Γεννημένος στα Κύθηρα, σε εκείνη την γωνιά του πλανήτη που ανακαλύφθηκε ο πρώτος υπολογιστής της αρχαιότητας, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο Καθηγητής Καρδιολογίας Πάνος Βάρδας έχει την ψηφιακή τεχνολογία στις ρίζες του. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το ότι εκπροσωπεί την χώρα μας στα θεσμικά όργανα για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην Ευρώπη και πέρα από την γνωστή στο ευρύ κοινό διακεκριμένη του πορεία στην επεμβατική καρδιολογία, πρωτοστατεί και σε αυτόν τον καινούριο συναρπαστικό κόσμο του Α.Ι.
Εδώ, μας μιλά για τις τεράστιες δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης στην επέκταση των ορίων της γνώσης και της πρόγνωσης, διευκρινίζοντας πως τα όρια σε αυτόν τον νέο ψηφιακό κόσμο δεν τα θέτει η τεχνολογία από μόνη της, αλλά η ικανότητα των ανθρώπων να την εντάξουν με ασφάλεια, σεβασμό και σοφία παντού, πρωτίστως στην ιατρική πράξη.
Καθώς συμμετέχετε ενεργά στα θεσμικά όργανα για την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) στην Ευρώπη, θα θέλαμε να μάς πείτε ποια είναι αυτά, τι ακριβώς κάνουν και πώς διασφαλίζεται η ορθολογική και η ηθική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην εποχή μας;
Στην Ευρώπη, η ορθολογική και ηθική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης διασφαλίζεται από ένα ολοκληρωμένο θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο που τέθηκε σε εφαρμογή με τον AI Act (2024), τον πρώτο κανονισμό παγκοσμίως για την ΑΙ.
Η πλήρης εφαρμογή αυτού του πλαισίου, για την Ιατρική και την Περίθαλψη, θα γίνει στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το έτος 2027.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει τον κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικής, νομοθέτησης και εποπτείας της εφαρμογής του κανονισμού. Στο πλευρό της λειτουργεί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη (European AI Board), το οποίο συντονίζει τις πολιτικές των κρατών-μελών, παρέχει ερμηνείες του κανονισμού και διαμορφώνει κοινές κατευθυντήριες γραμμές.
Κάθε χώρα διαθέτει τη δική της Εθνική Αρχή Εποπτείας, η οποία ελέγχει, αδειοδοτεί και επιβλέπει την κυκλοφορία συστημάτων υψηλού κινδύνου. Παράλληλα, το European CybersecurityCompetence Centre διασφαλίζει την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και την προστασία υποδομών ΑΙ.
Η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων Υψηλού Επιπέδου έχει καθορίσει τις βασικές ηθικές αρχές για την ΑΙ, όπως η διαφάνεια, η λογοδοσία, η δικαιοσύνη και η ανθρώπινη εποπτεία. Τέλος, ο GDPR εγγυάται την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Όλοι αυτοί οι θεσμοί λειτουργούν συνδυαστικά, προκειμένου η ΑΙ να αναπτύσσεται υπεύθυνα και προς όφελος της κοινωνίας και των πολιτών.
Αρκεί το ισχύον πλαίσιο, που έχει δημιουργηθεί για το AI ή θα πρέπει να είναι δυναμικό και να μετεξελίσσεται όσο προχωρούν οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης;
Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, όπως ο AI Act, αποτελεί αναμφίβολα ένα σημαντικό βήμα για τη ρύθμιση και τον έλεγχο της ΑΙ στην Ευρώπη. Ωστόσο, δεν αρκεί να παραμείνει στατικό. Η ταχύτητα με την οποία εξελίσσονται οι τεχνολογίες ΑΙ, ιδιαίτερα οι γενικευμένα ευφυείς αλγόριθμοι και τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, απαιτεί ένα δυναμικό και ευέλικτο πλαίσιο που να μπορεί να προσαρμόζεται σε νέες πραγματικότητες και κινδύνους.
Η συνεχής αναθεώρηση των κανόνων, η ενσωμάτωση νέων ηθικών και κοινωνικών προβληματισμών, καθώς και η πρόβλεψη για ανεξάρτητους μηχανισμούς εποπτείας είναι αναγκαία.
Έτσι, διασφαλίζεται ότι η ΑΙ παραμένει εργαλείο προς όφελος της κοινωνίας, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατική λογοδοσία, αποτρέποντας ταυτόχρονα τη δημιουργία ανεξέλεγκτων και δυνητικά επικίνδυνων εφαρμογών.
Η Ελλάδα πού βρίσκεται σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη αναφορικά με την ενσωμάτωση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην επιστήμη και την Τεχνολογία; Έχουμε hubs που πρωτοστατούν;
Η Ελλάδα εμφανίζει μέτρια επίδοση όσον αφορά την ετοιμότητα, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Government AI Readiness Index (2024), που αξιολογεί 188 χώρες ως προς την κυβερνητική, τεχνολογική και υποδομή δεδομένων, κατέχει μέση θέση (η πηγή δεν δίνει ακριβή θέση για Ελλάδα, όμως δείχνει περιφερειακή υστέρηση).
Στον Digital Economy and Society Index (DESI) 2023, η Ελλάδα κατατάσσεται πολύ χαμηλά στο κομμάτι «integrationofdigitaltechnology»: μόλις το 4 % των ελληνικών επιχειρήσεων χρησιμοποιεί ΑΙ, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 8%.
Προχωράει καλά στους ψηφιακούς δημόσιους τομείς, αλλά η ψηφιακή ωριμότητα των ΜΜΕ και ο αριθμός ειδικών πληροφορικής παραμένουν χαμηλοί (2.4 % έναντι 4.8 % του ευρωπαϊκού μέσου όρου).
Ωστόσο, η Ελλάδα έχει εκπονήσει έγκριτη εθνική στρατηγική AI - το “BlueprintforGreece’sAITransformation” (2024) -, προβλέποντας κέντρο αριστείας, πλαίσιο διακυβέρνησης και υποδομές HPC όπως το “DAEDALUS” (τον υπερυπολογιστή «Δαίδαλο»). Συμπερασματικά, ενώ τα θεμέλια υπάρχουν και είναι σε ανάπτυξη, η υιοθέτηση ΑΙ σε επιχειρήσεις και ψηφιακές δεξιότητες απαιτεί ταχύρρυθμη ενίσχυση.
Εργάζονται αρκετοί Έλληνες σε αυτόν τον τομέα στο εξωτερικό;
Οι Έλληνες επιστήμονες διακρίνονται διεθνώς στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, της επιστήμης δεδομένων και των ψηφιακών τεχνολογιών. Πολλοί εργάζονται σε κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα παγκοσμίως, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ανάπτυξη αλγορίθμων, μηχανικής μάθησης, ρομποτικής και επεξεργασίας φυσικής γλώσσας.
Η συμμετοχή τους σε καινοτόμα προγράμματα και η παρουσία τους σε μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας αποδεικνύει το υψηλό επίπεδο επιστημονικής κατάρτισης και δημιουργικότητας που διαθέτει η ελληνική ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα.
Ενδεικτικά, προσωπικότητες όπως ο Κωστής Δασκαλάκης, ΜΙT USA, έχουν κατακτήσει διεθνή αναγνώριση, ενώ το 2024 ο Δημήτρης (Demis) Hassabis, ελληνικής-κυπριακής καταγωγής, τιμήθηκε με Νόμπελ Χημείας για την αξιοποίηση της ΑΙ στην αποκάλυψη της δομής των πρωτεϊνών μέσω του συστήματος AlphaFold.
Αυτή η παρουσία αποδεικνύει ότι η Ελλάδα και η ελληνική διασπορά διαθέτουν ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής αξίας, ικανό να συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του μέλλοντος της τεχνητής νοημοσύνης και της ψηφιακής επιστήμης.
Ας εστιάσουμε τώρα στην τεχνητή νοημοσύνη στην ιατρική. Πόσο θα μετασχηματίσει την έρευνα και την ανάπτυξη νέων θεραπειών η τεχνητή νοημοσύνη και ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της στην περίθαλψη, στην καθημερινή κλινική πράξη- για παράδειγμα στην έγκαιρη διάγνωση ή την πρόβλεψη παρενεργειών;
Η τεχνητή νοημοσύνη πρόκειται να μετασχηματίσει ριζικά την ιατρική τόσο στο άμεσο όσο και στο μεσοπρόθεσμο μέλλον. Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, ήδη βλέπουμε ταχεία ανακάλυψη νέων φαρμάκων, με εταιρείες να χρησιμοποιούν αλγορίθμους για να προβλέψουν μοριακές δομές και επιδράσεις σε ελάχιστο χρόνο σε σχέση με τις κλασικές μεθόδους.
Παράλληλα, η ΑΙ βελτιώνει τη διάγνωση μέσω εικόνων, την πρόγνωση ασθενειών και την εξατομικευμένη ιατρική, παρέχοντας στον κλινικό γιατρό υποστηρικτικά εργαλεία άνευ προηγουμένου. Τα συστήματα αυτά δεν αντικαθιστούν τη γνώση και το ήθος του ιατρού, αλλά επεκτείνουν τις δυνατότητες κατανόησης και πρόβλεψης στην καθημερινή πράξη.
Σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο, μπαίνουμε βαθύτερα στη μετακλινική εποχή, όπου η ιατρική απόφαση δεν θα βασίζεται μόνο στην κλινική εμπειρία αλλά σε σύνθετα μοντέλα που συνδυάζουν γενετικά δεδομένα, bigdata και real-worldevidence.
Ειδικά στον καρκίνο, η ΑΙ θα επιταχύνει τη χαρτογράφηση μοριακών στόχων και θα φέρει νέες θεραπείες, ιδίως στις ανοσοθεραπείες και τη Ογκολογία ακριβείας (precision oncology).
Τα φλεγμονώδη μονοπάτια- κοινοί παρονομαστές πολλών ασθενειών, θα επαναπροσδιοριστούν μέσω υπολογιστικής ισχύος. Στον αιφνίδιο θάνατο, η ΑΙ θα συνδυάζει γενετικά, ηλεκτροφυσιολογικά και απεικονιστικά δεδομένα για να προβλέπει ποιος κινδυνεύει και πότε, επιτρέποντας προληπτικές παρεμβάσεις. Ο γιατρός θα εξελιχθεί σε ενορχηστρωτή μιας νέας συμμαχίας ανθρώπου και τεχνολογίας.
Ειδικά στην καρδιολογία που είναι και ο τομέας σας, τι θα αλλάξει χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη και σε ποιο βάθος χρόνου όπως εσείς εκτιμάτε; Μπορούμε να δώσουμε κάποια χρηστικά παραδείγματα στους αναγνώστες, δηλαδή σε 5-10 χρόνια από τώρα (ή και νωρίτερα) πώς θα αντιμετωπίζεται μια απειλητική καρδιοπάθεια; Θα μπορέσουμε να προλάβουμε την καρδιακή ανεπάρκεια; Θα γίνει επανάσταση στη διάγνωση των συγγενών καρδιοπαθειών; Τι να περιμένουμε;
Σε δέκα χρόνια, η καρδιολογία θα έχει αλλάξει θεαματικά υπό την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης, διαμορφώνοντας μια πλήρως μετακλινική προσέγγιση. Η ηλεκτροκαρδιογραφία (ECG) δεν θα περιορίζεται στη διάγνωση αρρυθμιών ή ισχαιμίας, αλλά, μέσω αλγορίθμων βαθιάς μάθησης, θα ανιχνεύει πρώιμα σημάδια καρδιακής ανεπάρκειας, μυοκαρδιοπάθειας ή βαλβιδοπάθειας, ακόμη και σε ασυμπτωματικούς ασθενείς. Οι φορητές και wearable συσκευές θα παρακολουθούν συνεχώς τον καρδιακό ρυθμό, δημιουργώντας δυναμικά προγνωστικά μοντέλα κινδύνου για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο, εξατομικευμένα για κάθε ασθενή.
Παράλληλα, η καρδιαγγειακή απεικόνιση θα εξελιχθεί σε μια πλήρως υποβοηθούμενη από ΑΙ διαδικασία: η ερμηνεία ηχωκαρδιογραφημάτων, μαγνητικών καρδιάς και CT αγγείων θα γίνεται ταχύτερα και ακριβέστερα, με αυτοματοποιημένη ποσοτικοποίηση δομών και λειτουργίας, αλλά και πρόβλεψη της εξέλιξης νόσων όπως η στένωση ή η ανεπάρκεια.
Η ΑΙ θα συνδυάζει δεδομένα από ECG, imaging, βιοδείκτες και γονιδίωμα, δημιουργώντας πλήρως εξατομικευμένους αλγορίθμους πρόγνωσης και θεραπείας. Ο καρδιολόγος του μέλλοντος θα λειτουργεί ως στρατηγικός σύμβουλος υγείας, αξιοποιώντας την τεχνολογία για να προσφέρει προληπτική, ακριβή και στοχευμένη φροντίδα σε κάθε ασθενή.
Η επιστημονική σας διαδρομή σας έφερε στο κορυφαίο νοσοκομείο στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση των καρδιολογικών παθήσεων. Καθόλου τυχαίο το γεγονός πως στο ΥΓΕΙΑ έγινε η πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς στην Ελλάδα. Βρισκόμενος, λοιπόν, σε ένα νοσοκομείο που επενδύει σε ανθρώπινο δυναμικό και ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό αιχμής, πόσες περισσότερες δυνατότητες έχετε να κάνετε το όραμα σας πράξη; Υπάρχει ταβάνι σε αυτό το όραμα;
Το Υγεία, ως κορυφαίο νοσοκομείο στην Ελλάδα, αποτελεί ιδανικό πεδίο για να κάνουμε πραγματικότητα το όραμά μας για την ένταξη της τεχνητής νοημοσύνης στη νέα εποχή της ιατρικής.
Ήδη εφαρμόζει προηγμένες ΑΙ τεχνολογίες σε κρίσιμους τομείς, όπως η ιατρική απεικόνιση του μαστού, η γαστρεντερολογία, καθώς και η διάγνωση και πρόληψη αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Αυτές οι εφαρμογές επιτρέπουν πιο ακριβή διάγνωση, πρώιμη ανίχνευση νόσων και καλύτερη καθοδήγηση της θεραπείας.
Παράλληλα, στο Υγεία αναπτύσσονται και σύντομα θα εφαρμοστούν προγνωστικά μοντέλα καρδιαγγειακού κινδύνου, αξιοποιώντας δεδομένα από πολλαπλές πηγές και σύγχρονες μεθοδολογίες μηχανικής μάθησης.
Αυτή η επένδυση στην τεχνολογία συνδυάζεται με τη βαθιά κλινική εμπειρία, διαμορφώνοντας ένα πρότυπο νοσοκομείου που ενσωματώνει την ΑΙ με σεβασμό στην ανθρώπινη φροντίδα. Το Υγεία δεν ακολουθεί απλώς τις εξελίξεις - τις ενσωματώνει στρατηγικά, ανοίγοντας τον δρόμο για μια προληπτική, ακριβή και εξατομικευμένη ιατρική, σύμφωνη με τις ανάγκες της μετακλινικής εποχής.
Το όραμα αυτό δεν έχει ταβάνι, αλλά έχει όρια ευθύνης, ηθικής και ανθρώπινης κρίσης. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει τεράστιες δυνατότητες στην ιατρική - από τη διάγνωση έως τη θεραπεία και την πρόληψη - αλλά ο απώτερος στόχος δεν είναι να υποκαταστήσει τον γιατρό, αλλά να επεκτείνει τα όρια της γνώσης και της πρόγνωσης.
Το «όριο» δεν το θέτει η τεχνολογία από μόνη της, αλλά η ικανότητά μας να την εντάξουμε με ασφάλεια, σεβασμό και σοφία στην ιατρική πράξη. Η μετακλινική εποχή δεν αφορά την απόλυτη αυτοματοποίηση, αλλά τη νέα ισορροπία ανάμεσα στην επιστήμη, την τεχνολογία και τον άνθρωπο.
Επομένως, το μόνο πραγματικό «ταβάνι» είναι η δέσμευσή μας να χρησιμοποιούμε την ΑΙ με τρόπο που ενδυναμώνει τη φροντίδα υγείας, διαφυλάσσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ενισχύει την ιατρική κρίση και την ηθική ευθύνη.
