Δημοσιονομικό χώρο που κυμαίνεται μεταξύ 1 και 1,5 δισ. ευρώ και που μπορεί να διατεθεί για νέα μέτρα στήριξης, επιχειρεί να «κλειδώσει» το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης μέσα στο καλοκαίρι. Ορόσημο είναι η επόμενη ΔΕΘ και η εφαρμογή αφορά στο 2026.
Ο νέος «χώρος» συνδέεται με δύο διαδικασίες που είναι σε πλήρη εξέλιξη: με την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής και με τη χρήση της ευελιξίας που δίνουν οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ.
Όσο για το ποια θα είναι τα νέα μέτρα, η κυβέρνηση επιχειρεί να διατηρήσει χαμηλά τον «πήχη» προσδοκιών. Μεταφέροντας πως στόχος στη ΔΕΘ, όπως έχει εκφραστεί και από τον Πρωθυπουργό, είναι η ανακοίνωση όσο το δυνατόν περισσότερων φοροελαφρύνσεων και φοροαπαλλαγών, με έμφαση την ενίσχυση του εισοδήματος με επίκεντρο τη μεσαία τάξη, και κατά συνέπεια και των ελεύθερων επαγγελματιών.
Η ευελιξία στους κανόνες της ΕΕ
Προωθείται ήδη από το οικονομικό επιτελείο η επανάληψη και για τον επόμενο χρόνο της διαδικασίας που κόμισε το πρόσφατο πρόσθετο πακέτο 1,1 δισ. ευρώ για φέτος. Υπολογίζεται πως η καλή πορεία του προϋπολογισμού, δημιουργεί και πάλι το περιθώριο εξάντλησης της ευελιξίας (0,3% του ΑΕΠ) που δίνουν οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες δημιουργώντας «χώρο» της τάξης του 1 δισ. ευρώ για μέτρα στήριξης.
Μία πρώτη εικόνα για το σκέλος των Δημοσιονομικών κανόνων θα υπάρξει σήμερα με την αποστολή από το ΥΠΕΘΟ στις Βρυξέλλες της 1ης ετήσιας έκθεσης προόδου για το Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό-Διαρθρωτικό Σχέδιο (ΜΔΣ) της Ελληνικής Δημοκρατίας για την περίοδο 2025-2028. Αφορά στα έτη 2024- 2025, αλλά θα δίνει μία «εικόνα» για το περιθώριο που υπάρχει λόγω του «κουμπαρά» που δημιουργήθηκε από πέρυσι και εν μέρει μόνο διανεμήθηκε με τα πρόσφατα μέτρα στήριξης. Είναι υποχρεωμένα όλα τα κράτη να αποστείλουν σχετικό απολογισμό (ήδη το έπραξαν η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και άλλες χώρες της ΕΕ).
Το «κλειδί» είναι πως το 2024 η Ελλάδα, αντί για καθαρή αύξηση δαπανών κατά 2,6% (αυτό ήταν το περιθώριο), πέτυχε καθαρή μείωση κατά 0,3% γιατί λειτούργησε αρνητικά στον σχετικό δείκτη (υπεραντισταθμίζοντας την άνοδο δαπανών που προφανώς υπήρχε) η υπεραπόδοση των φορολογικών μέτρων. Η κυβέρνηση χρησιμοποίησε για φέτος πλήρως το δικαίωμα διάθεσης ετησίως επιπλέον έως 0,3% του ΑΕΠ (δηλαδή περίπου 700 εκατ. ευρώ) στο πρόσφατο πακέτο στήριξης των 1,1 δισ. ευρώ και οδήγησε έτσι σε άνοδο του ετήσιου ρυθμό αύξησης δαπανών του 2024 από το 3,7% (που ήταν το προηγούμενο όριο το οποίο όρισαν πέρυσι οι Βρυξέλλες) στο 4,5%.
Αλλά, καθώς απομένει και άλλο μαξιλάρι από τον λεγόμενο «σωρευτικό δείκτη ανόδου δαπανών» (που μετρά συνολικά την περίοδο 2024-2028), το οικονομικό επιτελείο δρομολογεί ανάλογη κίνηση για το 2026 (και όχι μόνο). Ήδη για το 2026 με τα μέτρα που έχουν ήδη δρομολογηθεί από τώρα (όπως οι παροχές σε ένστολους, το μισθολόγιο κλπ), η ετήσια άνοδος δαπανών είναι σύμφωνα με πληροφορίες λίγο κάτω από το όριο του 3,6%. Το νέο (υπό διαπραγμάτευση) όριο επιχειρείται να είναι και πάλι κοντά στο 4,5% (όπως δηλαδή διαμορφώθηκε και για το 2025 με τη χρήση και του δικαιώματος για επιπλέον δαπάνες ίσες με το 0,3% του ΑΕΠ). Ο νέος αυτός στόχος επιχειρείται να «κλειδώσει» μέσα στο καλοκαίρι για να «χωρέσει» το περίπου 1 δισ. ευρώ επιπλέον παροχών…
Η ρήτρα διαφυγής και η διαπραγμάτευση
Ένα επιπλέον ποσό για μέτρα στήριξης της τάξης των 500 εκατ. ευρώ για το 2026 συνδέεται με το ελληνικό αίτημα για ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής. Υποβλήθηκε χθες και θα κριθεί ενδεχομένως έως τον Ιούλιο σε πολιτικό επίπεδο. Μπορεί να φέρει μόνο για το 2026 επιπλέον «χώρο» αξίας 500 εκατ. ευρώ, από την έγκριση της εξαίρεσης του ποσού της αύξησης των αμυντικών δαπανών. Ο χώρος μπορεί να φτάσει συνολικά έως τα 4 δισ. ευρώ περίπου την περίοδο 2025- 2028 (δηλαδή να είναι έως 1,5% του ΑΕΠ ).
Προς το παρόν, το τοπίο για το τελικό ποσό που θα είναι διαθέσιμο είναι θολό. Η πιο αποφασιστική κίνηση, είναι να διασφαλισθεί το όφελος της Ελλάδας από τη ρήτρα διαφυγής.
Αυτό που έγινε χθες από το ΥΠΕΘΟ είναι η υποβολή του τυπικού αιτήματος (χωρίς ποσά και μέτρα) και θα ακολουθήσει διαβούλευση που θα πρέπει να έχει έγκριση και από την Κομισιόν και (πολιτικά) από το Συμβούλιο. Και παράλληλα (το πιο σημαντικό) θα πρέπει να διαφύγει η Ελλάδα οριστικά του εμποδίου του υπολογισμού της αύξησης με βάση το έτος 2021 (όταν είχε πολύ υψηλές δαπάνες ως αναλογία του ΑΕΠ) και να γίνει ο υπολογισμός με αρχή από το 2024, κάτι που φαίνεται πως «ακούγεται» θετικά από τις Βρυξέλλες.
Αν όλα πλάνε καλά, τότε θα ισχύσει πως για κράτη όπως η Ελλάδα στα οποία υπάρχει μείωση δαπανών ως αναλογία του ΑΕΠ μετά το 2021 θα λαμβάνεται υπόψη άλλο κριτήριο. Η εν λόγω απόφαση αναμένεται τον Ιούνιο και θα «ξεκλειδώσει» μέσα στο καλοκαίρι την εξαίρεση αμυντικών δαπανών για την Ελλάδα. Η εξαίρεση θα φανεί κυρίως το 2026 και θα δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο 500 εκατ. ευρώ περίπου (οι εξοπλιστικές δαπάνες από 1,6 δισ. το 2025 αυξάνονται σε 2,1 δισ. το 2026), χώρο που έχει ειπωθεί πως θα διατεθεί για αναπτυξιακή και κοινωνική πολιτική.
Τι αναφέρει η ρήτρα διαφυγής
Μία που γίνεται.. επίκαιρο, να θυμίσουμε πως με το Άρθρο 26 των νέων δημοσιονομικών κανόνων που τέθηκαν σε ισχύ το 2024 ορίζεται πως οι Εθνικές Ρήτρες επιτρέπουν σε κράτος μέλος να αποκλίνει από την πορεία των καθαρών δαπανών «όταν εξαιρετικές περιστάσεις οι οποίες εκφεύγουν του ελέγχου του κράτους - μέλους έχουν σημαντική επίπτωση στα δημόσια οικονομικά του» και αν «η εν λόγω απόκλιση δεν θέτει σε κίνδυνο τη μεσοπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών». Άρα, αυτές οι ρήτρες ενεργοποιούνται ανά κράτος και ανάλογα με την κατάστασή του. Επιτρέπουν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες κατά 1,5% του ΑΕΠ τους συνολικά στην 4ετία.
Να σημειωθεί πως το 2026 οι φυσικές παραλαβές εξοπλιστικών προγραμμάτων στην Ελλάδα θα αυξηθούν κατά 480 εκατ. ευρώ και κατά επιπλέον 160 εκατ. ευρώ το 2027 σύμφωνα με το υφιστάμενο εξοπλιστικό πρόγραμμα. Συστήνεται από τις Βρυξέλλες η εξαίρεση να καλύψει ανάγκες για κρίσιμες κοινωνικές υποδομές όπως είναι τα νοσοκομεία και η στέγαση ή για την ενίσχυση κρίσιμων κοινωνικών πεδίων (πχ με μία παρέμβαση στην φορολογία εισοδήματος που θα ευνοεί την αύξηση της συμμετοχής και την προσέλκυση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού).
