Η γεωπολιτική ένταση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ έχει αναδείξει τη σημασία των σπάνιων γαιών, ειδικά όσον αφορά στις εξαγωγές ημιαγωγών. Και οι δύο χώρες επικαλούνται λόγους «εθνικής ασφάλειας», υποστηρίζοντας ότι τα μέταλλα αυτά έχουν διπλή χρήση, πολιτική και στρατιωτική. Ωστόσο, η πραγματική εξάρτηση των αμυντικών βιομηχανιών από τις σπάνιες γαίες ίσως είναι πολύ μικρότερη από όσο παρουσιάζεται δημόσια.
Σύμφωνα με την επίσημη εκτίμηση του αμερικανικού Government Accountability Office, οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ χρησιμοποιούν μόλις το 0,1% των συνολικών ποσοτήτων σπάνιων γαιών που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση στην πολιτική οικονομία. Αυτό σημαίνει ότι η άμυνα δεν είναι ο κύριος καταναλωτής των κρίσιμων αυτών μετάλλων, παρότι η σχετική συζήτηση διεξάγεται σαν να απειλείται η εθνική ασφάλεια των κρατών.
Από τα δεκαεπτά στοιχεία που περιλαμβάνονται στον όρο «σπάνιες γαίες», μόνο πέντε αποτελούν πραγματική προτεραιότητα για τις στρατιωτικές ανάγκες: το νεοδύμιο, το πρασεοδύμιο, το δυσπρόσιο, το τέρβιο και το σαμάριο. Αυτά χρησιμοποιούνται σε κρίσιμα συστήματα λόγω των μοναδικών μαγνητικών τους ιδιοτήτων, σε εφαρμογές όπως μαχητικά αεροσκάφη, πυραυλικά συστήματα, drones, λέιζερ και τεχνολογίες πρόωσης. Οι εναλλακτικές λύσεις είναι λιγότερο αποτελεσματικές και τεχνολογικά πιο επισφαλείς, γεγονός που καθιστά τα συγκεκριμένα μέταλλα δύσκολα αντικαταστάσιμα. Το θετικό στοιχείο είναι ότι ακριβώς αυτά τα πέντε μέταλλα μπορούν τεχνικά και οικονομικά να ανακυκλωθούν με υψηλό ποσοστό επιτυχίας από υπάρχοντα αποθέματα.
Οι ανεμογεννήτριες που βασίζονται στην τεχνολογία άμεσης μετάδοσης αποτελούν ίσως τη σημαντικότερη αναξιοποίητη πηγή ανακυκλώσιμων σπάνιων γαιών. Καθεμία από αυτές περιέχει από 400 έως 800 κιλά μαγνητών νεοδυμίου-σιδήρου-βορίου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες λειτουργούν πάνω από 70.000 ανεμογεννήτριες, οι οποίες παράγουν περίπου το 10% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Καθώς παλαιότερα μοντέλα αντικαθίστανται από νέες τεχνολογίες, η αξιοποίηση των μαγνητών τους μπορεί να μετατραπεί σε μία τεράστια πηγή στρατηγικών μετάλλων χωρίς την ανάγκη εξόρυξης.
Σε αυτό προστίθενται τα τεράστια αποθέματα ηλεκτρονικών απορριμμάτων, όπως σκληροί δίσκοι και εξοπλισμός υπολογιστών. Μία πρόσφατη μελέτη καταδεικνύει ότι εάν εφαρμοστούν κυκλικές στρατηγικές, όπως συστήματα επιστροφής προϊόντων, η δευτερογενής προσφορά σπάνιων γαιών θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 701 χιλιάδες τόνους, ενώ η ζήτηση για νέες εξορύξεις θα μπορούσε να μειωθεί κατά 2.306 εκατομμύρια τόνους στις επόμενες τρεις δεκαετίες.
Παρά τα στοιχεία αυτά, οι δημόσιες προβλέψεις συχνά υπερεκτιμούν την ανάγκη για νέα ορυχεία, επειδή στηρίζονται σε υποθέσεις που αγνοούν την πρόοδο ανακύκλωσης, τον ανασχεδιασμό υποδομών και τις αλλαγές στα συστήματα μεταφορών. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη ζήτηση λιθίου έως το 2050 η απόκλιση ανάμεσα σε καλό και κακό σενάριο φτάνει το 92%, ανάλογα με το πόσο κυκλική θα γίνει η παγκόσμια οικονομία. Ανάλογη επανεξέταση απαιτείται και για τις σπάνιες γαίες, ιδίως στον στρατιωτικό τομέα όπου παγκοσμίως αποθηκεύονται τεράστιες ποσότητες υλικού σε παροπλισμένη τεχνολογία.
Οι συζητήσεις γύρω από τα «κρίσιμα ορυκτά» χαρακτηρίζονται από υπερβολική ανησυχία και έναν ιδιότυπο υλικό εθνικισμό. Παρουσιάζεται συχνά η εντύπωση ότι οι στρατιωτικές ανάγκες θα στερηθούν πρώτων υλών, ενώ στην πραγματικότητα η ζήτηση προέρχεται κυρίως από τον πολιτικό τομέα και τις τεχνολογίες της πράσινης ενέργειας. Με περισσότερη διαφάνεια στα στοιχεία προσφοράς και ζήτησης, οι εμπορικές εντάσεις ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα θα μπορούσαν να αποκλιμακωθούν και οι στρατηγικές «φιλικών αλυσίδων εφοδιασμού» να αντιμετωπιστούν με πιο ψύχραιμη προσέγγιση.
Σε πρόσφατη έκθεσή του, το United Nations International Resource Panel προειδοποιεί ότι εάν δεν υιοθετηθούν άμεσα κυκλικές πρακτικές, ο κόσμος θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα χρηματοδοτικό κενό 450 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κάλυψη των αναγκών σε κρίσιμα ορυκτά μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Η λύση, όπως τονίζουν οι ειδικοί, βρίσκεται όχι μόνο στην εξασφάλιση νέων ορυχείων, αλλά στη συνεργασία, στη διαχείριση των υφιστάμενων πόρων και στον συστηματικό σχεδιασμό ανακύκλωσης.
Σε έναν κόσμο που συγκλονίζεται από γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς και αγώνα για τεχνολογική υπεροχή, η απάντηση στο «δίλημμα των κρίσιμων ορυκτών» ίσως βρεθεί όχι στα βάθη της γης, αλλά στους σωρούς των παλιών ανεμογεννητριών, των ηλεκτρονικών αποβλήτων και του στρατιωτικού εξοπλισμού που σκουριάζει σε αποθήκες. Η ανακύκλωση σπάνιων γαιών μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι το κλειδί τόσο για τη διασφάλιση των αμυντικών υποδομών όσο και για την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης.
