Στα οκτώ χρόνια των μνημονίων, η Ελλάδα κατόρθωσε να «διορθώσει» αρκετές από τις δημοσιονομικές και μακροοικονομικές ανισορροπίες, ωστόσο, πολλές είναι ακόμη οι προκλήσεις και τα κρίσιμα ερωτήματα που παραμένουν σχετικά με το τι έγινε και τι μέλει γενέσθαι για τη χώρα.
Ας δούμε 10 κρίσιμα ερωτήματα για την ελληνική κρίση και τη μεταμνημονιακή εποχή και πώς απαντούν σε αυτά οι Ευρωπαϊκοί Θεσμοί:
1. Τι προκάλεσε την ελληνική κρίση;
Τη δεκαετία που προηγήθηκε της κρίσης, η Ελλάδα χρησιμοποίησε τη φθηνή χρηματοδότηση για να διογκώνει το δημοσιονομικό της έλλειμμα, το οποίο ανήλθε σε μη βιώσιμα επίπεδα. Οι συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρωζώνη την εποχή εκείνη ευνόησαν τον υπέρογκο δανεισμό παρά το υπερβολικό έλλειμμα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να καθυστερήσει τις επώδυνες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ήταν απαραίτητες και θα γίνονταν αναπόφευκτες εάν η χρηματοδότηση δεν ήταν τόσο φθηνή τη δεκαετία του 2000.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε σε βαθμό που η χώρα δεν ήταν πλέον σε θέση να δανειστεί για να αναχρηματοδοτήσει τα δημόσια οικονομικά της, με αποτέλεσμα να προσφύγει για βοήθεια στο ΔΝΤ και τους Ευρωπαίους εταίρους της, η οποία ανακοινώθηκε με την είσοδο στο πρώτο μνημόνιο στις 2 Μαΐου 2010.
2. Γιατί μπήκε σε δεύτερο μνημόνιο η Ελλάδα;
Παρά τις προσπάθειες που έκανε η ελληνική κυβέρνηση να υλοποιήσει διευρυμένες μεταρρυθμίσεις που προέβλεπε το πρώτο μνημόνιο, οι προκλήσεις που αντιμετώπιζε η χώρα παρέμεναν κρίσιμες: έλλειμμα ανταγωνιστικότητας, υψηλή δημοσιονομικό έλλειμμα, υψηλό επίπεδο δημόσιου χρέους και μη κεφαλαιοποιημένες τράπεζες. Ταυτόχρονα, η οικονομική ύφεση αποδείχθηκε πολύ πιο σοβαρή και καταστροφική απ’ ό,τι αναμενόταν αρχικά.
Επιπλέον, το δημόσιο χρέος εξακολουθούσε να θεωρείται μη βιώσιμο με αποτέλεσμα να κριθεί αναγκαίο το «κούρεμα» των ομολόγων που βρισκόταν στα χέρια ιδιωτών επενδυτών. Οι δανειστές της χώρας έκριναν ότι χρειάζονται περισσότερα χρήματα και χρόνος για να επανέλθει η χώρα σε βιώσιμη τροχιά με ενίσχυση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητάς της. Έτσι αποφασίστηκε η χορήγηση δεύτερου πακέτου διάσωσης το δεύτερο μνημόνιο τον Φεβρουάριο του 2012.
3. Πόσα χρήματα δανείστηκε η χώρα και πότε θα τα αποπληρώσει;
Στα τρία προγράμματα προσαρμογής, η Ελλάδα δανείστηκε από τους πιστωτές της 288,7 δισ. ευρώ. Από αυτά, τα 256,6 προέρχονται από τους Ευρωπαίους εταίρους και τα 32,1 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ.
Τα δάνεια του ESΜ θα αποπληρωθούν τα έτη 2034-2060. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, τα δάνεια του EFSF θα αποπληρώνονταν μεταξύ 2023-2056, αλλά μετά τα μέτρα ελάφρυνσης που συμφωνήθηκαν στο Eurogroup της 22ας Ιουνίου, θα δοθεί παράταση 10 ετών. Εκκρεμεί η επικύρωση της παράτασης από το Συμβούλιο των Διοικητών του ESM.
4. Είναι βιώσιμο το ελληνικό χρέος;
Η βιωσιμότητα του χρέους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αναπτυξιακή στρατηγική και τις χρηστές δημοσιονομικές πολιτικές της κυβέρνησης. Το 2017, οι δανειστές της χώρας συμφώνησαν μια σειρά βραχυπρόθεσμων μέτρων ελάφρυνσης του χρέους. Στο Eurogroup της 22ας Ιουνίου αποκρυσταλλώθηκαν τα μεσοπρόθεσμα μέτρα ελάφρυνσης με στόχο τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους και χτίστηκε «μαξιλάρι ρευστότητας» ύψους 24 δισ. ευρώ για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας για τους επόμενους 22 μήνες.
Σύμφωνα με την Έκθεση Βιωσιμότητας Χρέους (DSA) των Ευρωπαίων θεσμών, οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας αναμένεται να μην ξεπεράσουν το 15% του ΑΕΠ σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και το 20% του ΑΕΠ σε μακροπρόθεσμο, ώστε να καταστεί το χρέος βιώσιμο. Όσον αφορά τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα, οι Θεσμοί δεσμεύονται να επανέλθουν το 2032 για την εξέταση τυχόν πρόσθετων μέτρων, εάν αυτό κριθεί αναγκαίο.
Σημειώνεται εδώ, πάντως, ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κρίνει βιώσιμο το χρέος έως το 2038, καθώς κατόπιν αυτού του ορόσημου αυξάνονται δραστικά οι δόσεις αποπληρωμής στο 20% του ΑΕΠ και, σύμφωνα με το Ταμείο, η εξυπηρέτηση του χρέους δεν είναι βιώσιμη με βάση την υφιστάμενη συμφωνία.
5. Ποια είναι η πορεία της οικονομίας αυτά τα οκτώ χρόνια;
Η Ελλάδα κατόρθωσε να διορθώσει σε μεγάλο βαθμό τις μακροοικονομικές και δημοσιονομικές της ανισορροπίες. Η πρωτοφανής δημοσιονομική διόρθωση είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του δημόσιου ελλείμματος κατά 16 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, με τη χώρα να επιτυγχάνει πλεόνασμα 0,8% το 2017, από έλλειμμα 15,1% το 2009. Η οικονομία πέρασε σε τροχιά ανάπτυξης 1,4% το 2017, από συρρίκνωση 5,5% το 2010. Σημαντική πρόοδο καταγράφηκε και σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας, κυρίως μέσω μείωσης του εργατικού κόστους.
Σχήμα 1: Ονομαστικό μοναδιαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα (2000=100)
6. Τι δεσμεύσεις έχει αναλάβει η Ελλάδα;
Βασική δέσμευση της Ελλάδας για τη μεταμνημονιακή εποχή είναι η διατήρηση πρωτογενών πλεονασμάτων 3,5% επί του ΑΕΠ έως το 2022 και 2% έως το 2060. Επιπλέον, θα πρέπει να τηρεί τις δημοσιονομικές της δεσμεύσεις, κάτι το οποίο θα ελέγχεται σε τακτική βάση από τους δανειστές, αφού τα κλιμάκια των Θεσμών θα έρχονται στην Αθήνα ανά τρίμηνο για ένα είδος «αξιολόγησης».
Επιπλέον, η χώρα έχει δεσμευτεί να συνεχίσει και να ολοκληρώσει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που θεωρούνται το «κλειδί» για την προσέλκυση δανειστών και την ενίσχυση της ανάπτυξης.
7. Τι περιλαμβάνει η μεταμνημονιακή εποπτεία;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ενεργοποιήσει το πλαίσιο της Ενισχυμένης Εποπτείας, το οποίο περιλαμβάνει τριμηνιαίες εκθέσεις της Επιτροπής στις οποίες θα αξιολογούνται οι οικονομικές, δημοσιονομικές και χρηματοοικονομικές συνθήκες, καθώς και κατά πόσο τηρούνται οι μεταμνημονιακές δεσμεύσεις της ελληνικής πλευράς.
Η ενισχυμένη εποπτεία θεωρήθηκε επιβεβλημένη από τους Θεσμούς λόγω του μεγάλου ύψους δανείων (288 δισ. ευρώ) που έχει λάβει η Ελλάδα από τους δανειστές της. Ο ESM θα συνεργάζεται στενά με την Επιτροπή τα επόμενα χρόνια προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η χώρα παραμένει στο «σωστό δρόμο».
