Η βιομηχανική ελίτ της Ελλάδας αναβιώνει στην Ελευσίνα

Όταν το οπλισμένο σκυρόδεμα, το λεγόμενο μπετόν αρμέ, έκανε την εμφάνισή του στη χώρα μας, οι Έλληνες έχτιζαν με σχεδόν πρωτόγονα υλικά. Σχεδόν την ίδια περίοδο φτάνει και το φωτιστικό οινόπνευμα, το οποίο μοιάζει τόσο καινοτόμο που παίρνει «εν μια νυκτί» τη θέση του πετρελαίου.

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, ήταν σύνηθες η προσφορά να προηγείται της ζήτησης. Το ίδιο και τα καινοτόμα προϊόντα που οδήγησαν με σταθερά βήματα στην εκβιομηχάνιση και τον εκσυγχρονισμό της χώρας.

Βότρυς, ΧΡΩ. ΠΕΙ., ΤΙΤΑΝ, Λιπάσματα Δραπετσώνας, Κλωστουφαντουργία Βέρμιον, Κρόνος, Ιρις και άλλα ήταν τα ονόματα των εργοστασίων που ξεκίνησαν σε μια εποχή που η Ελλάδα πάλευε ακόμα να αφομοιώσει τις μεταρρυθμίσεις του ορθολογιστή Τρικούπη κι αποτέλεσαν έκτοτε την βαριά βιομηχανία της χώρας.

Εμπνευστές και ιδρυτές τους, μια χούφτα, μόνο, πεφωτισμένων Ελλήνων αστών, με όραμα, διορατικότητα, γνώσεις κι όρεξη που είχαν ένα κοινό: είχαν αποφοιτήσει όλοι από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.

Ο άτυπα επωνομαζόμενος μεταξύ των ιστορικών, «κύκλος της Ζυρίχης» είχε όλα τα απαραίτητα προσόντα για να ξεκλειδώσει μια παρθένα σε ανάπτυξη κι επενδύσεις, χώρα.

Με το πέρας των σπουδών τους εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και με όπλο τους την τόλμη και την γνώση της χημείας ίδρυσαν τις πρώτες μεγάλες βιομηχανίες της χώρας, δίνοντας τους μάλιστα αρχαία ονόμα, στο μέρος όπου άλλοτε βάδιζαν οι μύστες των Ελευσινίων Μυστηρίων, την Ελευσίνα. Η επιλογή του μέρους δεν ήταν τυχαία: τόπος ευλίμενος, με ανεπτυγμένο σιδηροδρομικό δίκτυο και κομβική θέση ανάμεσα στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα.

Ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος, από το επώνυμο του οποίου παίρνει την ονομασία της η γνωστή περιοχή Χαριλάου της Θεσσαλονίκης, εξαγοράζει και επεκτείνει το σαπωνοποιείο, ενώ ιδρύει και την γνωστή «Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευματοδών “ΒΟΤΡΥΣ”».

Μαζί του, ο Νικόλαος Κανελλόπουλος ιδρύει το Ελαιουργείο Ελευσίνας Χαρίλαος - Κανελλόπουλος, και συμμετέχει στην ίδρυση του πρώτου εργοστασίου παραγωγής Τσιμέντου στην Ελλάδα, το μετέπειτα «TITAN A.E.».

Ο ίδιος μαζί με έναν άλλο νέο του «Κύκλου της Ζυρίχης», τον Λεόντιο Οικονομίδη, ιδρύει, λίγο αργότερα και την Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα, η οποία έμελλε να αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της δεύτερης εκβιομηχάνισης της χώρας.

Ακολουθεί η εταιρεία Κεραμεικός και η Κλωστουφαντουργία Βέρμιον. Σε αυτές συμμετέχουν άλλοι δύο εκπρόσωποι του στενού αυτού κύκλου, ο Λεόντιος Οικονομίδης, ιδρυτής των χρωματουργείων «ΧΡΩ.ΠΕΙ» και ο Αντρέας Χατζηκυριάκος, συνιδρητής του εργοστασίου παραγωγής ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ Χατζηκυριάκος Ζαχαρίου & ΣΙΑ, μετέπειτα «ΤΙΤΑΝ» και ιδιοκτήτης αργότερα της ΑΓΕΤ – Ηρακλής.

Δίπλα του βρίσκονται μερικοί ακόμα σκαπανείς του επιχειρείν της χώρας, ο λαμπρός μηχανικός Αλέξανδρος Ζαχαρίου, ο διευθυντής παραγωγής του Τιτάνα, ο σπουδαίος μηχανικός Παύλος Σαντορίνης που καινοτόμησε στην κατασκευή του εργοστασίου Κρόνος και ο Μενέλαος Σακελλαρίου που φτιάχνει το Εργοστάσιο Βερνικιών και Χρωμάτων Ιρις.

Ερχόμενοι στη χώρα, επενδύουν προσωπικά κεφάλαια, παίρνουν ρίσκα και εκπονούν ο καθένας μόνος του και όλοι μαζί ένα στρατηγικό σχέδιο για την δημιουργία μιας καινούργιας Ελλάδας. Με το βλέμμα τους στραμμένο στο εξωτερικό και με τις πρωτοπόρες για την εποχή γνώσεις τους εισάγουν, συνειδητά, ευρωπαϊκή τεχνολογία αιχμής στη χημική και οικοδομική βιομηχανία.

Από τα πρώτα του κιόλας βήματα, το 1907 ο ίδιος αυτός κύκλος, συσπειρώνεται και ιδρύει τον ΣΕΒ.

Χάρη στη δραστηριότητά του μάλιστα πραγματώνεται και η συλλογική έκφραση των εργατών, διαμέσου των σωματείων που δημιουργούνται στα εργοστάσιά τους τα οποία καταφέρνουν να κατακτήσουν καίρια εργατικά αιτήματα.

Εκεί πραμγατοποιούνται και μερικές από τις σημαντικότερες απεργίες του Ελληνικού κινήματος, που έχουν μείνει στην ιστορία των εργασιακών αγώνων εξ αιτίας της μεγάλης τους διάρκειας και της σφοδρότητας της αντιπαράθεσής τους, η οποία ανά περιπτώσεις άφησε και θύματα.

Αυτή είναι εν συντομία, η ιστορία «ανάπτυξης» που χάρισε στην Ελευσίνα τα σκήπτρα της βιομηχανίας, στην οποία μας ξεναγεί, σε πείσμα των καιρών, η έκθεση «Βιομηχανική Ελευσίνα. Ανθρωποι και Εργοστάσια».

Στην παραλία της πόλης, στο χώρο του Διοικητηρίου στο Παλαιό Ελαιουργείο, ο επισκέπτης αφουγκράζεται, μέσα από σπάνια τεκμήρια των μεγάλων βιομηχανικών μονάδων τα οποία πλαισιώνονται από ντοκουμέντα και αφηγήσεις εργαζομένων μέσα από πληθώρα οπτικοακουστικών μέσων, το εν μέρει άγνωστο και συνάμα εξόχως γοητευτικό αφήγημα της προόδου της της χώρας μας, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τη Μεταπολίτευση.

Στόχος της έκθεσης, όπως σημειώνει η αρχιτέκτονας - μουσειολόγος και Επιμελήτρια της, Ερατώ Κουτσουδάκη, ο «αναστοχασμός της σημασίας του εργάζεσθαι αλλά και του επιχειρείν» για την αναδιαμόρφωση του αύριο.

Ειδοποιός διαφορά της, πως ο επισκέπτης δεν έρχεται αντιμέτωπος με κουραστικά γρανάζια και βαρετές μηχανές, ως είθισται σε μια έκθεση βιομηχανικής αρχαιολογίας, αλλά με ένα σπονδυλωτό πλούσιο αφιέρωμα φωτογραφιών του χθες και του σήμερα, μαρτυριών, οπτικοακουστικών ντοκουμέντων και καθημερινών αντικειμένων από την τότε ζωή των εργατών που καταφέρνει να αιχμαλωτίσει από την όραση μέχρι και την ...οσμή του επισκέπτη.

Κάθε αίθουσα του διώροφου κτιρίου φιλοξενεί και μια διαφορετική επιχείρηση, ξεκινώντας από τις παλαιότερες. Ο επισκέπτης περιπλανιέται στο σαπουνοποιείο Βότρυς, το οινοπνευματοποιείο του Κρόνου, τη χρωματουργεία Ιρις, τον Τιτάνα, την Ελαιουργική και πολλές άλλες.

Παράλληλα περιηγείται μέσα από προσωπικές μαρτυρίες των εργαζομένων και σπάνιο φωτογραφικό υλικό του Βαγγέλη Τσάκου, εργάτη του εργοστασίου ΤΙΤΑΝ και αυτοδίδακτου φωτογράφου, με έναν εικαστικό κι εξευγενισμένο τρόπο στο συνδικαλισμό των εργατών και το εργατικό κίνημα της περιοχής.

Τέλος, έχει την ευκαιρία να συνθέσει το χθες με το σήμερα, μέσα από την φωτογραφική έκθεση του Γιώργη Γερόλυμπου - φωτογράφος που ειδικεύεται στην αποτύπωση αρχιτεκτονικών και βιομηχανικών τοπίων στην τωρινή τους - που είναι άρτια ενσωματωμένη μέσα στη μουσειακή.

Την αναδρομή στο χθες συνεπικουρεί το οπτικοακουστικό προϊόν του Ελευσίνιου σκηνοθέτη, Χρήστου Δήμα.

Η έκθεση αποτελεί την πρώτη δημόσια δράση του Μουσείου Νεώτερης Ιστορίας της Ελευσίνας «Γεώργιος Αμπατζόγλου», έναν υπό ίδρυση θεσμό, προεδρεύουσα του οποίου είναι η αρχαιολόγος Καλλιόπη Παπαγγελή.

Η κ. Παπαγγελή συγκέντρωσε και οργάνωσε του υλικού ενώ η αρχιτέκτων και μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη χαρτογράφησε, με τρόπο ενδιαφέροντα, το ταξίδι στο χρόνο. Αξιοσημείωτη είναι και η γραφιστική συμβολή του Βασίλη Παπαδόπουλου.

Το υλικό συγκεντρώθηκε με αυτοψίες στα εργοστάσια και με τη βοήθεια δύο πολύτιμων συλλεκτών του Κώστα Λυκίδη και του Γιώργου Παυλόπουλου, που έχουν στην κατοχή τους μοναδικά ντοκουμέντα τα οποία συγκέντρωσαν με υπομονή και μεράκι. Υλικό για την έκθεση δάνεισαν τα Ναυπηγεία Ελευσίνος (μακέτες), η Χαλυβουργική (πρώτες ύλες και προϊόντα) και η ΠΥΡΚΑΛ.

Η έκθεση έχει ελεύθερη είσοδο και θα παραμείνει ανοικτή έως 15 Νοεμβρίου.

Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή 09.00-13.00, Κυριακή 09.00-13.00 και 19.00-22.00, Σάββατο 19.00-22-00. Δευτέρα κλειστά.