Τα σενάρια κυβερνοεπίθεσης σε κρίσιμες υποδομές του ηλεκτρικού συστήματος, καθώς και διαταραχής στην τροφοδοσία με φυσικό αέριο, αποτελούν τις σημαντικότερες απειλές για την τροφοδοσία των καταναλωτών με ηλεκτρική ενέργειας. Είναι ενδεικτικό ότι οι συγκεκριμένες απειλές είναι οι μόνες που χαρακτηρίζονται ως «σενάρια μη ανεκτού κινδύνου» στις 15 απειλές που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Αντιμετώπισης Κινδύνων στον τομέα του ηλεκτρισμού της Ελλάδας, το οποίο επικαιροποιήθηκε από τη Ρυθμιστική Αρχή (ΡΑΑΕΥ) σε συνεργασία με τον ΑΔΜΗΕ.
Πρόκειται για δύο κινδύνους που «θα έχουν τις δυσμενέστερες συνέπειες στην τροφοδοσία των καταναλωτών και καθιστούν απαραίτητη την ταχεία προσαρμογή των σχεδιασμών και την παράλληλη λήψη μέτρων πρόληψης, αντιμετώπισης και άμβλυνσης των επιπτώσεων από τους αρμόδιους φορείς», όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά στο Σχέδιο. Ως συνέπεια, το επίπεδο της απειλής είναι τόσο σημαντικό, που είναι επιβεβλημένη η αντιμετώπισή της, ενώ θα πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα δράσεις για τον μετριασμό της.
Όσον αφορά το σενάριο κυβερνοεπίθεσης, η πιο απειλητική εκδοχή είναι να μπουν στο «στόχαστρο» κρίσιμες υποδομές και συστήματα ενεργειακού φορέα που συνδέεται με το σύστημα (δίκτυο). Ενδεικτικά μπορεί να αφορά συστήματα του ΑΔΜΗΕ (π.χ. το σύστημα ενεργειακής διαχείρισης, ή κρίσιμα ΚΥΤ και υποσταθμοί) ή συστήματα του ΔΕΔΔΗΕ.
Ενδεχόμενο ακόμη και για μπλακάουτ
Εξίσου σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις θα είχε και η βλάβη σε συστήματα ηλεκτροπαραγωγών ή άλλων (π.χ. κυβερνοεπίθεση σε πολλαπλά ΑΠΕ και πρόκλησης απότομης «βύθισης» φορτίου μέσω της ταυτόχρονης διακοπής έγχυσης ισχύος από πολλαπλά ΑΠΕ).
«Ως συνέπεια εμφάνισης τέτοιου συμβάντος μπορεί να είναι η εμφάνιση κινδύνων στην ασφάλεια τροφοδοσίας με ακραία περίπτωση την εμφάνιση μπλακάουτ», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο Σχέδιο.
Από την άλλη πλευρά, τις αντοχές του συστήματος θα «δοκίμαζε» και η διακοπή τροφοδοσίας με φυσικό αέριο, ως συνέπεια των πρόσφατων γεωπολιτικών εξελίξεων με αποκορύφωμα την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το σενάριο αυτό εξετάστηκε συνδυαστικά με σειρά από παραδοχές και εμφανίζονται επιπτώσεις τόσο σε εθνικό επίπεδο (προβλήματα επάρκειας, κυκλικές περικοπές φορτίου) όσο και σε διασυνοριακό επίπεδο καθώς εμφανίζεται αυξημένη πιθανότητα επιπτώσεων στο ισοζύγιο συναλλαγών με δεδομένο ότι οι συνθήκες κρίσης ισχύουν για όλη την Ευρώπη.
Οι «κυβερνοασπίδες»
Για να ενισχυθεί η «αντοχή» σε κυβερνοεπιθέσεις, στη φαρέτρα υπάρχει ήδη ένα δομικό πλαίσιο μέτρων από την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας. Σε αυτό το πλαίσιο, έχει καταρτισθεί η Εθνική Στρατηγική Κυβερνοασφάλειας 2020-2025, η οποία πρόκειται να επικαιροποιηθεί, ενώ έχει καταρτιστεί εγχειρίδιο Κυβερνοασφάλειας, με σκοπό να προσφέρει στους οργανισμούς του Δημοσίου τομέα (καθώς και σε μεσαίες και μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις) ένα σύνολο βέλτιστων πρακτικών σε τεχνικά και οργανωτικά μέτρα προστασίας. Στους υπόχρεους φορείς τήρησης αυτών των πρακτικών εμπίπτουν και οι οργανισμοί ενέργειας.
Οι Ενεργειακοί Φορείς είναι υποχρεωμένοι να συνθέσουν και αποστείλουν πλάνο υλοποίησης στην Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας και στην ΡΑΑΕΥ. Υπεύθυνος φορέας για την παρακολούθηση και αξιολόγηση είναι η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης κοινοποιούνται και στην ΡΑΑΕΥ. Η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας, πρέπει να αποστέλλει στη ΡΑΑΕΥ, μία φορά τον χρόνο μια συγκεντρωτική αναφορά για τον τομέα Ενέργειας με ενημέρωση των περιστατικών και των σχετικών με αυτά πληροφοριών.
Επίσης, οι ενεργειακοί φορείς οφείλουν μεταξύ άλλων να καθιερώσουν ένα ολοκληρωμένο Πλαίσιο Κυβερνοασφάλειας (Information Security Management System) μέσω του οποίου θα σχεδιάζονται, υλοποιούνται, ελέγχονται, συντηρούνται και ενημερώνονται όλα τα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα ασφαλείας, όπως προκύπτουν από τα αποτελέσματα της Διαχείρισης Κινδύνων και από τους στρατηγικούς στόχους του Οργανισμού.
Παράλληλα, κάθε οργανισμός Ηλεκτρικής Ενέργειας θα πρέπει να έχει συντάξει Πλάνο Αντιμετώπισης Περιστατικών Κυβερνοασφάλειας σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, τις οδηγίες της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας και το Εγχειρίδιο Κυβερνοασφάλειας.
Διαχείριση της ανεπάρκειας αερίου
Σε περίπτωση ανεπάρκειας ορυκτών καυσίμων, αν οι υπάρχουσες κατανεμόμενες μονάδες και οι εισαγωγές ενέργειας δεν μπορούν να καλύψουν το φορτίο, τότε ο ΑΔΜΗΕ μεταξύ άλλων θα προβλέπει την ετοιμότητα όλων των διαθέσιμων ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών και ανάλογα με τα διαθέσιμα αποθέματα (λιγνίτης, φυσικό αέριο, υδάτινα αποθέματα) κάθε ημέρας, θα διαχειρίζεται τη λειτουργία τους με βέλτιστο τρόπο για την ασφάλεια του συστήματος.
Παράλληλα, θα ενεργοποιεί μηχανισμό μείωσης κατανάλωσης κυρίως στις ώρες αιχμής, όπως και τις διαδικασίες που προβλέπονται στα διμερή σύμφωνα με γειτονικά κράτη για μηδενισμό εξαγωγικών προγραμμάτων ενέργειας και έκτακτες εισαγωγές ενέργειας από όμορους Διαχειριστές που δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα επάρκειας ισχύος. Εάν τα παραπάνω μέτρα δεν επαρκούν, σε επικοινωνία με τον ΔΕΔΔΗΕ θα προχωράσε κυλιόμενες περικοπές φορτίου.
Ειδικά για το σενάριο διαταραχών στην εισαγωγή αερίου μέσω αγωγών στα βόρεια σύνορα της χώρας και επομένως προβλημάτων στην τροφοδοσία των ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων με καύσιμο φυσικό αέριο , προβλέπεται επίσης η ενισχυμένη λειτουργία υδροηλεκτρικών και λιγνιτικών μονάδων. Παράλληλα, θα «τρέξουν» καμπάνιες για την ενημέρωση των καταναλωτών για μειωμένη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας (κυρίως τις ώρες αιχμής).
Φυσικά φαινόμενα
Μικρότερες αλλά και πάλι σημαντικές αρνητικές συνέπειες θα είχε επίσης μία σειρά από 10 «σενάρια μη επιθυμητού κινδύνου», που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο. Οι κίνδυνοι αυτού του επιπέδου απαιτούν μελέτες κόστους-οφέλους, προκειμένου για τον καθορισμό της βέλτιστης αντιμετώπισής τους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στα 10 σενάρια περιλαμβάνεται και πάλι η κυβερνοεπίθεση, αυτή τη φορά με στόχο κρίσιμα υποσυστήματα του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας (ΕΧΕ). Όσον αφορά τις υπόλοιπες απειλές, τον τόνο δίνουν οι φυσικοί κίνδυνοι, όπως σεισμοί και ακραία καιρικά φαινόμενα (όπως πλημμύρες, ανεμοθύελλες, και ξηρασίες σε συνδυασμό με δασικές πυρκαγιές).
Με βάση το Σχέδιο, όταν τα ακραία καιρικά φαινόμενα πλήξουν μια μεγάλη περιοχή του Συστήματος μπορούν να απενεργοποιήσουν σημαντικά στοιχεία μέσω μη επιθυμητών ανοιγμάτων διακοπτών και να οδηγήσουν σε παραβίαση των παραμέτρων ασφαλούς λειτουργίας. Εάν δεν αντιμετωπιστεί με κατάλληλα διορθωτικά μέτρα, υπάρχει ο κίνδυνος εξέλιξης του φαινομένου μέσω διαδοχικών αποκοπών στοιχείων, με την πιθανότητα συνολικής κατάρρευσης να είναι υψηλή.
Στις κινήσεις μετριασμού των επιπτώσεων περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων η διαχείριση ροών ενέργειας,ενώ αν ο ΑΔΜΗΕ εκτιμήσει ότι η κάλυψη του προβλεπόμενου φορτίου δεν διασφαλίζεται από τις κατανεμόμενες μονάδες, εξασφαλίζει πρόσθετη ενέργεια από τις διαθέσιμες μονάδες, περιορίζει τη λειτουργία αντλιών και μεριμνά για πρόσθετη ισχύ μέσω διασυνδέσεων. Αν οι παραπάνω ενέργειες δεν επαρκούν, προβαίνει σε περικοπές φορτίου.
