Ροή
Θεωρητικά, και εάν δεν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και η περαιτέρω εκτίναξη του κόστους, σημαντικά projects ανά την Ελλάδα θα έμπαιναν άμεσα σε έναν… «άτυπο ανταγωνισμό» με ορίζοντα τα επόμενα χρόνια. Από τη μία πλευρά θα βρίσκονται τα μεγάλα δημόσια έργα που προχωρούν ή θα υλοποιηθούν σε βάθος σχεδόν ολόκληρης της δεκαετίας που ήδη διανύουμε, μαζί βέβαια με ΣΔΙΤ και παραχωρήσεις, ενώ στην απέναντι «όχθη» θα κυριαρχούν σημαντικές ή εμβληματικές ιδιωτικές αναπτύξεις με το project βέβαια στο Ελληνικό να δεσπόζει ανάμεσά τους.
Έργα που θα απαιτήσουν όχι απλά επενδύσεις σε χρόνο και χρήμα, δηλαδή… κεφάλαια, άρα να καλυφθούν οι χρηματοδοτικές ανάγκες, αλλά και σε ανθρώπινους πόρους, νέο εξειδικευμένο στελεχιακό δυναμικό, εργατικά «χέρια», πάγια και μηχανήματα, εξοπλισμό κ.α. Ως εκ τούτοι, οι αρμόδιοι φορείς, οι αναθέτουσες υπηρεσίες, πρωτίστως όμως οι εταιρείες που θα κληθούν να φέρουν εις πέρας το κατασκευαστικό αντικείμενο που απαιτείται, καλούνται να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα».
Όλα αυτά όμως, πλέον εντάσσονται σε ένα νέο πλαίσιο, σε μια συγκυρία η οποία διαμορφώνεται (και) από τη ραγδαία αύξηση του κόστους σε πρώτες ύλες και υλικά κατασκευής (έως και 40%), με το ενεργειακό κόστος να εκτινάσσεται τους τελευταίους μήνες, ιδίως μετά και τις εξελίξεις στην Ουκρανία, τον πληθωρισμό εκ νέου να «δείχνει τα δόντια του» (στο 7,2% τον Φεβρουάριο), με τα επιτόκια βέβαια να παραμένουν ακόμα σε χαμηλά επίπεδα. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ (για Φεβρουάριο), καταγράφεται αύξηση 78,5% στο φυσικό αέριο, 71% στον ηλεκτρισμό, 41,5% στο πετρέλαιο θέρμανσης.
Κατάσταση που είναι άγνωστό πότε θα επανέλθει σε… πιο κανονικές συνθήκες και εκτιμάται ότι μπορεί να επηρεάσει τόσο τον τομέα των μεγάλων έργων – υποδομών όσο και αυτόν στενά της οικοδομής – ακινήτων. Και σε αυτό το σημείο μένει να φανεί κατά πόσο, με ντιρεκτίβα της Ε.Ε., πόροι από εθνικά ή ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα τεθούν υπό… ανακατανομή (από το Ταμείο Ανάκαμψης έως το νέο ΕΣΠΑ) με σκοπό να «καλύψουν» κενά σε προϋπολογισμούς και επιδοτήσεις λόγω της δύσκολης συγκυρίας σε βάρος, έστω και πρόσκαιρα, κάποιων έργων και μεταρρυθμίσεων. Αλλά και κατά πόσο, η τρέχουσα κατάσταση μπορεί να βάλει προσωρινά «φρένο» στην μαζική προώθηση νέων υποδομών, τουλάχιστον έως ότου να ξεκαθαρίσει το τοπίο, ή και να επηρεάσει τρέχουσες εργολαβίες, ιδίως τους διαγωνισμούς που παρατηρήθηκαν υψηλές εκπτώσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ομαλή προώθηση των projects.
Μόλις προ ημερών, την Παρασκευή 11 Μαρτίου, ένας ακόμα σύνδεσμος κατασκευαστών, η ΠΕΣΕΔΕ, «χτυπούσε καμπανάκι», κάνοντας λόγο για «πολεμικό και κερδοσκοπικό πληθωρισμό με φρενήρη αύξηση όλων, πλέον, των υλικών, εξαιτίας κυρίως των συνεχόμενων ανατιμήσεων στην ενέργεια». Σύμφωνα με τον σύνδεσμο, ο οικοδομικός σίδηρος έχει αυξηθεί κατά 100% και η άσφαλτος κατά 200%. Αυτό σημαίνει ότι ο σκελετός ενός κτιρίου που κόστιζε πριν τις ανατιμήσεις 1.000.000 ευρώ κοστίζει σήμερα 1.500.000 ευρώ, τα δε έργα οδοποιίας, όπως και όλα τα άλλα έργα, με τις παρούσες τιμές είναι αδύνατον να υλοποιηθούν από τους αναδόχους.
Μάλιστα, και από το ΥΠΟΙΚ εκφράζονται κάποιες ανησυχίες για τη χρηματοδότηση και πορεία έργων, λόγω της έκρηξης τιμών υλικών (και ενέργειας), που έχουν ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης, αν και εκτιμούν ότι στα νέα projects οι προϋπολογισμοί του Ταμείου είχαν και εκπτώσεις μέσα, οπότε το κόστος θα απορροφηθεί μέσα από τη μείωση των εκπτώσεων. Αλλιώς θα οδηγηθούμε σε μείωση… τεχνικού αντικειμένου. Όπως έγραφε σε σχετικό του θέμα χτες το insider.gr για τα έργα του Ταμείου, «ειδικά το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελείται στην συντριπτική του πλειοψηφία από νέα έργα. Αλλά, η μείωση των εκπτώσεων είναι πιθανό να οδηγήσει σε μικρότερο χώρο για έργα, αν το πρόβλημα επιμείνει. Σε αυτό το σενάριο, εξηγούν, στην αναθεώρηση “θα περιορίσουμε κάπως το φυσικό αντικείμενο των έργων” και η αναθεώρηση θα γίνει με βάση το πρόγραμμα της ΕΕ στο τέλος του 2022. Έτσι, εξηγούν, αν οι αυξήσεις τιμών είναι μόνιμες ή προσωρινές θα φανεί έως τότε. Για την ώρα ζήτημα υπάρχει στα παλαιά έργα, ειδικά των υποδομών, αναφέρουν. Εκτιμούν επίσης πως δεν υπάρχει θέμα στον άξονα Ε65 που είναι στο Ταμείο».
Ωστόσο, δεν είναι μόνο ο Ε 65 στο Ταμείο Ανάκαμψης, επίσης έχει ενταχθεί ο ΒΟΑΚ, σιδηροδρομικά έργα, αναπλάσεις και αναπτύξεις, έργα αναβάθμισης της οδικής ασφάλειας, γέφυρες, ηλεκτρονικά διόδια κ.α.
Πάντως, όπως είχε αναφέρει το insider προ εβδομάδας, τόσο στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών όσο και στον εργοληπτικό κόσμο παρακολουθούν με προσοχή τις εξελίξεις που επόμενο είναι να επιφέρουν επιπτώσεις, ιδίως εάν δεν έχουμε σύντομα θετικές ειδήσεις από το μέτωπο. Για την πιθανότητα πάντως να σταματήσουν έργα σε εξέλιξη υπάρχει η ασφαλιστική δικλείδα της αναπροσαρμογής των τιμών, στο βαθμό που καλύπτει τους κατασκευαστές, που έχει προωθήσει το υπουργείο Υποδομών. Με την όποια ανησυχία μπορεί να υπάρχει όσον αφορά στη συνέχιση κάποιων projects για την ώρα να περιορίζεται κυρίως στα μικρότερα έργα τα οποία ανατέθηκαν με μεγάλες εκπτώσεις.
Βέβαια, ενώ έχει προηγηθεί μπαράζ δημοπρατήσεων σε έργα υψηλού προϋπολογισμού, κατά τα φαινόμενα η «σκόνη ίσως να κάτσει προσεχώς» καθώς είτε θα μειωθεί λίγο η ένταση των νέων προκηρύξεων (πλην ίσως 2-3 περιπτώσεων), είτε στο υπ. Υποδομών θα περιμένουν λίγο να δούνε πώς θα εξελιχθεί η κρίση στην Ουκρανία (αλλά και στο οικονομικό μέτωπο), είτε, εν τέλει, η «αγορά δεν σηκώνει και άλλα έργα μαζικά», όπως σημειώνει στέλεχος του κλάδου.
Πάντως, ο CEO της Lamda Development, Οδυσσέας Αθανασίου, στην πρόσφατη συνάντησή του με εκπρόσωπους των μέσων ενημέρωσης στην «καρδιά» του project του Ελληνικού, έδωσε ένα «στίγμα». Σημείωσε, σε γενικές γραμμές, ότι υπάρχει ένας άτυπος ανταγωνισμός με τα μεγάλα δημόσια και συγχρηματοδοτούμενα έργα της περιόδου, γι' αυτό η Lamda «βιάζεται να προλάβει», προκειμένου να προχωρήσει τα έργα (η Lamda είναι ιδιωτικός φορέας) νωρίτερα από τα μεγάλα δημόσια και προφανώς να «στήσει» έγκαιρα εργοτάξια, να απορροφήσει κεφάλαια και ανθρώπινους πόρους. Προ ημερών η Lamda μάλιστα ανακοίνωσε ότι η ΑΒΑΞ ανακηρύχθηκε ανάδοχος για τα έργα της πρώτης φάσης των υποδομών.
Οι εργασίες θα ξεκινήσουν εντός του Μαρτίου 2022 και θα συνεχιστούν έως τον Σεπτέμβριο 2025. Τα έργα υποδομών της Α’ Φάσης θα παραδίδονται σταδιακά και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την παροχή ενός εκτεταμένου οδικού δικτύου. Στο οδικό δίκτυο περιλαμβάνονται η υπογειοποίηση και ο ανισόπεδος κόμβος της Λεωφόρου Ποσειδώνος, καθώς και η κατασκευή δικτύων κοινής ωφέλειας για την εξυπηρέτηση όλων των προγραμματιζόμενων Κτιρίων. Ανάμεσα σε αυτά είναι τα κτίρια των οικιστικών και εμπορικών αναπτύξεων και του αθλητικού συγκροτήματος, του Μητροπολιτικού Πάρκου και των λοιπών αναπτύξεων που προβλέπονται κατά την Α’ Φάση του έργου. Αυτό που έχει ενδιαφέρον, εφόσον έχουν βάση σχετικές πληροφορίες ανθρώπων της αγοράς, είναι ότι το ύψος των έργων δεν πρόκειται να είναι… στατικό, δηλαδή, να έχει «κλειδώσει» σε 250 ή 300 εκατ. ευρώ. Τούτο καθώς η συγκυρία επηρεάζει τις τιμές υλικών, οπότε, ο προϋπολογισμός θα έχει μια… δυναμική στην πορεία αναλόγως των συνθηκών.
Ο κ. Αθανασίου είχε αναφερθεί πάντως και στην έλλειψη μηχανημάτων αλλά και εργατικού δυναμικού, το οποίο χαρακτήρισε ως ένα μεγάλο θέμα της αγοράς, προβλέποντας όμως ότι θα επιστρέψουν αρκετοί Έλληνες και ξένοι. Σημειώνεται, όπως ήδη έχει αναφέρει το insider, ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα η Lamda έχει ήδη ενισχύσει τη δομή της εταιρείας με νέα στελέχη (αθροιστικά πάνω από 250 νέες προσλήψεις), παρά τη δυσκολία προσέλκυσης εξειδικευμένων στελεχών και την έλλειψη μηχανικών. Βέβαια, και σε άλλους ομίλους, δηλαδή κατασκευαστικούς, κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στο insider στέλεχος ενός εκ των κορυφαίων ομίλων, «ψάχνουμε δυναμικό, όχι μόνο εργάτες, αλλά και εξειδικευμένο, μηχανικούς και από άλλους τομείς, κάθε ειδικότητας για να στελεχώσουμε την εταιρεία και τα εργοτάξια. Όσον αφορά σε μηχανήματα, ας προχωρήσουν τα έργα όπως πρέπει και αναμένεται και δεν θα υπάρχει πρόβλημα με τον εξοπλισμό».
Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι πηγές του υπουργείου αλλά και του κλάδου σημείωναν ότι το προηγούμενο χρονικό διάστημα καταγράφονταν ένας σχετικός… επαναπατρισμός μηχανικών και στελεχών (μηχανικοί κ.α.) αλλά και νέες αιτήσεις στο ΤΕΕ, σημάδι ότι αφενός υπήρξε μια μικρή αντιστροφή του brain drain, αφετέρου το ενδιαφέρον στον χώρο των υποδομών έχει αναθερμανθεί και σε επίπεδο στελεχών και δυναμικού. Ωστόσο, μένει να φανεί ποια θα είναι η επίδραση της αύξησης του κόστους στις υποδομές καθώς ακόμα είναι νωρίς για να γίνει «λογαριασμός».
Μέσα στο προσεχές χρονικό διάστημα, εφόσον βέβαια όλα πάνε καλά και βάσει αρχικών σχεδιασμών και προσδοκιών, στην Ελληνική επικράτεια θα αναπτυχθούν δεκάδες εργοτάξια για projects πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ που σχετίζονται με δημόσια έργα, με Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα που προωθούνται από φορείς που έχουν σχέση με το κράτος, παραχωρήσεις κ.λπ. Πρόκειται για έργα σε κάθε τομέα υποδομών (οδικά, λιμενικά, αεροδρόμια, απορρίμματα, ενέργεια, φράγματα, αντιπλημμυρικά και αρδευτικά, σιδηρόδρομο, Μετρό και προαστιακό κ.α.), τα οποία θα αναπτυχθούν σχεδόν σε κάθε «γωνιά» της χώρας, στη Βόρεια Ελλάδα, στη Θράκη, την Ήπειρο, την Κεντρική Ελλάδα, την Εύβοια, την Πελοπόννησο, την Αττική, την Κρήτη και τα νησιά. Έργα που αναμένεται να κινητοποιήσουν το σύνολο των εγχώριων ομίλων, όχι μόνο των 5 ισχυρών ΑΒΑΞ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΕΛΛΑΚΤΩΡ (ΑΚΤΩΡ), INTRAKAT, ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ, αλλά και των μικρότερων σχημάτων.
Από την άλλη πλευρά, θεωρητικά και πρακτικά προωθούνται πολλές ανεξάρτητες ιδιωτικές επενδύσεις από εταιρείες ανάπτυξης ακινήτων (π.χ. τη Lamda, Dimand, Reds, Premia κ.α.), τις εγχώριες ΑΕΕΑΠ (Prodea, Trastor, BriQ, Noval κ.α.), ομίλους στον τουρισμό και σε κάθε άλλον τομέα (logistics, γραφεία, retail, οικιστικά). Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος των επενδύσεων, μόνο στο Ελληνικό η Lamda στην πρώτη 5ετή φάση σχεδιάζει υποδομές και projects δισεκατομμυρίων ευρώ (υποδομές 500 εκατ. ευρώ, Πύργο Κατοικιών συν επιπλέον άνω των 1.100 κατοικιών και βιλών, ξενοδοχεία, γραφεία, Malls, αθλητικές και υγειονομικές εγκαταστάσεις, μαρίνα κ.α.), δηλαδή έργα που θα «βγούνε» σχεδόν ταυτόχρονα και παράλληλα με τα μεγάλα δημόσια έργα ή τις όποιες ΣΔΙΤ. Επί της ουσίας, πρόκειται σχεδόν για ανάπτυξη μίας «νέας πόλης». Αν συνυπολογιστούν και τα projects ιδιωτικών εταιρειών που ήδη «τρέχουν» ή θα υλοποιηθούν μέσα στα επόμενα χρόνια, γίνεται αντιληπτό ότι ο λογαριασμός ανεβαίνει.
Ωστόσο, το θέμα δεν είναι μόνο πιο έργο θα εκκινήσει πρώτο αλλά και υπό ποιες συνθήκες θα προχωρήσουν δημόσια και ιδιωτικά έργα (όσα και… εάν γίνουν) καθώς οι πυροσβεστικές νομοθετικές παρεμβάσεις του υπουργείου Υποδομών, οι ρήτρες ανατίμησης των συμβολαίων δεν είναι απολύτως δεδομένο ότι θα απορροφήσουν την άνοδο του κόστους ή τις πληθωριστικές πιέσεις. Ο κ. Αθανασίου, όπως είχε αναδείξει και πρόσφατα το insider, είχε κάνει λόγο περί προβλέψεων και μοντέλων της Lamda για πληθωρισμό 3% από το 2023 και μετά, όταν ήδη ο ΥΠΟΙΚ, Χρ. Σταϊκούρας, δεν αποκλείει να δούμε και νούμερα κοντά στο 8% φέτος λόγω του πολέμου και άνοδο 5-5,5% στο σύνολο του έτους και το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής επίπεδα ακόμα και άνω του 11%!).
