Ροή
Την πεποίθηση πως δεν θα πρέπει να πειραχτεί το «μαξιλάρι» ασφαλείας -buffer- εκφράζει ο οικονομολόγος Πάνος Τσακλόγλου μιλώντας στο insider.gr για τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορονοϊού στην ελληνική οικονομία.
Ο καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και ερευνητικός εταίρος στο Institute for the Study of Labor (IZA, Bonn) και Hellenic Observatory (LSE, London) προβλέπει αύξηση του ήδη υψηλού ποσοστού ανεργίας στην Ελλάδα, ενώ σε ερώτηση για το τι μπορεί να «σωθεί» από την εφετινή τουριστική περίοδο, εκτιμά πως θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της πανδημίας. Παράλληλα αναφέρεται στον κίνδυνο περαιτέρω διόγκωσης των NPEs.
Με τον κορονοϊό να έχει ρίξει «βαριά τη σκιά του» στον πλανήτη, οι οικονομίες των χωρών βυθίζονται σε μια απότομη και βαθιά ύφεση με άγνωστη διάρκεια. Η αυξημένη εξάρτηση της Ελλάδας από τον τουρισμό αγγίζει το 31% του ΑΕΠ και αυτό την κάνει πιο ευάλωτη σε τέτοιου είδους σοκ. Θεωρείτε πως θα μπορέσει ο τουριστικός κλάδος να σώσει ένα κομμάτι της σεζόν; Αν ναι, εκτιμάτε πως θα υπάρξει στήριξη από το εξωτερικό ή θα υπάρξει μια εσωτερική κατανάλωση, μέσω προγραμμάτων, για παράδειγμα, του κοινωνικού τουρισμού;
Κατ’ αρχήν, το ποσοστό αυτό που αναφέρετε αφορά την άμεση και έμμεση συμβολή του τουρισμού και των σχετιζόμενων με τον τουρισμό δραστηριοτήτων στο Ελληνικό ΑΕΠ. Σίγουρα, το μερίδιο του τουρισμού στο Ελληνικό ΑΕΠ είναι σημαντικά υψηλότερο από αυτό των περισσοτέρων κρατών-μελών της ΕΕ, αλλά πολύ χαμηλότερο από αυτό που αναφέρετε. Πάντως, σίγουρα το Ελληνικό ΑΕΠ βασίζεται σε πολύ σημαντικό βαθμό σε κλάδους που πλήττονται έντονα από την παρούσα κρίση και πέραν του τουρισμού (διεθνείς μεταφορές, εστίαση, κλπ) και αυτός είναι ο λόγος που διεθνείς οργανισμοί όπως το ΔΝΤ και ο ΟΟΣΑ εκτιμούν ότι η μείωση του ΑΕΠ στη χώρα μας θα είναι υψηλότερη από αυτή άλλων χωρών της ΕΕ. Το τι θα «σωθεί» από την φετινή τουριστική σεζόν θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της πανδημίας. Η Ελληνική κυβέρνηση, όπως και όλες οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων χωρών, έχει λάβει μέτρα ενίσχυσης των επιχειρήσεων που πλήττονται από την κρίση. Ειδικά στη συγκεκριμένη συγκυρία και δεδομένων των έντονων δημοσιονομικών περιορισμών, δεν γνωρίζω αν τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού είναι το πλέον αποτελεσματικό μέτρο στήριξης του τουριστικού κλάδου.
Είτε με κρίση είτε χωρίς είναι πολύ επικίνδυνο για μία οικονομία του μεγέθους της ελληνικής να στηρίζεται υπέρμετρα σε ένα μόνο κλάδο
Πιστεύετε πως θα αλλάξουν πολλά στην Ελλάδα μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα ώστε να υποστηριχθούν και άλλοι κλάδοι της οικονομίας που θα μπορέσουν να ισορροπήσουν εν μέρει τη σύσταση της ανάπτυξης, όπως για παράδειγμα η τεχνολογία και η καινοτομία, ώστε να μην υπάρχει αυτή η μονόπλευρη εξάρτηση από τον κλάδο του τουρισμού;
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, το μερίδιο του τουρισμού στο Ελληνικό ΑΕΠ είναι αρκετά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά νομίζω ότι ο όρος «μονόπλευρη εξάρτηση» ενέχει στοιχεία υπερβολής. Πάντως, είναι βέβαιο ότι είτε με κρίση είτε χωρίς είναι πολύ επικίνδυνο για μία οικονομία του μεγέθους της ελληνικής να στηρίζεται υπέρμετρα σε ένα μόνο κλάδο.
Θεωρώ ότι καλό θα ήταν να μην αγγίξουμε ότι το τμήμα του ταμειακού αποθέματος που αφορά τα σχεδόν 16 δισ. ευρώ που έχουμε λάβει από τον ESM στο τέλος του Τρίτου Προγράμματος
Σε κεντρικό επίπεδο, είδαμε την ΕΚΤ να αναλαμβάνει δράση μέσω του PEPP αλλά και της άρσης του 33% του χρέους διακράτησης, ενώ υπάρχει μεγάλη ευελιξία σε χώρες που πλήττονται περισσότερο από τον κορονοϊό (Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα), σε ό,τι αφορά το capital key των εθνικών κεντρικών τραπεζών. Τα ελληνικά ομόλογα γίνονται αποδεκτά ως collateral (εγγυήσεις) με την ΕΚΤ να παραμερίζει το investment grade. Η ελληνική οικονομία (ΟΔΔΗΧ, επιχειρήσεις) εκμεταλλεύτηκε από ότι φαίνεται αυτή την ευκαιρία βγαίνοντας στις αγορές μέσω 7ετούς ομολόγου ώστε να αντλήσει σημαντικά κεφάλαια. Πιστεύετε ότι αυτή είναι μία «τακτική» ώστε να μην πειραχτεί το buffer ή σύντομα θα δούμε κάποια χρήση του;
Η χώρα μας ήταν ιδιαίτερα άτυχη ως προς τη χρονική συγκυρία της παρούσας κρίσης. Μόλις βγαίναμε από μία δεκαετία βαθύτατης κρίσης και οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις διεθνών οίκων και οργανισμών έδειχναν ευνοϊκές. Μέσα στην ατυχία μας, είμαστε τυχεροί ως προς το ότι διαθέτουμε ένα αξιόλογο ταμειακό απόθεμα. Αν η κρίση δεν διαρκέσει υπερβολικά πολύ και η διαχείρισή μας είναι συνετή, το απόθεμα αυτό, σε συνδυασμό με μερικές μικρές εκδόσεις όπως η χθεσινή, αλλά και χρήση κοινοτικών πόρων από διάφορες πηγές, μπορεί να μας επιτρέψουν να βγούμε από την κρίση χωρίς υπερβολική αύξηση του δημοσίου χρέους. Εν πάση περιπτώσει, θεωρώ ότι καλό θα ήταν να μην αγγίξουμε το τμήμα του ταμειακού αποθέματος που αφορά τα σχεδόν 16 δισ. ευρώ που έχουμε λάβει από τον ESM στο τέλος του Τρίτου Προγράμματος. Διαφορετικά, η Ελληνική Δημοκρατία μπορεί να βρεθεί «με την πλάτη στον τοίχο» όταν θελήσει να εκδώσει ομόλογα μετά το τέλος της πανδημίας.
Η αύξηση του ήδη πολύ υψηλού ποσοστού ανεργίας είναι αναπόφευκτη
Είναι σαφές πως σε οικονομικές κρίσεις η ανεργία εκτοξεύεται και ανάλογες προβλέψεις γίνονται και σε αυτή την περίπτωση της πανδημίας. Πιστεύετε πως θα υπάρξουν ενέργειες υποστήριξης της αγοράς εργασίας και από τη μεριά της κυβέρνησης, εκτός δηλαδή από το πρόγραμμα SURE της Κομισιόν των 100 δισ. ευρώ;
Ήδη βλέπουμε μέτρα στήριξης της αγοράς εργασίας από την κυβέρνηση και νομίζω ότι οι προσπάθειες αυτές θα συνεχιστούν. Αν και οι συγκεκριμένοι όροι του προγράμματος SURE δεν έχουν ακόμα διασαφηνισθεί, εκτιμώ η κυβέρνηση θα κάνει χρήση των πόρων του με σκοπό την ενίσχυση της αγοράς εργασίας. Πάντως, με δεδομένες τις εκτιμήσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας για το μέγεθος της συρρίκνωσης της ελληνικής οικονομίας το 2020, νομίζω ότι η αύξηση του ήδη πολύ υψηλού ποσοστού ανεργίας είναι αναπόφευκτη.
H ελληνική αγορά εργασίας, έχοντας βιώσει μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης και ύφεσης, και πριν μεταβεί σε μια πιο δυναμική φάση, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να επιστρέψει σε ένα νέο καθεστώς αστάθειας και συρρίκνωσης ως συνέπεια της πανδημίας του κορονοϊού. Στις ευέλικτες μορφές απασχόλησης ήρθε να προστεθεί η εξ αποστάσεως εργασία, η αναστολή συμβάσεων, η ανταλλαγή εργαζομένων μεταξύ συνεργαζόμενων επιχειρήσεων, η εκ περιτροπής εργασία κλπ. Πιστεύετε ότι μπορεί να υπάρξει επιστροφή σε μια κανονικότητα που εργοδότες και εργαζόμενοι θα είναι ικανοποιημένοι;
Νομίζω ότι αυτό που αποκαλούμε «κανονικότητα» δεν είναι κάτι αμετάβλητο στο χρόνο. Για παράδειγμα, σε πολλές χώρες υπήρχαν ήδη τάσεις προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της εξ αποστάσεως εργασίας (τηλεργασίας ). Το φαινόμενο αυτό ενισχύεται την τρέχουσα περίοδο. Είναι πολύ πιθανό, μετά το τέλος της κρίσης μερίδα εργοδοτών και εργαζομένων να συμφωνήσουν να συνεχίσουν με αυτό τον τρόπο, αν αυτό είναι αμοιβαίως επωφελές και για τα δύο μέρη.
Ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας έχει επισημάνει πως τα κρατικά ταμεία μπορούν να υποστηρίξουν τα επιδόματα που παρέχονται, για δύο έως τρεις μήνες ακόμα. Το ζήτημα ωστόσο παραμένει, καθώς πολλές επιχειρήσεις αναμένεται να βάλουν «λουκέτο» μετά το πέρας της πανδημίας. Αναμένετε πως θα επεκταθεί το δίχτυ ασφαλείας που έχει απλώσει η κυβέρνηση πάνω από την ελληνική οικονομία και αν ναι, με ποιο τρόπο;
Η παρούσα κρίση είναι «εξωγενής», δηλαδή δεν έχει προκληθεί από την κακή λειτουργία κάποιου τμήματος του οικονομικού συστήματος. Συνήθως, οι οικονομίες ανακάμπτουν γρήγορα μετά από παρόμοιες κρίσεις, αρκεί αυτές να μη διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εδώ βρίσκεται και ο μεγάλος κίνδυνος με την πανδημία του COVID-19 και αυτός είναι ο λόγος που όλες οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων χωρών λαμβάνουν μέτρα στήριξης των επιχειρήσεών της χώρας στους. Όμως, δεν έχουν όλες οι χώρες ίδιες δυνατότητες. Χώρες με επαρκή δημοσιονομικό χώρο, δηλαδή, με χαμηλό λόγο δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ, έχουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες στήριξης των επιχειρήσεων και της απασχόλησης από χώρες με περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο, όπως η δική μας. Εδώ βρίσκεται ο μεγάλος κίνδυνος, οι ελληνικές επιχειρήσεις να βρεθούν σε δυσμενή θέση σε σύγκριση με ομοειδείς επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους σε χώρες με επαρκή δημοσιονομικό χώρο, τόσο κατά την περίοδο της πανδημίας όσο και αμέσως μετά τη λήξη της.
Μεγάλο μέρος της στήριξης που θα δοθεί προς τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, θα έχει κρατικές εγγυήσεις
Η Ελλάδα έχει τον πιο υψηλό δείκτη NPEs στην Ευρωζώνη. Πιστεύετε πως μέσω των νέων δανειοδοτήσεων από το τραπεζικό σύστημα ώστε να υποστηριχθούν οι επιχειρήσεις, θα βρεθούμε εκτεθειμένοι πιθανότατα στο μέλλον σε έναν νέο γύρο αύξησης των «κόκκινων δανείων», με άγνωστες συνέπειες για όλους;
Πράγματι, παρά τις κινήσεις που έχουν γίνει, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει ακόμα υψηλό ποσοστό NPEs και με την παρούσα κρίση είναι εύλογο να αναμένει κανείς ότι κάποιες επιχειρήσεις θα χρεοκοπήσουν, με αποτέλεσμα την επιδείνωση του σχετικού ποσοστού. Αυτός είναι ο λόγος που είναι πολύ πιθανό ότι μεγάλο μέρος της στήριξης που θα δοθεί προς τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, θα έχει κρατικές εγγυήσεις. Όμως, προφανώς αν οι επιχειρήσεις που λάβουν αυτές τις εγγυήσεις δεν αντέξουν, το πρόβλημα μεταφέρεται από τον ιδιωτικό στο δημόσιο τομέα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτραπεί η κατάρρευση του παραγωγικού ιστού της οικονομίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
