Η φετινή έκθεση του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών για το επενδυτικό κλίμα στην Ελλάδα, ξυπνά... αναμνήσεις από τα παλιά σε πολύ κόσμο. Όχι μόνο σε Αμερικανούς, αλλά και σε εγχώριους επενδυτές. Αν ανατρέξει κανείς στις αντίστοιχες εκθέσεις των -πολλών- προηγούμενων ετών, διαπιστώνει ότι, παρά τις όποιες επιμέρους βελτιώσεις, βασικοί τομείς που προσδιορίζονται ως εμπόδια για τις επενδύσεις στην Ελλάδα παραμένουν ίδιοι εδώ και 15 χρόνια!
Εξού και το deja vu με τη φετινή έκθεση του 2025. Η γραφειοκρατία, η αργή απονομή δικαιοσύνης, η φορολογική αστάθεια και τα προβλήματα στις χρήσεις γης επανέρχονται ξανά και ξανά ήδη από το μακρινό 2009. Αποκαλύπτεται έτσι ένα ξεκάθαρο μοτίβο: παρά το γεγονός ότι το μακροοικονομικό περιβάλλον έχει βελτιωθεί, τα θεσμικά εμπόδια για ξένους και εγχώριους επενδυτές αποδεικνύονται εξαιρετικά επίμονα.
Γραφειοκρατία και πολυπλοκότητα
Η γραφειοκρατία αποτελεί σταθερά το πιο χαρακτηριστικό εμπόδιο για επενδύσεις στην Ελλάδα. Ήδη από το 2009 το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών τη χαρακτήριζε «το υπ’ αριθμόν ένα εμπόδιο για την επιχειρηματική δραστηριότητα», και τόσα χρόνια αργότερα, η φετινή έκθεση επαναλαμβάνει ότι οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν «βαριές διοικητικές διαδικασίες» και αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων μεταξύ υπουργείων.
Ασφαλώς, από το 2009 έχουν υπάρξει βελτιώσεις, όπως η δημιουργία του gov.gr και των «one-stop shops» για ίδρυση εταιρειών, οι οποίες κατά καιρούς επισημαίνονται στις αντίστοιχες ετήσιες αμερικανικές εκθέσεις. Ωστόσο, η φετινή έκθεση σχολιάζει ότι το μεταρρυθμιστικό έργο δεν έχει εξαλείψει την κανονιστική πολυπλοκότητα και ότι «η γραφειοκρατία στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση, δημιουργώντας εμπόδια στην είσοδο νέων επιχειρήσεων στην αγορά και επιτρέποντας στους υπάρχοντες παίκτες να διατηρούν ολιγοπωλιακές δομές σε ορισμένους κλάδους».
Αργή και απρόβλεπτη Δικαιοσύνη
Η αναποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης είναι ένα ακόμη μοτίβο που επαναλαμβάνεται, μερικές φορές ακόμα και αυτολεξεί, στις αμερικανικές εκθέσεις. Το 2009 το Στέιτ Ντιπάρτμεντ προειδοποιούσε ότι τα ελληνικά δικαστήρια είναι «χρονοβόρα και όχι πάντα αμερόληπτα». Το 2020 η ίδια υπηρεσία χαρακτήριζε τη βραδύτητα των δικαστηρίων ως «τον σημαντικότερο αποτρεπτικό παράγοντα για επενδύσεις».
Πραγματοποιούνται βεβαίως βήματα εκσυγχρονισμού. Το 2022 το αμερικανικό ΥΠΕΞ είχε επισημάνει για παράδειγμα τη λειτουργία του συστήματος e-Justice, ωστόσο μέχρι σήμερα τα εμπόδια παραμένουν και, ειδικά για τους ξένους επενδυτές, αυτό μεταφράζεται σε κίνδυνο, ο οποίος ακούει στο όνομα «αβεβαιότητα». Η φετινή έκθεση τοποθετεί τις καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης δίπλα στη γραφειοκρατία, ως ένα από τα πιο σημαντικά εμπόδια για επενδύσεις: «Παρά τις πρόσφατες οικονομικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και στον ψηφιακό μετασχηματισμό των δημόσιων υπηρεσιών, η ακόμη περίπλοκη γραφειοκρατία και το αργό δικαστικό σύστημα της Ελλάδας εξακολουθούν να δημιουργούν προκλήσεις τόσο για τους ξένους όσο και για τους εγχώριους επενδυτές».
Διαφθορά και διακυβέρνηση
Η διαφθορά αποτελεί σταθερά ένα πεδίο που παρακολουθούν οι αμερικανικές εκθέσεις για το επιχειρηματικό περιβάλλον (και) στην Ελλάδα. Στο παρελθόν οι ετήσιες αυτές εκθέσεις έχουν αναφερθεί σε υποθέσεις όπως αυτή των υποκλοπών, για παράδειγμα, η οποία αυτές τις μέρες επανέρχεται στην επικαιρότητα. Έχουν υπάρξει επίσης λεπτομερείς αναφορές στο παρελθόν για το πλαίσιο που διέπει τη βουλευτική ασυλία ή το αντίστοιχο περί ευθύνης υπουργών.
Έχουν τονιστεί και τα βήματα προόδου που έχουν γίνει, όπως η ίδρυση της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, ωστόσο οι αμερικανικές εκθέσεις έχουν επισημάνει επανειλημμένα ότι στην Ελλάδα η αντίληψη περί διαφθοράς παραμένει υψηλή.
Φορολογική αστάθεια
Αν υπάρχει ένα πεδίο που «στιγματίζει» τη χώρα για αστάθεια, αυτό είναι η φορολογία. Ήδη από το 2009 το αμερικανικό ΥΠΕΞ στιγμάτιζε τους «αναδρομικούς φόρους» και τις συνεχείς αλλαγές νομοθεσίας. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 2020, ενώ αναγνωριζόταν π.χ. η σημασία της μείωσης των φορολογικών συντελεστών και της βελτίωσης στην είσπραξη φόρων, ταυτόχρονα υπήρχε η επισήμανση ότι οι συχνές τροποποιήσεις του φορολογικού πλαισίου συνεχίζουν να προκαλούν προβλήματα προβλεψιμότητας.
Η φετινή έκθεση επίσης αναγνωρίζει βελτιώσεις, αλλά συνολικότερα περιγράφει ένα σύστημα που παραμένει περίπλοκο και υπόκειται σε συχνές τροποποιήσεις.
Χρήσεις γης
Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αργών θεσμικών αλλαγών στην Ελλάδα αφορά τις χρήσεις γης. Ήδη από το 2009 το αμερικανικό ΥΠΕΞ τόνιζε ότι η έλλειψη εθνικού κτηματολογίου ήταν «ένα από τα σημαντικότερα αντικίνητρα για νέες επενδύσεις». Το 2019 το Στέιτ Ντιπάρτμεντ συνέδεσε για πρώτη φορά αυτό το πρόβλημα με συγκεκριμένους κλάδους (τουρισμό και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) σημειώνοντας ότι η αβεβαιότητα στις χρήσεις γης αποθαρρύνει επενδύσεις στους δύο αυτούς κλάδους.
Το 2021 αναγνωρίστηκε κάποια πρόοδος, αλλά τονιζόταν ότι η διαδικασία παραμένει αργή και ελλιπής. Έτσι και στη φετινή έκθεση, σημειώνεται ότι στην Ελλάδα «εμπλέκονται πολλαπλά επίπεδα αρχών στην έκδοση ή την έγκριση αδειών χρήσης γης και χωροταξικών ρυθμίσεων, γεγονός που δημιουργεί αντικίνητρα για επενδύσεις σε ακίνητα. Ένα σημαντικό ποσοστό της ελληνικής επικράτειας εξακολουθεί να μην διαθέτει σαφείς τίτλους ιδιοκτησίας, λόγω ιστορικών προβλημάτων και κενών στο κτηματολόγιο. Η κυβέρνηση εργάζεται για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ηλεκτρονικού κτηματολογίου, το οποίο αναμένεται να ενισχύσει τη διαφάνεια στη διαχείριση ακινήτων. Ωστόσο, το ηλεκτρονικό αυτό εργαλείο, γνωστό ως Κτηματολόγιο, βρίσκεται πίσω από το χρονοδιάγραμμα».
Διαχρονικά προβλήματα
Κάπως έτσι, η γραφειοκρατία, οι καθυστερήσεις στη Δικαιοσύνη, η αστάθεια στο φορολογικό πλαίσιο και τα εμπόδια στις χρήσεις γης δείχνουν να επιβιώνουν διαχρονικά, παρά τις όποιες μεταρρυθμίσεις και πολιτικές αλλαγές.
Αν και σημειώνεται πρόοδος, αυτή συμβαίνει λίγο-πολύ μέσα στα ίδια θεσμικά στεγανά που στο παρελθόν αποθάρρυναν τους επενδυτές. Και, επί της ουσίας, το στοιχείο που προκύπτει από τις ετήσιες αυτές εκθέσεις δεν είναι ότι Ελλάδα είναι εχθρική προς τις επενδύσεις, αλλά ότι αποτελεί μέχρι σήμερα απαιτητικό περιβάλλον με αργούς -ή αδρανείς- θεσμούς.
