Με χρονικό ορίζοντα το 2030 και αρκετές καθυστερήσεις προχωρά το έργο κατασκευής των νέων Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) και των Μονάδων Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ), το οποίο αποτελεί βασικό πυλώνα του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ).
Το ΕΣΔΑ (2020-2030) προβλέπει τη δημιουργία 43 ΜΕΑ και 43 ΜΕΒΑ μέχρι το τέλος της δεκαετίας και έχει στόχο την πλήρη κάλυψη της χώρας με υποδομές για τη διαχείριση των απορριμμάτων, τη μείωση της ταφής (στο 10% έως το 2030), την παύση της ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων και την αύξηση της ανακύκλωσης (στο 60% μέχρι το 2030) σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες.
Στην Ελλάδα λειτουργούν ήδη 13 μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων (Κοζάνη/δήμος Εορδαίας, Χανιά/Ακρωτήρι, Ήπειρος/ Ελευθεροχώρι Δωδώνης, Σέρρες/δήμος Ηράκλειας, Ηλεία/δήμος Ήλιδας, Αλεξανδρούπολη, Θήβα, Αμάρι Κρήτης, Αρκαδία/Παλαιόχουνη, Μεσσηνία/δήμος Οιχαλίας, Λακωνία/Σκάλα, Κεφαλλονιά/Ζόλα και Αρχάνες Κρήτης). Ωστόσο, υπό κατασκευή είναι άλλες 26 με πιο πρόσφατη εξέλιξη την υπογραφή της σύμβασης για την κατασκευή ΜΕΑ στη Λάρισα με δυνατότητα διαχείρισης περίπου 90.000 τόνων αποβλήτων το χρόνο από τα τρία βασικά ρεύματα (βιοαπόβλητα, σύμμεικτα και ανακυκλώσιμα). Με τον τρόπο αυτό καλύπτεται σταδιακά όλο και μεγαλύτερο μέρος της χώρας με πιο σύγχρονες μονάδες οι οποίες αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία μέχρι το 2030.
Τα έργα χρηματοδοτούνται κυρίως από το ΕΣΠΑ (2021-2027) και άλλους ευρωπαϊκούς πόρους. Οι μονάδες ΜΕΑ και ΜΕΒΑ που βρίσκονται υπό κατασκευή είναι στη Λαμία, στη Ναύπακτο, στο Αγρίνιο, στην Άμφισσα, στη Λάρισα, στα Τρίκαλα, στο Βόλο, στη Θεσσαλονίκη, στην Αχαΐα (δυτική Αχαΐα/θέση Φλόκα), στην Αρκαδία (Παλαιοχούνη), στη Μεσσηνία (περιοχή Καλλιρρόης), στη Λακωνία (περιοχή Σκάλα), στα νησιά (Κως, Κάλυμνος, Ρόδος, Σαντορίνη, Νάξος, Ύδρα, Άνδρος, Λέρος, Τήνος, Χίος, Κρήτη, Λήμνος, Ζάκυνθος, Κάρπαθος, Λευκάδα, Μήλος, Κύθηρα), στη Δράμα/Προσοτσάνη, στην Ήπειρο (Άρτα) και στην Καβάλα.
Όσον αφορά στην Αττική, της οποίας η διαχείριση αποβλήτων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της περιβαλλοντικής πολιτικής της χώρας, ο σχεδιασμός για νέες μονάδες βασίζεται στο αναθεωρημένο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) Αττικής. Στο πλαίσιο αυτό (και μετ' εμποδίων) επιδιώκεται η δημιουργία έξι μονάδων επεξεργασίας (ως μέρος των «πάρκων κυκλικής οικονομίας), ενώ μέρος του σχεδιασμού αποτελούν και οι προσπάθειες για την αναβάθμιση και μετατροπή του υφιστάμενου Εργοστασίου Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομματοποίησης (ΕΜΑΚ) στα Άνω Λιόσια. Ο σχεδιασμός για το λεκανοπέδιο δίνει έμφαση στην ξεχωριστή συλλογή βιοαποβλήτων και στην αποκεντρωμένη επεξεργασία τους και προβλέπει ένα δίκτυο έως 15 μονάδες (ΜΕΒΑ) σε διάφορους δήμους.
Οι μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΑ) αποτελούν σύγχρονες εγκαταστάσεις που εφαρμόζουν τη μηχανική ανακύκλωση και κομποστοποίηση (ΜΑΑ) διαχωρίζοντας τα απορρίμματα σε διάφορα ρεύματα. Οι μονάδες δέχονται συνήθως τρία βασικά ρεύματα, σύμμεικτα (σύνολο), ανακυκλώσιμα και βιοαπόβλητα (υπολείμματα τροφών κλπ). Μέσω της επεξεργασίας, οι μονάδες παράγουν δευτερογενή υλικά, δευτερογενές καύσιμο (SRF), το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί ενεργειακά καθώς και ανακυκλώσιμα υλικά.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σημαντικές καθυστερήσεις στην κατασκευή μονάδων ΜΕΑ και ΜΕΒΑ και βρίσκεται σε οριακό σημείο όσον αφορά στη διαχείριση αποβλήτων. Παρ’ όλα αυτά, ενώ το 2019 υπήρχαν μόνο τρεις λειτουργικές μονάδες, ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί. Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων του 2020 προέβλεπε ότι μέχρι το τέλος του 2023 θα είχαν προστεθεί 30-38 νέες ΜΕΑ αλλά ο στόχος αυτός δεν επετεύχθη. Η αποτυχία της χώρας μας να ανεβάσει ταχύτητες στη διαχείριση των αποβλήτων οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως είναι η γραφειοκρατία, οι πολύπλοκες διαγωνιστικές διαδικασίες, η αποσπασματική προσέγγιση έργων, οι αντιδράσεις από τοπικές κοινωνίες και η αδυναμία των φορέων διαχείρισης (ΦοΔΣΑ) να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις απαιτήσεις. Ήδη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αποστείλει στην Ελλάδα αρκετές προειδοποιήσεις και έχει επιβάλει πρόστιμα για μη συμμόρφωση με τους ευρωπαϊκούς στόχους διαχείρισης αποβλήτων. Σημειώνεται ότι οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων θέτουν σε κίνδυνο την απορρόφηση σημαντικών κονδυλίων (άνω των 800 εκατ. ευρώ) από το ΕΣΠΑ 2021-2027.
