Οι νέες περιβαλλοντικές υποχρεώσεις της ΕΕ μπορούν να δώσουν την «χαριστική βολή» σε ένα κλάδο με σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην οικονομία και την απασχόληση αλλά και την ελληνική νησιωτικότητα. Ο λόγος για την ελληνική ναυτιλία μικρών αποστάσεων, δηλαδή τα πλοία που εκτελούν θαλάσσιες μεταφορικές υπηρεσίες που δεν απαιτούν διάσχιση ωκεανού.
Ο ελληνικός στόλος μειώνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια, ενώ τα πλοία που συνεχίζουν την μεταφορική δραστηριότητα είναι στη πλειοψηφία τους άνω των 30 ετών, σύμφωνα με τη μελέτη «Shortsea Ναυτιλία: Τάσεις, προκλήσεις και επιδράσεις στην Ελληνική Οικονομία» που εκπόνησε το ΙΟΒΕ για την Ένωση Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων.
Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, η Ναυτιλία Μικρών Αποστάσεων (ΝΜΑ) έχει καθοριστική συμβολή στην οικονομική και κοινωνική συνοχή των νησιωτικών και παράκτιων περιοχών της Χώρας. Με πλοία της NMA μεταφέρονται οι απαραίτητες πρώτες ύλες αλλά και άλλα αγαθά αναγκαία για την ανάπτυξη των νησιών καθόλη την περίοδο του έτους και την υποστήριξη των κύριων οικονομικών δραστηριοτήτων τους, όπως ο τουρισμός.
Παράλληλα, η δραστηριοποίηση και διαχείριση πλοίων ΝΜΑ από ναυτιλιακές εταιρείες εγκατεστημένες στην Ελλάδα δημιουργεί οφέλη για τη χώρα, τα οποία πολλαπλασιάζονται όταν ληφθούν υπόψη οι αλληλεπιδράσεις με άλλους κλάδους της οικονομίας.
Η συνολική συμβολή του κλάδου θαλάσσιων μεταφορών φορτίων εκτιμάται σε 914 εκατ. ευρώ στο ΑΕΠ ετησίως για το 2023. Προκύπτει ότι για κάθε 1 ευρώ προστιθέμενη αξία που παράγεται από τις θαλάσσιες μεταφορές φορτίων, το ΑΕΠ της χώρας αυξάνεται κατά περίπου 1,4 ευρώ.
Σε όρους απασχόλησης, η συνολική συμβολή του κλάδου θαλάσσιων μεταφορών φορτίων εκτιμάται σε σχεδόν 8,3 χιλ. ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης το 2023. Η συνολική συνεισφορά του κλάδου θαλάσσιων μεταφορών φορτίων στα δημόσια έσοδα το 2023 εκτιμάται σε 207 εκατ. ευρώ
Πιο ακριβές μεταφορές τα επόμενα χρόνια
«Οι προοπτικές για τη διατήρηση και την ενίσχυση της συμβολής της ΝΜΑ στην ελληνική οικονομία έρχονται αντιμέτωπες με σημαντικές προκλήσεις», σημειώνεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ. Στις κυριότερες από αυτές περιλαμβάνονται τα μέτρα που έχουν ληφθεί για απανθρακοποίηση των μεταφορών, η πολύ μεγάλη μέση ηλικία του στόλου της ελληνικής ΝΜΑ, ζητήματα πληρωμάτων και επάνδρωσης και η ανεπάρκεια υποδομών που περιορίζει το επίπεδο πολυτροπικότητας στις μετακινήσεις φορτίων.
Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, χωρίς τις κατάλληλες προσαρμογές στον στόλο πλοίων της ΝΜΑ, καθώς και στις σχετικές λιμενικές υποδομές, η ένταξη της ΝΜΑ στο σύστημα δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων (ΕΤΣΨΣ) και η πλήρης υλοποίηση των υπόλοιπων μέτρων της δέσμης Fit for 55 υπολογίζεται ότι θα έχει σοβαρές επιπτώσεις για την εγχώρια ΝΜΑ.
Συγκεκριμένα, το συνολικό κόστος συμμόρφωσης με τα νέα μέτρα για τον εγχώριο κλάδο ναυτιλίας μικρών αποστάσεων υπολογίζεται σε 225 εκατ. ευρώ το 2030. Το αυξημένο κόστος μεταφράζεται σε επιπλέον επιβάρυνση των ναύλων έως και κατά 38,6%, με το μεγαλύτερο μέρος να οφείλεται στην επέκταση του συστήματος δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων (ETCS).
Η απώλεια εσόδων των επιχειρήσεων του κλάδου της ΝΜΑ από τη χαμηλότερη κίνηση, μετά την αφαίρεση των ποσών που αντιστοιχούν στις νέες επιβαρύνσεις, υπολογίζεται σε 140 εκατ. ευρώ (-17,0% των συνολικών εσόδων) το 2030. Η εφαρμογή των μέτρων θα επιφέρει μείωση στη ζήτηση έως και 17% το 2030.
Σε όρους ΑΕΠ, λαμβάνοντας υπόψη τις έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις, οι απώλειες από τα επιβαλλόμενα μέτρα πλησιάζουν τα €200 εκατ. το 2030. Το μεγαλύτερο μέρος της επίδρασης (€140 εκατ. το 2030) αφορά στην άμεση επίδραση των μέτρων στον ίδιο τον κλάδο. Οι απώλειες σε θέσεις εργασίας στο σύνολο της οικονομίας πλησιάζουν τις 1,2 χιλ. το 2030, ενώ τα έσοδα για το Δημόσιο υπολογίζονται μειωμένα κατά €35 εκατ. το 2030.
Μικρότερος στόλος – γερασμένα πλοία
Τα πλοία μικρότερης χωρητικότητας κατέγραψαν σημαντική υποχώρηση τα πρώτα χρόνια της εγχώριας οικονομικής κρίσης (2010-2015), με σημάδια σταθεροποίησης στη συνέχεια. Ο αριθμός φορτηγών πλοίων κάτω των 5 χιλ. ΚΟΧ υποχώρησε κατά 31,3% την περίοδο 2004-2015, ενώ στα πλοία 5-20 χιλ. ΚΟΧ η πτώση τη συγκεκριμένη περίοδο υπολογίζεται σε 64,1%, με σχετικά μικρές διακυμάνσεις έκτοτε.
Αντίθετα στα μικρά δεξαμενόπλοια η υποχώρηση συνεχίζεται (-42,0% συνολικά την περίοδο 2004-2025 για δεξαμενόπλοια έως 5 χιλ. ΚΟΧ και -27,8% για δεξαμενόπλοια 5-20 χιλ. ΚΟΧ). Υπολογίζεται ότι το 2024, ο στόλος δεξαμενόπλοιων και φορτηγών που εξυπηρετούν την εγχώρια ναυτιλία μικρών αποστάσεων ανήλθε σε 102 πλοία (37 φορτηγά και 65 δεξαμενόπλοια), με συνολική χωρητικότητα 292 χιλ. ΚΟΧ
Πάνω από το 70% των πλοίων έχει ηλικία άνω των 30 ετών, έναντι 41,4% για το σύνολο των ελληνικών φορτηγών και δεξαμενόπλοιων, ενώ άνω των 45 ετών είναι το 40,9% του στόλου της ΝΜΑ.
Νεότερα είναι τα δεξαμενόπλοια ΝΜΑ (σχεδόν 40% είναι μεταξύ 15-24 ετών), ενώ σχεδόν όλα τα πλοία γενικού φορτίου (εκτός από 1) έχουν ηλικία άνω των 30 ετών. Ο ψηλός ηλικιακός μέσος όρος δεν επιτρέπει σημαντικές τεχνολογικές αναβαθμίσεις στη ΝΜΑ και περιορίζει τη συμμόρφωση με νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις – απαραίτητη είναι η υιοθέτηση στρατηγικής ανανέωσης του στόλου, ειδικά στα πλοία γενικού φορτίου.
Προτάσεις πολιτικής
«Για τη χρηματοδότηση των απαιτούμενων επενδύσεων σε πλοία και υποδομές, απαραίτητο είναι να δημιουργηθούν σχετικοί χρηματοδοτικοί μηχανισμοί, αλλά και μακροπρόθεσμες χρηματοδοτικές λύσεις, που θα απευθύνονται αποκλειστικά στην εξασφάλιση των απαιτούμενων επενδύσεων σε πλοία και υποδομές», αναφέρει η μελέτη του ΙΟΒΕ.
Πόροι για αυτούς τους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς μπορεί να προέλθουν από τα επιπλέον δημόσια έσοδα που συλλέγονται από την ένταξη της ΝΜΑ στο ΣΕΔΕ.
Το κόστος συμμόρφωσης με τις νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις μπορεί να μειωθεί και με επιπλέον πρωτοβουλίες. Σε αυτές συγκαταλέγονται μέτρα για την ελαχιστοποίηση της διαφοράς τιμής των νέων τεχνολογιών και των συμβατικών καυσίμων, όπως η δυνατότητα για «συμβάσεις άνθρακα» (carbon contracts for differences), μέσω των οποίων εξασφαλίζεται μια κατώτατη τιμή στα νέα καύσιμα για τους παραγωγούς.
Στην κατεύθυνση της στήριξης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής ΝΜΕ κινούνται και οι προτάσεις για παράταση της ευνοϊκής φορολογικής διαχείρισης των καυσίμων ναυτιλίας (μηδενικός φόρος ETD) και η παροχή έκπτωσης στα λιμενικά τέλη.
Σύμφωνα με τον ΙΟΒΕ περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν ως προς το διοικητικό βάρος των νέων μέτρων. Ειδικά για τα μικρότερα πλοία, αυτό το διοικητικό βάρος μπορεί να δημιουργεί ιδιαίτερα οδυνηρή επιβάρυνση. Παρατηρείται ολοένα και συχνότερα το φαινόμενο πλοιοκτήτες (1,2, ή και 3 πλοίων), προκειμένου ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα να γίνονται μέτοχοι σε μεγαλύτερες εταιρείες-joint venture σχήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνεται να εξεταστεί η δυνατότητα απλοποίησης των διαδικασιών MRV, ETS και FuelEU για πλοία κάτω από ένα όριο.
«Οι θαλάσσιες μεταφορές έχουν μικρότερη ένταση εκπομπών σε σύγκριση με άλλους τρόπους μεταφοράς και για αυτό τον λόγο η πράσινη μετάβαση του τομέα συνδέεται με φιλόδοξους στόχους για την ανάπτυξη της ΝΜΑ και της πολυτροπικότητας των μεταφορών.
Απαιτούνται ωστόσο περαιτέρω δράσεις για καλύτερη διασύνδεση της ΝΜΑ με άλλους τρόπους μεταφοράς στην Ελλάδα (σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο), μέσα και από την ανάπτυξη των σχετικών υποδομών πολυτροπικότητας», σημειώνεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ.
