Οι αγροτικές κινητοποιήσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ελλάδα, με βασικό πυρήνα τις καθυστερήσεις πληρωμών και τις δυσλειτουργίες γύρω από τον ΟΠΕΚΕΠΕ, επαναφέρουν στο προσκήνιο ένα ζήτημα που υπερβαίνει τα στενά όρια του πρωτογενούς τομέα: τη σταθερότητα της διατροφής και τη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΑΑΤ, πάνω από 650.000 δικαιούχοι παραγωγοί εξαρτώνται άμεσα από τις ενισχύσεις, ενώ η αξία της εγχώριας αγροτικής παραγωγής ξεπερνά τα 11 δισ. ευρώ ετησίως. Τα μπλόκα σε εθνικούς δρόμους, λιμάνια και κόμβους μεταφορών δεν αποτελούν απλώς μια μορφή πίεσης προς την Πολιτεία, αλλά μεταφράζονται ήδη σε καθυστερήσεις στη διακίνηση αγροτικών προϊόντων, με άμεσες επιπτώσεις στην αγορά και στους καταναλωτές, ιδίως σε μια χώρα όπου πάνω από το 70% των τροφίμων διακινείται οδικώς.
Οι αγροτικές κινητοποιήσεις και τα πρώτα σημάδια στην αγορά
Οι πρώτες ενδείξεις αποτυπώνονται κυρίως στη ροή των νωπών προϊόντων. Φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά και κρέας, που βασίζονται σε καθημερινή ή ταχεία μεταφορά από τις παραγωγικές περιοχές προς τα αστικά κέντρα, αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις που επηρεάζουν τόσο τη διαθεσιμότητα όσο και την ποιότητά τους.
Είναι ενδεικτικό ότι τα νωπά οπωροκηπευτικά αντιστοιχούν σε περίπου 35% της εγχώριας αγροτικής παραγωγής, ενώ η κατανάλωση φρέσκων προϊόντων καλύπτει σχεδόν το 50% του εβδομαδιαίου «καλαθιού» των ελληνικών νοικοκυριών. Σε μια αγορά όπου το κόστος παραγωγής παραμένει αυξημένο – με τις τιμές ενέργειας και λιπασμάτων να έχουν αυξηθεί σωρευτικά άνω του 30% την τελευταία τριετία – και τα περιθώρια απορρόφησης είναι περιορισμένα, κάθε διαταραχή στη μεταφορά μεταφέρεται γρήγορα στις τιμές και στη συμπεριφορά των καταναλωτών.
Μεταφορές, ευπαθή προϊόντα και πιέσεις στις τιμές
Η εφοδιαστική αλυσίδα των τροφίμων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε αποκλεισμούς και καθυστερήσεις. Τα ευπαθή προϊόντα, που απαιτούν ψύξη και άμεση διάθεση, είναι τα πρώτα που πλήττονται, οδηγώντας είτε σε απώλειες για τους παραγωγούς είτε σε περιορισμό της προσφοράς στα ράφια. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της αγοράς, ακόμη και καθυστέρηση 24 έως 48 ωρών μπορεί να μειώσει τη εμπορική αξία ορισμένων νωπών προϊόντων έως και 20%.
Αν οι κινητοποιήσεις παραταθούν, η αγορά ενδέχεται να στραφεί περισσότερο σε τυποποιημένα τρόφιμα και προϊόντα μακράς διαρκείας όπως όσπρια και ζυμαρικά, ενώ οι επιχειρήσεις εστίασης – ένας κλάδος που απορροφά πάνω από το 30% της εγχώριας παραγωγής φρέσκων τροφίμων – θα βρεθούν αντιμέτωπες με αυξημένο κόστος και δυσκολίες προμήθειας.
Όταν η εγχώρια κρίση συναντά τις παγκόσμιες αδυναμίες των τροφίμων
Η ελληνική εικόνα, ωστόσο, δεν εξελίσσεται σε κενό. Έρχεται να προστεθεί σε ένα ήδη επιβαρυμένο διεθνές περιβάλλον, όπου τα συστήματα τροφίμων δοκιμάζονται από αλλεπάλληλες κρίσεις. Διεθνείς οργανισμοί καταγράφουν ότι πάνω από 295 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως βρίσκονται σήμερα σε κατάσταση οξείας επισιτιστικής ανασφάλειας, αριθμός αυξημένος κατά περίπου 40% σε σύγκριση με το 2019.
Συγκρούσεις, οικονομικοί κραδασμοί και διαταραχές στο παγκόσμιο εμπόριο τροφίμων επιβαρύνουν περαιτέρω ένα σύστημα που λειτουργεί ολοένα και πιο οριακά, καθιστώντας σαφές ότι ακόμη και τοπικές κρίσεις μπορούν να αποκτήσουν ευρύτερο αποτύπωμα.
Η κλιματική κρίση ως μόνιμος παράγοντας αστάθειας στη διατροφή
Στον πυρήνα αυτών των πιέσεων βρίσκεται η κλιματική κρίση, η οποία λειτουργεί πλέον ως μόνιμος και επιταχυντικός παράγοντας αστάθειας. Η μέση θερμοκρασία στη Μεσόγειο αυξάνεται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με επιστημονικές εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για άνοδο έως και 2,2 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2050. Οι παρατεταμένες ξηρασίες, οι ακραίες βροχοπτώσεις και οι πλημμύρες επηρεάζουν άμεσα τις αποδόσεις των καλλιεργειών και τη βιωσιμότητα της κτηνοτροφίας, ενώ υπολογίζεται ότι έως και 15% της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής βρίσκεται ήδη σε περιοχές υψηλού κλιματικού κινδύνου.
Τρόφιμα σε πίεση και διεθνείς προειδοποιήσεις για επισιτιστική ανασφάλεια
Σε διεθνές επίπεδο βασικά τρόφιμα βρίσκονται ήδη υπό πίεση. Σιτηρά, φυτικά έλαια, ζωοτροφές και προϊόντα ζωικής προέλευσης επηρεάζονται από τις κλιματικές συνθήκες και τις γεωπολιτικές εντάσεις, με τις διεθνείς τιμές ορισμένων βασικών αγαθών να καταγράφουν αυξήσεις που σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνούν το 25% σε ετήσια βάση. Οι προειδοποιήσεις συγκλίνουν στο ότι η επισιτιστική ασφάλεια δεν μπορεί πλέον να θεωρείται δεδομένη, ακόμη και για ανεπτυγμένες οικονομίες με ισχυρές αγορές.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για το καθημερινό τραπέζι των πολιτών
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, οι αγροτικές κινητοποιήσεις στην Ελλάδα προστίθενται σε μια ήδη εύθραυστη εξίσωση. Στελέχη της αγοράς τροφίμων δεν αποκλείουν, εφόσον οι αποκλεισμοί συνεχιστούν, να εμφανιστούν τις επόμενες εβδομάδες τοπικές ελλείψεις σε φρέσκα προϊόντα και νέες ανατιμήσεις, ιδιαίτερα σε λαχανικά, γαλακτοκομικά και κρέας. Το ελληνικό τραπέζι δεν απειλείται άμεσα από γενικευμένη έλλειψη, όμως οι εξελίξεις δείχνουν ότι η πρόσβαση σε ποιοτικά και προσιτά τρόφιμα γίνεται ολοένα και πιο ευάλωτη, σε μια συγκυρία όπου οι πιέσεις από την παραγωγή έως την κατανάλωση συσσωρεύονται.
