Η Αττική είναι μια πόλη που μπορεί να πλημμυρίσει χωρίς να χρειαστεί ακραίο καιρικό επεισόδιο. Μια πόλη όπου τα σενάρια των 50, 100 και 1000 ετών δεν είναι θεωρητικές προσεγγίσεις, αλλά διαφορετικές κλίμακες του ίδιου κινδύνου που αναδύεται κάθε φορά που η βροχή δοκιμάζει τις αντοχές της.
Τι προβλέπει η Οδηγία 2007/60/ΕΚ για τις πλημμύρες
Η Οδηγία 2007/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, που εγκρίθηκε το 2007, αποτελεί το βασικό ευρωπαϊκό πλαίσιο για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, θέτοντας για πρώτη φορά ενιαίες υποχρεώσεις στα κράτη-μέλη. Η Οδηγία απαιτεί την εκπόνηση προκαταρκτικής αξιολόγησης πλημμυρικού κινδύνου, τη δημιουργία χαρτών επικινδυνότητας και χαρτών κινδύνου, καθώς και την κατάρτιση ολοκληρωμένων Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας ανά υδατικό διαμέρισμα, με στόχο τη μείωση των επιπτώσεων στην ανθρώπινη ζωή, το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την οικονομική δραστηριότητα. Παράλληλα, προβλέπει εξαετή κύκλο αναθεώρησης όλων των παραπάνω, ώστε τα κράτη-μέλη να ενημερώνουν συνεχώς τα δεδομένα και να προσαρμόζουν τα μέτρα στον αυξανόμενο κίνδυνο που προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Στην Ελλάδα, η εφαρμογή της Οδηγίας έχει ανατεθεί στη Γενική Διεύθυνση Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με βάση την ΚΥΑ 31822/1542/Ε130/2010, η οποία ορίζει τις διαδικασίες και τις αρμοδιότητες για τον σχεδιασμό, τη χαρτογράφηση και την αντιπλημμυρική πολιτική της χώρας. Στις 5/62025 το ΥΠΕΝ ανακοίνωσε ότι ολοκληρώθηκε η 1η Αναθεώρηση των Σχεδίων διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) για τις λεκάνες απορροής ποταμών της χώρας σε εφαρμογή της παραπάνω οδηγίας «για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας» και ταυτόχρονα συμπεριέλαβε και τους Χάρτες Επικινδυνότητας και Κινδύνων Πλημμύρας. Και τα δύο αποτελούν ένα στρατηγικό εργαλείο για την εφαρμογή της πολιτικής που αφορά στην αξιολόγηση και στη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας στη χώρα.
Τι αποκαλύπτουν τα τρία σενάρια πλημμύρας για την Αττική
Οι τρεις χάρτες επικινδυνότητας του ΥΠΕΝ για τις πλημμύρες στην Αττική, με περιόδους επαναφοράς T=50, T=100 και T=1000 ετών, σκιαγραφούν μια ανησυχητική πραγματικότητα: η Αττική παραμένει ιδιαίτερα ευάλωτη ακόμη και σε συχνά, μεσαίας έντασης επεισόδια βροχής, ενώ σε ακραία φαινόμενα, μεγάλα τμήματα των φυσικών λεκανών απορροής και των αστικών περιοχών μπορούν να υποστούν σημαντικές κατακλύσεις. Η επανάληψη των ίδιων «γραμμών κινδύνου» σε όλες τις κλίμακες — οι κοιλάδες των ρεμάτων, οι πεδινές ζώνες, οι αστικοποιημένες περιοχές με αδιαπέραστη κάλυψη — δείχνει ότι η γεωμορφολογία και η έντονη δόμηση λειτουργούν ως σταθεροί πολλαπλασιαστές ρίσκου. Το σενάριο των 50 ετών αποκαλύπτει ότι ακόμη και μια συνηθισμένη πλημμύρα μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις, το σενάριο της 100ετίας δείχνει ότι μεγαλύτερες ζώνες απειλούνται με βαθύτερα ύδατα και ταχύτερες ροές, ενώ το ακραίο σενάριο των 1000 ετών αποτυπώνει μια πιο ακραία εικόνα: μεγάλες εκτάσεις των φυσικών λεκανών και αστικών πυκνοτήτων μπορούν να δεχθούν νερά με βάθος άνω του ενός μέτρου, με σοβαρές επιπτώσεις στην υποδομή. Με βάση αυτά, η Αττική βρίσκεται σε μια μεταβατική εποχή όπου η πλημμυρική απειλή αποτελεί μια διαρκή πραγματικότητα, όχι μακρινό ενδεχόμενο — και αυτό γίνεται ορατό σε κάθε επίπεδο ανάλυσης.
Τι να περιμένουμε σήμερα
Αν η Αττική δεχθεί σήμερα μια πολύ ισχυρή ή παρατεταμένη βροχόπτωση, η συμπεριφορά του λεκανοπεδίου θα ακολουθήσει το μοτίβο που περιγράφουν με ακρίβεια οι τρεις επίσημοι χάρτες πλημμυρικής επικινδυνότητας (Τ=50, Τ=100, Τ=1000). Ακόμη και χωρίς ακραίο καιρικό φαινόμενο, η γεωμορφολογία, η πυκνή δόμηση και το εξαντλημένο δίκτυο απορροής καθιστούν πολλές περιοχές τρωτές. Αυτό σημαίνει ότι μια ισχυρή βροχή δεν θα εκδηλωθεί απλώς ως «λίμνες σε δρόμους», αλλά ως μια οργανωμένη υδραυλική πίεση στις φυσικές και τεχνητές υποδομές της Αττικής.
Κατά μήκος των μεγάλων ρεμάτων και των φυσικών κοιλάδων, όπως στις λεκάνες του Κηφισού και του Ιλισού, το νερό θα κινηθεί γρήγορα, με αυξημένο όγκο και ταχύτητα, προκαλώντας υπερχείλιση σε χαμηλά σημεία, ενώ σε ζώνες όπου υπάρχουν στενώσεις, καλυμμένες κοίτες ή περιορισμένα τεχνικά έργα, η πίεση θα ενισχυθεί. Αστικές περιοχές με μεγάλη αδιαπέραστη κάλυψη — δρόμοι, πεζοδρόμια, εμπορικές ζώνες, περιοχές πυκνής κατοικίας — θα εμφανίσουν συγκέντρωση υδάτων, καθώς το έδαφος δεν μπορεί να απορροφήσει παρά μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό της βροχής. Σε πολλές περιπτώσεις, το νερό θα κατευθυνθεί σε υπόγειους χώρους, αποθήκες, γκαράζ και ισόγεια κτίρια.
Σημεία του λεκανοπεδίου που βρίσκονται σε πεδινές λεκάνες ή παλιές κοίτες ρεμάτων είναι πιθανό να δουν άμεση κατάκλυση, ακόμη και με βροχή που αντιστοιχεί στο σενάριο Τ=50. Εάν ο όγκος της βροχής φτάσει επίπεδα Τ=100, οι ζώνες πλημμύρας επεκτείνονται, τα βάθη νερού μπορεί να υπερβούν το ένα μέτρο σε ευαίσθητες περιοχές, και τα δίκτυα αποστράγγισης θα δοκιμαστούν στα όριά τους. Σε περίπτωση εξαιρετικά έντονου γεγονότος, τα χαρακτηριστικά του οποίου θυμίζουν το σενάριο Τ=1000 που αποτυπώνεται στους χάρτες, η Αττική θα λειτουργήσει ως ενιαία λεκάνη απορροής: οι κοιλάδες θα μετατραπούν σε κανάλια ταχείας ροής, χαμηλές περιοχές θα καλυφθούν από νερά μεγάλου βάθους και η πρόσβαση σε δρόμους ή βασικές υποδομές μπορεί να διακοπεί.
Με βάση τα σημερινά δεδομένα, η εικόνα είναι ξεκάθαρη: η Αττική δεν μπορεί να απορροφήσει εύκολα μεγάλους όγκους νερού, και μια ισχυρή βροχή θα ενεργοποιήσει τις γνωστές ζώνες κινδύνου πριν καν φτάσουμε στο επίπεδο μιας ακραίας κακοκαιρίας. Αυτό σημαίνει ότι οι πλημμύρες δεν αποτελούν πλέον σενάριο ειδικών ή ακραίων γεγονότων αλλά άμεση και προβλέψιμη πραγματικότητα κάθε φορά που η βροχή ξεπερνά ένα ορισμένο όριο έντασης και διάρκειας.
Αυτή τη στιγμή η Αττική σε ποιο σενάριο εμπίπτει;
Η τρέχουσα κατάσταση στην Αττική, όπως αποτυπώνεται μέσα από τους χάρτες πλημμυρικής επικινδυνότητας του ΥΠΕΝ, φαίνεται σύμφωνα με τους ειδικούς να αντιστοιχεί ουσιαστικά στο επίπεδο κινδύνου που περιγράφει το σενάριο Τ=50 ετών, δηλαδή μια πλημμύρα που δεν θεωρείται ακραία ούτε σπάνια, αλλά προκύπτει από μια έντονη ή παρατεταμένη βροχόπτωση. Η γεωμορφολογία του λεκανοπεδίου, με τις φυσικές λεκάνες απορροής που συγκλίνουν στον Κηφισό και τον Ιλισό, η εκτεταμένη αστικοποίηση που έχει περιορίσει τη φυσική απορροή, τα καλυμμένα ή στενεμένα ρέματα, οι μεγάλες αδιαπέραστες επιφάνειες και η πίεση στα δίκτυα αποστράγγισης, καθιστούν την Αττική ευάλωτη. Με άλλα λόγια, μια ισχυρή βροχή μπορεί να προκαλέσει κατακλύσεις σε χαμηλές ζώνες, παλιές κοίτες, λεκάνες ρεμάτων και δρόμους που συγκεντρώνουν νερό, όπως ακριβώς προβλέπει το σενάριο της 50ετίας. Αν το φαινόμενο ενταθεί, η Αττική μεταβαίνει πρακτικά σε επίπεδο Τ=100, όπου οι ζώνες κατάκλυσης διευρύνονται και τα βάθη νερού αυξάνονται, επειδή οι υποδομές της πόλης δεν είναι σχεδιασμένες να αντέξουν φορτία μιας βροχής 100ετίας. Το σενάριο Τ=1000 δεν αφορά τη σημερινή πραγματικότητα, αλλά λειτουργεί ως τεχνικό “ταβάνι” κινδύνου, μια απεικόνιση του τι θα μπορούσε να συμβεί σε ένα εξαιρετικά σπάνιο και ακραίο υδρολογικό επεισόδιο. Η ουσία είναι ότι η Αττική βρίσκεται ήδη στη ζώνη μιας «προβλέψιμης» πλημμύρας και μπορεί πολύ εύκολα να περάσει σε ένα μέσο σενάριο αν η κακοκαιρία γίνει πιο έντονη, γεγονός που καθιστά την καθημερινότητα της πόλης ευάλωτη σε υδρολογικές πιέσεις που στο παρελθόν θεωρούνταν ειδικές περιπτώσεις, αλλά πλέον αποτελούν μέρος της νέας κανονικότητας.
