Ροή
Η Τουρκία ξεκίνησε τη συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες με σκοπό να επαναπατρίσει Σύρους στη χώρα καταγωγής τους, δήλωσε την Κυριακή ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Το «μικρό πρόβλημα» αυτής της δήλωσης έγκειται στο γεγονός ότι η Ύπατη Αρμοστεία δεν θεωρεί ορθή πολιτική των επαναπατρισμό των Σύρων προσφύγων καθώς θεωρεί τη Συρία ακόμα επικίνδυνο μέρος για τους πρόσφυγες που έφυγαν.
Επίσης, οι δηλώσεις αυτές δημιούργησαν έναν πονοκέφαλο στα ανώτερα κλιμάκια της Ε.Ε., που βλέπουν το επιχειρησιακό τους σχέδιο για τα νέα προσφυγικά ρεύματα να δυσκολεύει ολοένα και περισσότερο.
Η Τουρκία επιδιώκει διαπραγμάτευση της συμφωνίας με την Ε.Ε.
Το 2016, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση για να αποτρέψει τους Σύρους να εισέλθουν στην Ευρώπη με αντάλλαγμα χρηματοδότηση (3+3 δισ. ευρώ), αφού περισσότεροι από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες από τη Συρία και αλλού εισήλθαν στο μπλοκ των 27 χωρών το 2015. Όσον αφορά τον πληθυσμό των προσφύγων, η συμφωνία αυτή αποδείχθηκε επαχθής για την Τουρκία, η οποία σήμερα κατέχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό Σύρων προσφύγων στον κόσμο, ενώ ο Λίβανος, η Ιορδανία και το Ιράκ ακολουθούν.
Πριν την αποχώρηση των Αμερικάνων από το Αφγανιστάν, η Ε.Ε. και η Τουρκία είχαν μπει σε συζητήσεις για διαπραγμάτευση και επέκταση της συμφωνίας αυτής για άλλα 2 χρόνια. Όμως οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν επηρέασαν καθοριστικά τις αποφάσεις της Τουρκίας και της Ε.Ε. που βρέθηκαν να θέλουν εκ διαμέτρου αντίθετα πράγματα.
Η Ε.Ε. επιδιώκει οι χώρες των ανατολικών συνόρων της να ενσωματώσουν τις πιθανές νέες προσφυγικές ροές και οι περισσότερες των χωρών αυτών αντιδρούν.
Η Τουρκία, μέσω του υπουργού Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, έδωσε το στίγμα της πολιτικής που σκέφτεται να ακολουθήσει. Μιλώντας σε εκδήλωση στη νότια επαρχία της Αττάλειας, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών είπε συγκεκριμένα: "Λαμβάνουμε τώρα καλύτερη υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα για την ασφαλή επιστροφή των προσφύγων (...) Εργαζόμαστε για τον επαναπατρισμό των προσφύγων, ειδικά στη Συρία, ειδικά με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες". Ο εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Τουρκία, δεν απάντησε στις δηλώσεις του Τσαβούσογλου και αρκετοί αναλυτές πιστεύουν ότι η Τουρκία έχει βρει κάποιο modus operandi με την Αρμοστεία ώστε να ξεκινήσουν σταδιακά οι απομακρύνσεις των Σύρων προσφύγων από τα τούρκικα εδάφη.
Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι λίγες ημέρες νωρίτερα, είχε επισκεφθεί την Τουρκία, και είχε συναντήσει τον Τσαβούσογλου και τον Πρόεδρο Ερντογάν, ο επικεφαλής της Hπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Φίλιππο Γκράντι. Ο Γκράντι ευχαρίστησε την Τουρκία που φιλοξένησε 3,7 εκατομμύρια Σύρους και 330.000 άλλους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, κυρίως Αφγανούς. Στη συνάντηση αυτή ο Τσαβούσογλου είχε "ρίξει το μπαλάκι" στη διεθνή κοινότητα για την αντιμετώπιση των νέων προσφυγικών ροών. "Δεν είναι σωστό να το δούμε αυτό από την άποψη της ασφάλειας", είπε ο Τσαβούσογλου. "Είναι λάθος να το βλέπουμε με ρατσιστικό τρόπο. Από την άλλη πλευρά, εάν πρόκειται για κοινωνικό πρόβλημα, είναι απαραίτητο να το αξιολογήσουμε ήρεμα μαζί και να βρούμε μια λύση με την παραγωγή νέων πολιτικών".
Συνεπώς, περιμένουμε ότι η Τουρκία το επόμενο διάστημα θα αυξήσει την πίεση στην Ε.Ε. για επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας του 2015 επιδιώκοντας περισσότερες δεσμεύσεις από τους ευρωπαίους εταίρους ως προς τη διαθεσιμότητα να αναλάβουν και αυτοί πρόσφυγες από το Αφγανιστάν.
Ο κεντρικός σχεδιασμός της Ε.Ε. για το προσφυγικό βρίσκει εμπόδια
Το κεντρικό σχέδιο για το προσφυγικό στην Ε.Ε. έχει μεταβληθεί από το 2015. Πλέον, η στρατηγική εκφράζεται με τη μεταφορά της κεντρικής αρμοδιότητας για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών στα ανατολικά σύνορα της Ε.Ε., δηλαδή στις χώρες της Βαλτικής και στην Τουρκία. Η Ε.Ε. όμως αντιμετωπίζει τρεις παράγοντες που δεν είχε υπολογίσει εξαρχής:
Ο πρώτος είναι η εργαλειοποίηση των προσφυγικών ροών από τον Πρόεδρο Λουκασένκο της Λευκορωσίας και η μεταφορά προσφύγων σε γειτονικές χώρες (Πολωνία, Λιθουανία, Λετονία κλπ).
Ο δεύτερος είναι η στάση της Τουρκίας και
Ο τρίτος είναι η πολιτική ανισορροπία που προκαλεί το νέο προσφυγικό ζήτημα στις χώρες της Βαλτικής και την Πολωνία.
Συγκεκριμένα, η Ε.Ε. το προηγούμενο διάστημα είχε κατατήσει μια πολιτική ισορροπία απέναντι στις αντιδράσεις που έρχονταν κυρίως από το (ακρο)δεξιό φάσμα και από το (ακρο)αριστερό φάσμα, στη διαχείριση των προσφύγων και κυρίως είχε απφύγει τεχνιέντως να θέσει ζήτημα υποχρεωτικού διαμοιρασμού των προσφύγων σε όλες τις χώρες της ένωσης, με τη Γερμανία να αποσοβεί τις πολλές αντιδράσεις.
Τώρα, το πολιτικό βαρόμετρο στην ανατολική Ευρώπη δείχνει πολύ πιο δεξιά από ότι ένα προηγούμενο διάστημα και υπάρχουν φόβοι στο κέντρο (δηλαδή στη Γερμανία) ότι η (ακρο)δεξιά ρητορική θα εξαπλωθεί πολύ γρήγορα, παντού, με τα κράτη να αρνούνται να παίξουν ακόμα και τον ελάχιστο ανθρωπιστικό ρόλο τους απέναντι στις νέες προσφυγικές ροές.
Σε αυτό το γεωπολιτικό πλαίσιο -συνυπολογίζοντας τη στάση της Τουρκίας- δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι πολιτικοί ηγέτες της Βαλτικής και της Πολωνίας αφηγούνται την νέα προσφυγική κρίση ως μια πράξη «υβριδικού πολέμου» στα σύνορα της Ε.Ε., που στόχο έχει να προκαλέσει εσωτερική και διεθνή αστάθεια.
Λετονία, Λιθουανία και Πολωνία έχουν πάρει πολλά έκτακτα μέτρα που εγείρουν ανησυχία για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες. Για παράδειγμα, ο περιορισμός στην πρόσβαση των δημοσιογράφων στα σύνορα, οδηγεί σε ένα de facto κρατικό μονοπώλιο στην πληροφόρηση. Στη Λετονία και την Πολωνία, οι συγκρούσεις στα σύνορα με τις Λευκορωσικές δυνάμεις άφησαν δεκάδες ανθρώπους εγκλωβισμένους στα σύνορα για εβδομάδες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχει θεσμοθετηθεί η ελευθερία της κυκλοφορίας μόνο για πολίτες.
Πλέον η Ε.Ε. αντιμετωπίζει ένα σημαντικό δίλημμα, το οποίο πρέπει να απαντήσει άμεσα: Πώς μπορούν τα δημοκρατικά κράτη να υπερασπιστούν τον εαυτό τους ενώ οφείλουν μαζί με την ασφάλεια να παρέχουν θεμελιώδη δικαιώματα; Σε ολόκληρη την Ευρώπη, η απάντηση τείνει όλο και περισσότερο προς την ενίσχυση της ασφαλειας απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα και το Ευρωπαϊκό κέντρο ίσως δεν έχει το χρόνο να μεταβάλλει τη στρατηγική του επαρκώς για να συνεχίσει να ισορροπεί τις αντίρροπες δυνάμεις.
