Η παγκόσμια οικονομία δεν έχει ενσωματώσει επαρκώς τις πολιτικές της κυκλικής οικονομίας και αυτό φαίνεται από την ασύμμετρη και ανισότιμη κατανάλωση των πόρων μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών αλλά και μεταξύ κρατών που μπορεί να ανήκουν στην ίδια ομάδα αλλά να ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις.
Ως αποτέλεσμα, ο παγκόσμιος πληθυσμός χρησιμοποιεί συνολικά περίπου 100 τρισεκατομμύρια κιλά πρώτων υλών (ορυκτά καύσιμα, μέταλλα, προϊόντα φυσικής και ζωικής προέλευσης όπως τρόφιμα, ξύλο, ρούχα) κάθε χρόνο, βάρος ισοδύναμο με εκείνο που θα είχαν 16.000 πυραμίδες όμοιες με τις Μεγάλες Πυραμίδες της Γκίζας.
Περίπου το 75% της κατανάλωσης προέρχεται από μη ανανεώσιμους πόρους. Η αδιάκοπη εξόρυξη, η γεωργική επέκταση και η απόρριψη υλικών και προϊόντων βλάπτουν το περιβάλλον και αυξάνουν τις ανησυχίες για την εξάντληση των πόρων. Πρόκειται για ένα πρόβλημα το οποίο συνεχώς επιδεινώνεται ενώ προβλέπεται ότι η παγκόσμια εξόρυξη πόρων θα αυξηθεί κατά 150% έως το 2060.
Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων (World Resources Institute), σε ειδικό δημοσίευμα για την Κυκλική Οικονομία, εκτιμά ότι εφαρμόζοντας τις αρχές της «μείωσης της κατανάλωσης, της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης», ο κόσμος μπορεί να προλάβει την τριπλή πλανητική κρίση, εκείνη της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας της βιοποικιλότητας και της υπερβολικής ρύπανσης και των αποβλήτων, δημιουργώντας παράλληλα ένα πιο ανθεκτικό και αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα.
Για να γίνει πραγματικότητα το όραμα μιας κυκλικής οικονομίας, απαιτείται να υιοθετηθεί μια ολιστική προσέγγιση του κύκλου ζωής των προϊόντων η οποία να λαμβάνει υπόψη όλα τα στάδια της κατασκευής και χρήσης του από τη στιγμή που οι πρώτες ύλες εξάγονται από τη γη μέχρι το τέλος της ωφέλιμης ζωής του. Σε αυτό το πιο βιώσιμο σύστημα, η υπερκατανάλωση μειώνεται και τα προϊόντα σχεδιάζονται από την αρχή ώστε να διαρκούν περισσότερο, να είναι επισκευάσιμα και να ανακυκλώνονται εύκολα.
Πολλές χώρες έχουν αρχίσει να υιοθετούν την έννοια της κυκλικής οικονομίας, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να πρωτοπορεί. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, ο κόσμος δεν σημειώνει αρκετή πρόοδο για να επιτύχει μια βιώσιμη ισορροπία στη χρήση των πόρων, η οποία θα επέλθει κυρίως από τον περιορισμό της κατανάλωσής τους. Ο μέσος άνθρωπος έχει ένα υλικό αποτύπωμα 12.600 κιλά ετησίως — το βάρος περίπου δυόμισι αφρικανικών ελεφάντων — αν και αυτό ποικίλλει σημαντικά ανά χώρα. Αυτό περιλαμβάνει την άμεση κατανάλωση πόρων, συμπεριλαμβανομένων των ορυκτών καυσίμων, των μετάλλων, καθώς και υλικών από φυτά και ζώα, όπως ρούχα, υφάσματα, έπιπλα και τρόφιμα. Το υλικό αποτύπωμα λαμβάνει επίσης υπόψη τα υλικά που αποτελούν μέρος των διαδικασιών παραγωγής, με τα οποία ένας καταναλωτής μπορεί να μην έρθει ποτέ σε επαφή.
Η κατανάλωση πόρων αποτελεί βασικό παράγοντα επιβλαβών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η εξόρυξη και η επεξεργασία υλικών ευθύνεται για πάνω από 55% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, για το 40% των επιβλαβών επιπτώσεων στην υγεία από τα αερομεταφερόμενα σωματίδια, το 90% της καταπόνησης των υδάτων και το 90% της απώλειας βιοποικιλότητας που σχετίζεται με τη χρήση γης. Η μείωση αυτών των επιπτώσεων με τη χρήση λιγότερων πόρων είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση ενός πιο βιώσιμου μέλλοντος.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ποσότητα υλικών που καταναλώνονται κατά κεφαλήν αυξήθηκε μεταξύ 2000 και 2011 παράλληλα με την αύξηση του εισοδήματος. Ωστόσο, έκτοτε παρέμεινε ως επί το πλείστον σταθερή, ίσως λόγω επιβράδυνσης στην κατασκευή υποδομών ή της αυξημένης τεχνολογικής αποδοτικότητας. Για να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο επίπεδο πόρων για τις μελλοντικές γενιές, η παγκόσμια κατανάλωση θα πρέπει να μειωθεί από 12.600 κιλά κατά κεφαλήν το 2022 σε κάτω από 5.000 κιλά έως το 2050.
Παρά το γεγονός ότι θα χρειαστούν αλλαγές σε ολόκληρη την κοινωνία για τη μείωση του υλικού αποτυπώματος, υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να αποφύγουν την υπερκατανάλωση. Για παράδειγμα, οι τάσεις της γρήγορης μόδας ενθαρρύνουν τους καταναλωτές να αγοράζουν καινούργια ρούχα πιο συχνά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ 2002 και 2016, ο μέσος αριθμός των χρήσεων ενός καινούριου ρούχου να έχει μειωθεί κατά 36%. Το υλικό αποτύπωμα μπορεί επίσης να μειωθεί αποφεύγοντας την περιττή σπατάλη τροφίμων. Επί του παρόντος, το 19% των τροφίμων που διατίθενται στους καταναλωτές σπαταλάται προτού καταναλωθεί.
Το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει περισσότερο από το 50% των υλικών πόρων
Δεν φέρουν όλες οι χώρες την ίδια ευθύνη για την κατανάλωση πόρων. Ένας πολίτης στο Λουξεμβούργο καταναλώνει κατά μέσο όρο 56 φορές περισσότερα υλικά κάθε χρόνο από έναν πολίτη στο Αφγανιστάν.
Το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει σε χώρες με το υψηλότερο κατά κεφαλήν υλικό αποτύπωμα, καταναλώνει το 52% των παγκόσμιων πόρων. Εν τω μεταξύ, ένας ισοδύναμος πληθυσμός από χώρες με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν υλικό αποτύπωμα καταναλώνει μόνο το 6% των παγκόσμιων πόρων.
Οι 10 κορυφαίες χώρες που έχουν την υψηλότερη συνολική κατανάλωση πόρων είναι η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ιαπωνία, η Ινδονησία, η Γερμανία, η Ρωσία, η Τουρκία και ο Καναδάς.
Τι συμβαίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η ΕΕ είναι παγκόσμιος ηγέτης στην κυκλική οικονομία και έχει υιοθετήσει ένα σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία και έχει δρομολογήσει μια σειρά πολιτικών για την προώθηση του κυκλικού σχεδιασμού προϊόντων, την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης και την επισήμανση των προϊόντων με τις πληροφορίες που χρειάζονται οι αγοραστές για να κάνουν βιώσιμες επιλογές. Ταυτόχρονα, είναι η μόνη περιοχή που μετρά το μερίδιο των υλικών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή και προέρχονται από ανακυκλωμένες πηγές.
Παρά την ηγετική αυτή θέση, μόνο το 12% των υλικών που χρησιμοποιούνται στις διαδικασίες παραγωγής στην ΕΕ το 2023 ήταν ανακυκλωμένα υλικά, πράγμα που σημαίνει ότι η περιοχή έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει. Οι ευρωπαϊκές χώρες που είχαν τις καλύτερες επιδόσεις είναι το Βέλγιο, η Εσθονία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Μάλτα και η Ολλανδία, με μερίδια μεταξύ 15% και 31%. Από την άλλη πλευρά, στη Βουλγαρία, τη Φινλανδία, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία, τη Λιθουανία, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία, λιγότερο από το 5% των προϊόντων κατασκευάστηκαν από ανακυκλωμένα υλικά.
