Οι μεγάλοι όμιλοι του τομέα Υποδομών – Κατασκευών ζούνε μια νέα «χρυσή εποχή». Αθροιστικά, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, AKTOR, ΑΒΑΞ, ΜΕΤΚΑ συγκεντρώνουν ανεκτέλεστο υπόλοιπο συμβάσεων – ρεκόρ, σχεδόν 16 δισ. ευρώ, αναμένουν προσεχώς λειτουργικά κέρδη εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ (ο κάθε όμιλος) ετησίως, ισχυρές και επαναλαμβανόμενες ροές από συμβάσεις παραχώρησης και ΣΔΙΤ, διεκδικούν νέα projects πολλών δισ. ευρώ (ιδιωτικά, δημόσια, συμβάσεις παραχώρησης/ΣΔΙΤ), προχωρούν σε deals, προωθούν ίδιες επενδύσεις. Παρά τα προβλήματα που υπάρχουν στην αγορά, όπως η έλλειψη εργατικού δυναμικού, το πρόβλημα του κόστους και των τιμών υλικών, κάποιες καθυστερήσεις σε πληρωμές από το δημόσιο κ.α., η ουσία παραμένει η ίδια: η «Big 4» του κατασκευαστικού κλάδου βιώνει μια «δυνατή» περίοδο.
Τι γίνεται, όμως, στην… «άλλη πλευρά της Σελήνης», όπου η… εποχή των «αγελάδων είναι ισχνή»; Ποια είναι η κατάσταση στις μικρομεσαίες εταιρείες του χώρου, ίσως και κάτω από αυτές που βρίσκονται στο αμέσως χαμηλότερο «σκαλοπάτι» από τις ισχυρές; Εκεί, οι συνθήκες δεν είναι τόσο «φωτεινές» και τίθενται ζητήματα βιωσιμότητας και ομαλής προώθησης των έργων που έχουν αναλάβει οι μικρομεσαίες τεχνικές εταιρείες του χώρου. Αυτό προκύπτει, τουλάχιστον, βάσει όσων αναφέρουν οι ίδιες οι εταιρείες. Αυξημένα κόστη υλικών και μη αναθεωρημένες τιμές και συντελεστές, προβλήματα στη ροή δημοπρατήσεων, στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό, καθυστερήσεις σε πληρωμές έργων, προβλήματα με τις εγγυητικές είναι μόνο κάποια από τα ζητήματα που «βάζουν στο τραπέζι» οι σύνδεσμοι των εν λόγω εταιρειών. Τα ζητήματα αυτά εμπεριέχονται σε σχετικό υπόμνημα που πρόσφατα κατέθεσε ο ΣΑΤΕ (Σύνδεσμος Ανωνύμων Τεχνικών Εταιρειών) προς το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών. Για τα θέματα αυτά οι εταιρείες αναφέρουν ότι έχουν αποστείλει αιτήματα για αλλαγές αλλά και σχετικές προτάσεις.
Οι Τιμές και τα Πτυχία
Σύμφωνα με τους (μικρό)κατασκευαστές, «με βάση τις προβλέψεις της ισχύουσας νομοθεσίας, ήδη από το 2023 θα έπρεπε να λειτουργεί η Εταιρεία Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Τεχνικών Έργων και Μελετών, η οποία θεσμοθετήθηκε μεν από το Υπουργείο το 2021. Δυστυχώς μέχρι σήμερα, όχι μόνο δεν λειτουργεί η ως άνω εταιρεία αλλά δεν έχουν καν εκδοθεί οι συντελεστές αναθεώρησης». Ο ΣΑΤΕ ζητάει να λυθεί το θέμα «με δεδομένο ότι η αναθεώρηση των βασικών τιμών κατά την εκτέλεση δημοσίων έργων είναι θεσμός αναγκαστικού δικαίου και αποσκοπεί στη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος – προκειμένου να ολοκληρωθούν τα έργα - και στην, σε κάποιο βαθμό, αποκατάσταση της ζημίας του αναδόχου, που προκαλείται από την αύξηση των τιμών των συντελεστών παραγωγής». Σημειώνει δε «με ιδιαίτερη έμφαση ότι περαιτέρω καθυστερήσεις στην επίλυση του ζητήματος της διασαφήνισης του τρόπου υπολογισμού της αναθεώρησης, τόσο για τα έργα που δημοπρατήθηκαν πριν το 2021 όσο και για τα έργα που δημοπρατούνται έως σήμερα αλλά και στο μέλλον, θα δημιουργήσουν ακόμα μεγαλύτερες αβεβαιότητες τόσο στην ομαλή εξέλιξη των κατασκευών όσο και στο σκέλος της εκτέλεσης των προϋπολογισμών».
Για το θέμα των πτυχίων, όπως και πρόσφατα αναφέραμε, τελικά το υπουργείο έδωσε παράταση στην επανάκρισή τους έως το τέλος 2025. Όμως, κατά τον ΣΑΤΕ «θα πρέπει να υπάρξει αντιμετώπιση των απαραίτητων θεσμικών συμπληρώσεων του ΠΔ 71/2019 με κυριότερη τη συμπλήρωση / διασαφήνιση των προβλέψεων του άρθρου 50 με ξεκάθαρο προσδιορισμό ενός αυστηρού πλαισίου με το οποίο οι δάνειες εμπειρίες κύκλου εργασιών, χρηματοδοτικής και τεχνικής ικανότητας τρίτων φορέων για σύσταση ή αναβάθμιση εταιρειών θα αποδεικνύεται ότι πράγματι δεσμεύονται για λογαριασμό τους, καθώς και ποινές στην περίπτωση που αυτές οι προβλέψεις δεν τηρηθούν».
Οι δημοπρατήσεις και ο ανταγωνισμός
Όπως αναφέρουν οι εταιρείες, «διαχρονικά προβληματική αναδεικνύεται και η ροή δημοπράτησης δημοσίων έργων στην χώρα. Γινόμαστε μάρτυρες μίας τάσης τα τελευταία χρόνια να ενοποιούνται έργα και να δημοπρατούνται με μεγάλους προϋπολογισμούς, ενώ επίσης αυξητική ήταν κατά τα τελευταία έτη η τάση δημοπράτησης έργων ΣΔΙΤ που πλέον απορροφούν σημαντικό ποσοστό του ΠΔΕ με τις πληρωμές διαθεσιμότητας. Το αποτέλεσμα είναι ότι προς τις μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις του κλάδου κατευθύνεται δυσανάλογα μικρό ποσοστό έργων και θα αναγκαστούμε, για ακόμη μία φορά, σε αποεπένδυση ανθρώπινου δυναμικού και εξοπλισμού, αφού δεν θα έχουμε έργα προς εκτέλεση. Θα πρέπει να βρεθεί μία βιώσιμη λύση για όλους εάν δεν θέλουμε να εξαφανιστούν οι μικρομεσαίες εργοληπτικές επιχειρήσεις της χώρας και ο κλάδος να λειτουργεί επαρκώς ανταγωνιστικά».
Ωστόσο, πάνε… παρακάτω την κουβέντα, βάζοντας και θέμα στρέβλωσης ανταγωνισμού, όπως τουλάχιστον εκτιμούν. «Πολύ συχνά στον ΣΑΤΕ διαπιστώνουμε τα ζητήματα στρέβλωσης του ανταγωνισμού στις δημοπρασίες με την ύπαρξη μη διαφανών διαδικασιών κυρίως στις ακόλουθες περιπτώσεις: φυσικών καταστροφών, στις οποίες πολύ συχνά γίνεται κατάχρηση της δυνατότητας πρόσκλησης περιορισμένου αριθμού εταιρειών, ευρείας χρήσης μη αντικειμενικών κριτηρίων του άρθρου 86 του Ν.4412/2016 ελλείψει της σχετικής υπουργικής απόφασης που προβλέπεται ότι θα καθορίζει τα σχετικά κριτήρια, εγκεκριμένων ή μη φωτογραφικών όρων στις διακηρύξεις καθώς και ενσωμάτωσης στις διακηρύξεις των έργων δυσανάλογα μεγάλου πλήθους πιστοποιητικών ISO, τις περισσότερες φορές εντελώς ασύνδετων με το υπό δημοπράτηση αντικείμενο». Με τον ΣΑΤΕ να ζητάει προφανώς αλλαγές και μεγαλύτερο «χώρο» για τις μικρές εταιρείες, όπως π.χ. είχε γίνει με τα έργα αποκατάστασης ζημιών στη Θεσσαλία (1,35 δις ευρώ) που ανέλαβαν οι 4 ισχυροί όμιλοι με «κλειστή» διαδικασία.
Οι Πρότυπες Προτάσεις
Τα μέλη του φορέα επαναφέρουν το αίτημα για «χαμήλωμα του πήχη» υπαγωγής κάποιου έργου στο πλαίσιο των Πρότυπων Προτάσεων (που όμως μένουν «παγωμένες») σε επίπεδα κάτω των 200 εκατ. ευρώ (το τρέχων κατώτατο όριο). «Το ποσό του προϋπολογισμού της Πρότυπης Πρότασης ύψους τουλάχιστον 200 εκ., που έχει οριστεί με τον Ν.4903/2022 ως προϋπόθεση για την αποδοχή της, είναι αδικαιολόγητα υψηλό και οδηγεί σε αδυναμία υποβολής κρίσιμων προτάσεων, ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, πλην όμως μικρού προϋπολογισμού. Κανένα έργο με εμβέλεια τα όρια μίας τυπικής Περιφερειακής Ενότητας στην Ελλάδα – με εξαίρεση αυτές της Αττικής και της Θεσσαλονίκης - δεν έχει προϋπολογισμό που να φθάνει σε αυτό το ποσό. Θα πρέπει το ελάχιστο ποσό του προϋπολογισμού της Πρότυπης Πρότασης να μειωθεί σημαντικότατα π.χ. στο ύψος του κοινοτικού ορίου περί τα 5 εκ. € με στόχο την αξιοποίηση πολλών χιλιάδων ακινήτων περιουσιακών στοιχείων του στενού και ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, που παραμένουν εντελώς αναξιοποίητα με μηδαμινές αποδόσεις στην ΕΤΑΔ και άλλους φορείς (κληροδοτήματα, ΑΕΙ, κλπ.)», αναφέρεται στο υπόμνημα.
Χαμηλή ροή πληρωμών, ελλείψεις εργατών
Δύο ακόμα προβλήματα, που πάντως έχουν αναφερθεί κατά καιρούς και από ισχυρά γκρουπ, είναι αυτά της καθυστέρησης πληρωμής εκτελεσμένων έργων και της έλλειψης εργατοτεχνικού προσωπικού. Για το πρώτο, ο ΣΑΤΕ αναφέρει ότι «η χρονική υστέρηση μεταξύ εκτέλεσης των τεχνικών εργασιών και της πληρωμής τους είναι πλέον πολύμηνη σε αρκετά χρηματοδοτικά προγράμματα. Η συνθήκη αυτή συνδυασμένη με το γεγονός ότι η τραπεζική χρηματοδότηση των μικρών & μεσαίων εργοληπτικών εταιρειών είναι ουσιαστικά κλειστή καθώς και με την υπέρογκη αύξηση των τιμών των δομικών υλικών, της δαπάνης εργασίας και του κόστους ενέργειας, που παρατηρούνται συνεχώς τα τελευταία έτη, δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες ελλιπούς ρευστότητας σε ένα μεγάλο τμήμα του κλάδου που βρίσκεται-χωρίς ευθύνη του-μπροστά στο ενδεχόμενο να μην μπορεί να εκπληρώσει τις οικονομικές υποχρεώσεις του όπως: απόδοση ΦΠΑ που δεν έχει εισπραχθεί, πληρωμή μισθών &ασφαλιστικών εισφορών εργαζομένων & συνεργατών, καταβολή αμοιβών προμηθευτών, επιβαρύνσεις εγγυητικών επιστολών & επιχειρηματικών δανείων κ.ο.κ. διακινδυνεύοντας τόσο την ολοκλήρωση των έργων όσο & τη βιωσιμότητα των εταιρειών. Θα πρέπει επιτέλους να ομαλοποιηθεί η ροή πληρωμών όλων των έργων, ανεξαρτήτως προγράμματος χρηματοδότησής τους».
Οσον αφορά στο δεύτερο, αναδεικνύει το οξύτατο πρόβλημα στην έλλειψη τεχνικού και εργατικού προσωπικού. «Με δεδομένο ότι οι χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και των λοιπών κοινοτικών ταμείων οδηγούν σε νέες προκηρύξεις έργων και συνεχείς συμβασιοποιήσεις, πέραν των έργων παραχωρήσεων και ΣΔΙΤ, οι ελλείψεις σε τεχνικό κι εργατικό προσωπικό είναι για περισσότερο από δύο έτη τώρα ορατές – και ακόμη τα εργοτάξια έχουν πολύ δρόμο ακόμη να διανύσουν μέχρι την ολοκλήρωση των έργων. Θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα ευέλικτο πλαίσιο για την απασχόληση στον κλάδο που θα διασφαλίζει τα θέματα επάρκειας απασχολουμένων, ευέλικτων διαδικασιών μετάκλησής τους από αλλοδαπές χώρες, επαρκούς εξειδίκευσής τους ενώ παράλληλα θα εξασφαλίζεται και η ικανοποιητική αμοιβή τους αλλά και η οικονομική ισορροπία των συμβάσεων των εργοληπτικών εταιρειών που σήμερα έχουν επιδοθεί σε έναν οξύ ανταγωνισμό ζήτησης υπηρεσιών τεχνικού προσωπικού», σημειώνεται.
Οι εγγυητικές
Και το θέμα των εγγυητικών φαντάζει ως… κοινό πρόβλημα μικρών και μεγάλων ομίλων, τουλάχιστον κάποιων. Σύμφωνα δε με τον ΣΑΤΕ, «οι διατάξεις που σήμερα ισχύουν για τον χρόνο λήξης των εγγυητικών καλής εκτέλεσης δημιουργούν μία συνεχή σύγχυση και ανασφάλεια στους αναδόχους των έργων και έχουν ως αποτέλεσμα συσσώρευση εγγυητικών επιστολών χωρίς ουσιαστικό λόγο. Θα πρέπει το πλέγμα των διατάξεων σχετικά με τις εγγυητικές επιστολές να ορθολογικοποιηθεί και όταν ένα έργο έχει περάσει και το στάδιο της οριστικής παραλαβής να επιστρέφεται αυτοδικαίως η εγγυητική επιστολή καλής εκτέλεσής του».
Θεσμικά ζητήματα
Πέραν των παραπάνω, ο ΣΑΤΕ εστιάζει και σε μια σειρά από άλλα θέματα, που σχετίζονται με… εργασιακά (εισφορές), περιβαλλοντικά, λογιστικά αιτήματα. Για παράδειγμα, ζητάει «την άρση όλων των σχετικών διατάξεων που αφορούν την καταβολή ασφαλιστικών εισφορών βάσει ποσοστού εργατικής δαπάνης στην κατασκευή των Δημοσίων Έργων και υπαγωγή των επιχειρήσεών μας στις κανονικές διατάξεις με την σύνταξη Αναλυτικών Περιοδικών Δηλώσεων (ΑΠΔ), όπως ισχύει για τις άλλες επιχειρήσεις και όπως συμβαίνει με τα έργα παραχώρησης», τη «ρητή συμπερίληψη του κόστους διαχείρισης και μεταφοράς της περίσσειας υλικών εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων στους προϋπολογισμούς των έργων και την εξασφάλιση της σχετικής χρηματοδότησης πριν την δημοπράτηση των έργων», τη στήριξη του Υπουργείου στο «αίτημα ρητής κατάργησης των κρατήσεων καθώς και στο αίτημα αναλυτικής καταγραφής στα πρότυπα τεύχη δημοπράτησης όλων των ισχυουσών κρατήσεων ώστε να μην υπάρχει καμία αβεβαιότητα στους συμμετέχοντες οικονομικούς φορείς ούτε χώρος για αυθαίρετες ερμηνείες από τις αναθέτουσες αρχές».
Επίσης, γίνεται αναφορά ότι διαπιστώνεται πρόβλημα στον υφιστάμενο ορισμό της διάταξης που δημιουργεί πολύ σοβαρά προβλήματα στην ολοκλήρωση των έργων, η κατασκευή των οποίων δύναται να καθυστερεί για λόγους που δεν οφείλονται στον Ανάδοχο, ενώ ο ΣΑΤΕ ζητάει αλλαγές στην χορήγηση προκαταβολών για έργα. Επιπρόσθετα, βάζει θέματα αναφορικά με τη διαιτητική επίλυση διαφορών ή τη διάλυση συμβάσεων. Για το τελευταίο αναφέρεται ότι «υπάρχουν πολλά έργα τα οποία δημοπρατήθηκαν πριν το τρίμηνο Α’ του 2022, χρονικό σημείο μετά το οποίο παρατηρήθηκαν σε πολλά υλικά ραγδαίες αυξήσεις τιμών ή και καθυστερήσεις στην παράδοση αυτών. Τα προβλήματα αυτά στην αγορά, παρά τις προσπάθειες νομοθετικής ρύθμισης εκ μέρους του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, δεν στάθηκε εφικτό να αντιμετωπιστούν επαρκώς με αποτέλεσμα πολλά έργα να μην υλοποιούνται ομαλά με υπέρμετρο οικονομικό βάρος στους αναδόχους».
