Στην ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση της Ελλάδας από το φυσικό αέριο αναφέρεται η εκτίμηση του Ινστιτούτου Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης (IEEFA).
Στα βασικά ευρήματα, επισημαίνεται ότι:
- Η μηνιαία κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ελλάδα έφτασε ένα υψηλό οχταετίας τον Φεβρουάριο του 2025, καθώς η χώρα αυξάνει την εξάρτησή της από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φυσικό αέριο.
- Επίσης, η ανάπτυξη των μονάδων φυσικού αερίου στην Ελλάδα δεν οφείλεται στην ανησυχία για τη διασφάλιση της τροφοδοσίας, αλλά από έναν ευκαιριακό οικονομικό στόχο του να γίνει εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας.
- Όπως τονίζει η ΙEEFA, εάν η Ελλάδα επενδύσει σε περισσότερες υποδομές φυσικού αερίου για να γίνει περιφερειακός κόμβος εξαγωγής ενέργειας, αυτό δεν θα ήταν συμβατό με τους στόχους της απανθρακοποίησης.
- Όσο αφορά τους Έλληνες καταναλωτές, αυτοί ενδεχομένως θα πρέπει να αντιμετωπίσουν υψηλότερα τιμολόγια ενέργειας εάν συνεχιστεί η έντονη εξάρτηση της χώρας από τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου και εφαρμοστεί ένας μηχανισμός αμοιβής ισχύος.
Μετά την έναρξη του πλήρους πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η ΕΕ ξεκίνησε τον Μάιο του 2022 το σχέδιο REPowerEU με στόχο να τερματίσει την εξάρτηση του μπλοκ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα έως το 2027. Το σχέδιο έχει επίσης ως στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας, την ενίσχυση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών και τη διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών.
Ως μέρος της στρατηγικής, τα κράτη μέλη της ΕΕ συμφώνησαν στις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μειώσουν εθελοντικά τη χρήση του φυσικού αερίου συγκριτικά με τη μέση κατανάλωσή τους από τον Απρίλιο 2017 έως τον Μάρτιο 2022 (η περίοδος αναφοράς).
Ενώ οι περισσότερες χώρες της ΕΕ ξεπέρασαν τον στόχο του 2024-25, η Ελλάδα και η Πολωνία δεν τον πέτυχαν και μάλιστα αύξησαν την κατανάλωση.
Συγκριτικά με την περίοδο αναφοράς, η Ελλάδα μείωσε την κατανάλωση φυσικού αερίου κατά 23% από τον Αύγουστο του 2022 έως τον Μάρτιο του 2023 και κατά 9% από τον Απρίλιο του 2023 έως τον Μάρτιο του 2024. Ωστόσο, η κατανάλωση κατέγραψε απροσδόκητη αύξηση 19% από τον Απρίλιο του 2024 έως τον Μάρτιο του 2025, σε σχέση με την περίοδο αναφοράς.
- Αλλαγές στην κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ελλάδα συγκριτικά με την περίοδο αναφοράς
Η Ελλάδα απέτυχε να εκπληρώσει τον στόχο της ΕΕ για το 2024-2025 σχετικά με τη μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου
Η μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου που επιτεύχθηκε από τον Απρίλιο του 2024 έως τον Μάρτιο 2025 σε σχέση με την περίοδο αναφοράς
Η χρήση του φυσικού αερίου αυξήθηκε στην Ελλάδα σταδιακά από τα μέσα του 2023. Η μηνιαία κατανάλωση φυσικού αερίου έφτασε ένα υψηλό οχταετίας τον Φεβρουάριο του 2025, στα 0,72 δις κυβικά μέτρα (bcm). Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και η θέρμανση αντιστοιχούν περίπου στο 70% της κατανάλωσης φυσικού αερίου της χώρας.
- Η μηνιαία κατανάλωση φυσικού αερίου (bcm) στην Ελλάδα, 2017-2025
Εάν η έντονη εξάρτηση της Ελλάδας από τις μονάδες παραγωγής φυσικού αερίου συνεχιστεί και εφαρμοστεί ένας μηχανισμός αμοιβής ισχύος (CRM), τότε οι καταναλωτές ενδεχομένως να έρθουν αντιμέτωποι με υψηλότερα τιμολόγια ενέργειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ένας τέτοιος μηχανισμός θα απαιτούσε να υπάρχει διαθέσιμη παραγωγή ενέργειας από φυσικό αέριο για να διασφαλιστεί η τροφοδοσία ηλεκτρικού ρεύματος, όπως επεξηγείται στη Σύντομη περιγραφή του CRM από το The Green Tank.
Για να διασφαλιστεί η μεσοπρόθεσμη έως και μακροπρόθεσμη προμήθεια ηλεκτρικού ρεύματος, τα κράτη-μέλη της ΕΕ αξιολόγησαν την εφαρμογή μηχανισμών αμοιβής ισχύος (CRM). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τέτοιου είδους μηχανισμοί «εξασφαλίζουν τη διαθεσιμότητα των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας όταν απαιτείται. Σε αντάλλαγμα, οι μηχανισμοί παρέχουν αμοιβές σε αυτές τις μονάδες παραγωγής ενέργειας. Αυτές οι αμοιβές ισχύος προστίθενται στα έσοδα που αποκομίζουν οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής από την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά».
Σύμφωνα με την άποψη του IEEFA, τα CRM διαστρεβλώνουν τα βασικά θεμέλια της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και παρατείνουν αδικαιολόγητα τη λειτουργία μονάδων παραγωγής που θα έπρεπε να έχουν αποσυρθεί από το δίκτυο λόγω του υψηλού οριακού τους κόστους.
- Ποσοστιαίες μεταβολές στην ηλεκτροπαραγωγή το 2024 σε σύγκριση με το 2023
Η μεγάλη αλλαγή της Ελλάδας
Η αλλαγή στην ενέργεια που ρέει από και προς την Ελλάδα σε τέσσερα μόνο χρόνια είναι ιδιαίτερα μεγάλη σε μέγεθος. Η χώρα από καθαρός εισαγωγέας 9 τεραβατωρών (TWh) ενέργειας το 2020 μετατράπηκε σε καθαρό εξαγωγέα 0,6 TWh το 2024 (βλ. γράφημα παρακάτω).
Η καμπύλη ζήτησης παρακάτω δείχνει ότι ορισμένη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο το 2024 δεν ήταν αναγκαία, αφού η κατανάλωση ενέργειας της χώρας ήταν συχνά μικρότερη από την παραγωγή της.
Κατά την εκτίμηση του IEEFA, η σημαντικά αυξημένη βασική ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο στην Ελλάδα το 2024 δεν καθορίστηκε από ζητήματα προσφοράς και ζήτησης ή ενεργειακής ασφάλειας, αλλά από οικονομικά κίνητρα και μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους.
Με την άνοδο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτό αέριο, η Ελλάδα αύξησε την εξαγωγική της ικανότητα σε ενέργεια. Η μετάβαση της χώρας από εισαγωγέα σε εξαγωγέα ηλεκτρικής ενέργειας υποδηλώνει μια στρατηγική προσπάθεια αξιοποίησης της αυξημένης παραγωγικής της ικανότητας. Οι εξαγωγές πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας δημιούργησαν επιπλέον έσοδα, καθώς η χώρα προχώρησε προς τον στόχο της να καταστεί περιφερειακός εξαγωγέας φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού.
Ωστόσο, οι τιμές του φυσικού αερίου παραμένουν ιδιαίτερα ευμετάβλητες. Η Ελλάδα πλήρωσε μερικές από τις υψηλότερες τιμές για εισαγόμενο ΥΦΑ ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ για το 2024. Κατέβαλε κατά μέσο όρο 53 € ανά μεγαβατώρα για εισαγόμενο ΥΦΑ από τις ΗΠΑ, ποσό σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, που ήταν 34 € ανά μεγαβατώρα.
Εάν η μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ελλάδας είναι να επεκτείνει τη βασική ισχύ φυσικού αερίου και να επενδύσει στις αντίστοιχες υποδομές, όπως σε νέους σταθμούς φυσικού αερίου, αγωγούς ή τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ, για να καθιερωθεί ως περιφερειακός κόμβος εξαγωγής ενέργειας, αυτό θα αντιτασσόταν στους νομοθετημένους στόχους απανθρακοποίησης της χώρας. Υπό την έννοια του Εθνικού Νόμου για το Κλίμα, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 και κατά 80% έως το 2040, συγκριτικά με το 1990, και να φτάσει τις καθαρά μηδενικές έως το 2050.
Παρόλα αυτά, η προσπάθεια της Ελλάδας να καθιερωθεί ως περιφερειακός κόμβος φυσικού αερίου, όπως δοκίμασε να γίνει η Ιταλία, θα καταστήσει δυσκολότερη την επίτευξη αυτών των στόχων. Αυτή η προφανής αλλαγή πολιτικής σε απόκλιση από τους στόχους μετάβασης στην πράσινη ενέργεια και προς την αύξηση της χρήσης του φυσικού αερίου, πέραν του στόλου των λιγνιτικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, είναι ανησυχητική.
Η Ελλάδα διαθέτει μερικούς από τους καλύτερους πόρους ηλιακής και αιολικής ενέργειας στην ΕΕ. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν ήδη φτάσει σε επίπεδα ισοτιμίας με την ενέργεια του δικτύου, ενώ η αστάθεια της αγοράς ορυκτών καυσίμων συνιστά σημαντική έκθεση στον κίνδυνο τιμών για τη βιομηχανία και τους καταναλωτές λιανικής της χώρας.
Κατά την άποψη του IEEFA, η Ελλάδα θα ωφελείτο περισσότερο εάν στοχεύσει σε ένα σύστημα ηλεκτροπαραγωγής που βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε ανανεώσιμες πηγές. Το σημαντικότερο είναι ότι η εντατικοποίηση της μετάβασης προς τις ΑΠΕ θα εναρμονιζόταν με τους κλιματικούς στόχους της ΕΕ και τις παγκόσμιες δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα, αντί να επιδιώκει μια ευκαιριακή ενεργειακή επέκταση για αμφίβολα βραχυπρόθεσμα οφέλη.
*Πηγή ανάλυσης: ieefa.org (Jonathan Bruegel and Ana Maria Jaller-Makarewicz)
