Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, με πολλούς ιδιοκτήτες γης να αναρωτιούνται αν και πότε αλλάζει το καθεστώς δόμησης, οι χρήσεις γης και η αξία της περιουσίας τους. Με το ορόσημο του τέλους του 2025 να αφορά την ολοκλήρωση του βασικού πολεοδομικού σχεδιασμού σε όλη τη χώρα, στο πλαίσιο των δεσμεύσεων του Ταμείου Ανάκαμψης, έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι οι αλλαγές έρχονται άμεσα.
Διαβάστε ακόμα:
- Πολεοδομική μεταρρύθμιση: Οι πέντε μέρες προθεσμία και το ορόσημο του 2025 - Τι αλλάζει για τους πολίτες
- ΝΟΚ: Τι θα ισχύει για τις οικοδομικές άδειες μετά από την έγκριση του ΣτΕ
Στην πραγματικότητα, η μετάβαση από τον σχεδιασμό στην εφαρμογή είναι μια μακρά διαδικασία, που μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια, περνώντας από στάδια ελέγχου στο Συμβούλιο της Επικρατείας, διορθώσεις, υπογραφές, έκδοση Προεδρικού Διατάγματος και τελικά δημοσίευση σε ΦΕΚ. Οι κανόνες δεν αλλάζουν εδώ και τώρα. Αυτό που αλλάζει σταδιακά είναι ο τρόπος με τον οποίο η διοίκηση, η αγορά, οι μηχανικοί, οι επενδυτές, οι πολίτες και οι τράπεζες διαβάζουν το «αύριο».
Ο μακρύς δρόμος από το σχέδιο στο ΦΕΚ
Ένα Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο δεν αποκτά αυτομάτως κανονιστική ισχύ. Μετά την εκπόνηση της μελέτης και την αρχική δημόσια διαβούλευση, ακολουθεί η θετική αξιολόγηση από το ΥΠΕΝ, ο έλεγχος νομιμότητας από το Συμβούλιο της Επικρατείας, πιθανές επιστροφές για διορθώσεις, οι απαραίτητες υπογραφές και η έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος. Μόνο με τη δημοσίευση σε ΦΕΚ αλλάζουν επίσημα οι χρήσεις γης, οι όροι δόμησης, οι αρτιότητες, τα όρια οικισμών και η δυνατότητα ή μη εκτός σχεδίου δόμησης. Μέχρι τότε, το ισχύον πολεοδομικό καθεστώς παραμένει σε εφαρμογή, ακόμη κι αν έχει προηγηθεί θετική αξιολόγηση του σχεδίου.
Γιατί όμως η αγορά κινείται πριν αλλάξει ο νόμος
Παρότι οι αλλαγές δεν εφαρμόζονται άμεσα, η αγορά δεν περιμένει το ΦΕΚ. Ήδη πριν από τη θετική αξιολόγηση, μηχανικοί, συμβολαιογράφοι και τράπεζες μελετούν τα προτεινόμενα ΤΠΣ και προεξοφλούν την κατεύθυνση του νέου σχεδιασμού. Ακίνητα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν δεδομένα ως οικοδομήσιμα αρχίζουν να αντιμετωπίζονται με επιφυλάξεις, συναλλαγές αναβάλλονται και επενδυτικές αποφάσεις μπαίνουν σε αναμονή. Δεν πρόκειται για άμεση απαγόρευση, αλλά για μια σταδιακή μεταβολή συμπεριφοράς, με πραγματικές επιπτώσεις στην αξία της γης.
Η θετική αξιολόγηση ως σήμα κατεύθυνσης, όχι ως άμεσος κανόνας
Η θετική αξιολόγηση ενός ΤΠΣ από το ΥΠΕΝ δεν αλλάζει αυτομάτως το τι μπορεί να χτιστεί. Λειτουργεί όμως ως σαφές σήμα για το ποια κατεύθυνση θεωρείται θεσμικά ορθή. Από εκείνο το σημείο και μετά, πολλές πολεοδομίες γίνονται πιο προσεκτικές, ιδίως σε οριακές περιπτώσεις εκτός σχεδίου, παρεκκλίσεων ή ιδιοκτησιών με αμφίβολη πρόσβαση. Ο νόμος παραμένει ο ίδιος, αλλά η ερμηνεία του γίνεται αυστηρότερη, ενόψει των αλλαγών που αναμένονται στο μέλλον.
Πότε οι αλλαγές γίνονται οριστικές
Η πραγματική και αμετάκλητη αλλαγή επέρχεται μόνο με τη θεσμοθέτηση του ΤΠΣ και τη δημοσίευσή του σε ΦΕΚ. Τότε οι νέοι κανόνες παγιώνονται και αποκτούν δεσμευτικό χαρακτήρα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή μπορεί να έχει μεσολαβήσει ένα εκτεταμένο μεταβατικό διάστημα, στο οποίο δεν υπάρχει άμεση εφαρμογή νέων περιορισμών, αλλά αυξημένη αβεβαιότητα για το τι θα ισχύσει στο μέλλον. Ωστόσο, μπορούν κανονικά να εκδίδονται οικοδομικές άδειες με βάση το τρέχον καθεστώς.
Η πενθήμερη διαβούλευση και ο πραγματικός της ρόλος
Η πενθήμερη διαβούλευση που εφαρμόζεται αυτή την περίοδο έχει προκαλέσει αντιδράσεις λόγω της περιορισμένης διάρκειάς της. Σύμφωνα όμως με τη λογική του ΥΠΕΝ, πρόκειται για μια προσπάθεια να δοθεί έγκαιρα βήμα στους πολίτες και στους ιδιοκτήτες γης, ώστε να καταθέσουν παρατηρήσεις πριν «κλειδώσει» ο σχεδιασμός. Η θεσμικά εκτενής διαβούλευση θα ακολουθήσει σε δεύτερη φάση, όταν φορείς, οργανισμοί και ενδιαφερόμενα μέρη θα κληθούν να καταθέσουν σχόλια επί της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Εκεί η διαδικασία είναι πιο αναλυτική και αφορά συνολικά τις περιβαλλοντικές, χωρικές και αναπτυξιακές συνέπειες του σχεδιασμού. Η σημερινή σύντομη διαβούλευση προηγείται χρονικά και λειτουργεί συμπληρωματικά.
Πώς αποτυπώνεται η «σταδιακή αλλαγή» στην πράξη
Σε ένα εκτός σχεδίου αγροτεμάχιο τεσσάρων στρεμμάτων, το ΤΠΣ μπορεί να προτείνει χαρακτηρισμό ως γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας ή ζώνη προστασίας τοπίου. Η δόμηση δεν καταργείται άμεσα, αλλά προεξοφλείται ο περιορισμός της στο μέλλον, γεγονός που ήδη επηρεάζει την αξία και το εν δυνάμει επενδυτικό ενδιαφέρον.
Σε οικόπεδο οικισμού κάτω των 2.000 κατοίκων, η νέα αυστηρή οριοθέτηση μπορεί να αφήσει το ακίνητο εκτός των νέων ορίων. Σήμερα παραμένει οικοδομήσιμο, αλλά μετά τη θεσμοθέτηση μετατρέπεται σε εκτός σχεδίου, με απώλεια αρτιότητας και μείωση αξίας.
Σε ακίνητα με παλιές άδειες ή προεγκρίσεις, το ΤΠΣ δεν ακυρώνει αυτομάτως δικαιώματα, αλλά δημιουργεί ζώνες αβεβαιότητας αν αυτά δεν αποτυπωθούν στον νέο σχεδιασμό και δεν ληφθούν υπόψη στα επόμενα στάδια.
Στις τουριστικές επενδύσεις, ο περιορισμός των χρήσεων και η συγκέντρωση του τουρισμού σε οργανωμένες ζώνες δεν ακυρώνει άμεσα σχέδια, αλλά μπορεί να τα καταστήσει ανέφικτα με την έκδοση του ΦΕΚ.
Το παράδειγμα των Κυκλάδων
Στα ΤΠΣ των Κυκλάδων, η φιλοσοφία είναι ιδιαίτερα αυστηρή. Αγροτεμάχια εκτός σχεδίου με θέα θάλασσα εντάσσονται συχνά σε ζώνες προστασίας τοπίου ή αγροτικής γης. Παράλληλα, ο χαρακτηρισμός των δρόμων αποδεικνύεται κρίσιμος. Αν ένας αγροτικός δρόμος δεν αναγνωριστεί ως δημοτικός ή δεν πληροί τις απαιτούμενες προδιαγραφές, ακόμη και θεωρητικά επιτρεπτή δόμηση μπορεί να αποδειχθεί ανέφικτη στην πράξη, χωρίς να έχει προηγηθεί ρητή απαγόρευση.
Τι πρέπει τελικά να κάνουν οι πολίτες
Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια δεν αλλάζουν τους κανόνες από τη μια μέρα στην άλλη. Αποτελούν όμως έναν σαφή οδικό χάρτη για το πώς θα διαμορφωθεί ο χώρος τα επόμενα χρόνια. Με το ορόσημο του 2025 να αφορά κυρίως την ολοκλήρωση του σχεδιασμού και όχι την άμεση εφαρμογή του, το κρίσιμο για τον πολίτη είναι να κατανοήσει τη διαφορά ανάμεσα στο σήμερα και στο αύριο, να αξιοποιήσει τα στάδια διαβούλευσης και να κινηθεί ενημερωμένα, χωρίς πανικό αλλά και χωρίς την ψευδαίσθηση ότι όλα θα παραμείνουν όπως ήταν πριν.
